24

nr 14 (450) 26.07. ­ 29.08.2024

Okruchy historii

www.kuriergalicyjski.com

Pomniki Tadeusza Kościuszki w Stanach Zjednoczonych (cz.1)

General Tadeusz

Przedstawia on Kościuszkę w stroju ame-

W 1913 roku na szczycie kolumny kościusz-

Kościuszko jest bohaterem

rykańskiego generala, z planem fortyfika-

kowskiej zostala ustawiona figura generala

walki o wolność

cji Saratogi w dloni. Ten pomnik ma presti-

w mundurze wojsk amerykańskich o wyso-

żowe znaczenie... Postacie u dolu cokolu

kości dwa i pól metra, autorstwa lwowskie-

i niepodleglość dwóch

przypominają zwycięskie bitwy Kościusz-

go rzeźbiarza Antoniego Popiela. Byla to

narodów ­ polskiego

ki w obronie Saratogi i pod Raclawicami,

nieco zmniejszona replika figury Kościusz-

i amerykańskiego. Jednak

czyli Wolność i Odwagę. Obok znajdują

ki z pomnika waszyngtońskiego tegoż ar-

udzial jego w wojnie

się dwa orly ­ jeden amerykański strzeże

tysty. W 1853 roku na zamówienie rządu

o niepodleglość dawnych

flagi, drugi polski, walczy z wężem, sym-

amerykańskiego polski artysta rzeźbiarz

kolonii angielskich

bolem rosyjskiego zaborcy". Otóż, obecnie

Henryk Dmochowski wykonal kilka popier-

w stolicy Polski, jak i w stolicy USA, naj-

si marmurowych znanych bohaterów walk

w Ameryce Pólnocnej

ważniejszy pomnik bohatera narodowego

o niepodleglość USA, wśród nich generala

szerszej publiczności

jest autorstwa lwowskiego artysty!

Tadeusza Kościuszki dla Kapitolu Stanów

w Polsce nie jest tak

W Stanach Zjednoczonych calkowita

Zjednoczonych w Filadelfii, pierwszej stolicy

dobrze znany, jak również

liczba miejsc upamiętnienia wielkiego Pola-

USA. Wtedy też powstalo marmurowe po-

miejsca upamiętnienia

ka ­ bohatera narodu amerykańskiego sza-

piersie Kościuszki, ustawione w Nowym Jor-

jego czynów na terenie

cuje się na okolo 200. Są to liczne pomniki,

ku, w Towarzystwie Historycznym. Wśród

popiersia i tablice pamiątkowe generala,

licznych plakiet i medalionów z podobizną

Stanów Zjednoczonych.

które zdobią ulice i place wielkich miast,

Tadeusza Kościuszki w Ameryce Pólnocnej

Jeszcze mniej znane są

mniejszych miasteczek i miejsc slawnych

popularne byly kopie medalu z popiersiami

fakty udzialu polskich,

bitw o niepodleglość. W USA (i to nie tylko

Kościuszki, Pulawskiego i Waszyngtona,

a zwlaszcza lwowskich

wśród Polonii) pamięta się o slawnych czy-

który powstal w 1876 roku na pamiątkę

artystów rzeźbiarzy

nach polskiego generala, również o najważ-

100. rocznicy walk o niepodleglość. Medal

w powstaniu pomników

niejszych datach i miejscach jego udzialu

ten byl dzielem Cypriana Godebskiego, po-

bohatera narodowego na

pularnego rzeźbiarza polskiego, autora mo-

w walkach o niepodleglość.

W czerwcu 1776 roku Tadeusz Ko-

numentalnych pomników znanych Polaków

ziemi amerykańskiej.

ściuszko z Francji wyruszyl do Ameryki

we Lwowie, Krakowie i Warszawie. W la-

Pólnocnej. W sierpniu, niecaly miesiąc

tach 90. XIX wieku i na początku wieku XX.

JURIJ SMIRNOW

po ogloszeniu przez Kongres Deklara-

Polonia amerykańska, z poparciem oficjal-

TEKST

nych wladz państwowych, zorganizowala

cji Niepodleglości, przybyl do Filadelfii,

MARTA SMIRNOWA

pierwszej stolicy USA i zglosil się do Ben-

kilka konkursów i definitywnie doprowa-

ZDJĘCIA

jamina Franklina. Nie mial znajomych za

dzila do budowy monumentalnych pomni-

O dziejach powstania najważniejszego

oceanem, źle mówil po angielsku, w Ame-

ków Tadeusza Kościuszki w największych

POMNIK TADEUSZA KOŚCIUSZKI W WARSZAWIE

pomnika generala Tadeusza Kościuszki

ryce Pólnocnej nikt nie slyszal o jego

miastach Stanów Zjednoczonych.

Kongresu, nadanie gruntu (okolo 250 ha)

Jak pisal w 1905 roku lwowski ,,Tydzień":

w USA, mianowicie pomnika w Waszyng-

karierze wojskowej w dalekiej Rzeczypo-

tonie w prestiżowym miejscu stolicy, tuż

spolitej. Lecz bez trudu, z odznaczeniem

i znaczną sumę pieniędzy. Zostal też przy-

,,niebywaly ruch w świecie artystycznym

jęty, jako jeden z trzech obcokrajowców,

obok Bialego Domu w parku Lafayette, pi-

zdal egzamin oficerski i dostal przydzial

wywolalo ogloszenie w 1892 roku konkursu

salem w ,,Nowym Kurierze Galicyjskim"(nr

do Departamentu Wojny Stanów Zjedno-

do Towarzystwa Cyncynatów, zalożonego

na pomnik Tadeusza Kościuszki przez lwow-

przez zaslużonych oficerów amerykańskich,

9, maj 2024 roku), jak również o jego au-

czonych. W tymże roku z rozkazu Jerzego

skie Towarzystwo Sztuk Pięknych". Konkurs

zaś Jerzy Waszyngton odznaczyl go Orderem

ogloszono jednak nie na pomnik dla Lwowa,

torze, lwowskim rzeźbiarzu Antonim Po-

Waszyngtona rozpocząl budowę fortyfi-

pielu, profesorze Politechniki Lwowskiej.

kacji wokól Filadelfii. Zbudowal fort Bil-

Cyncynata. Byl uważany przez Kongres i lud

ale... dla Chicago. Cala historia tego konkur-

amerykański za jednego z wybitniejszych bo-

Postać tego utalentowanego artysty koja-

lingsport na brzegu rzeki Delaware. Na-

su wyglądala niezwykle. Mianowicie ,,grono

rzy się lwowianom (i nie tylko lwowianom)

stępnie inne umocnienia, mianowicie forty

haterów walki o niepodleglość.

poważnych obywateli polskich w Chicago

W lipcu 1784 roku pożegnal się z przy-

w pierwszej kolejności z pomnikiem Ada-

Mercer w New Jersey oraz fort Mifflin. Zy-

w lutym 1892 roku zawiązalo się w komitet,

jaciólmi amerykańskimi i wrócil do Polski.

by tam, na wolnej amerykańskiej ziemi, po-

ma Mickiewicza we Lwowie i malo kto wie

skal renomę najzdolniejszego inżyniera

FRAGMENT POMNIKA

o jego, niestety ostatnim, monumentalnym

armii amerykańskiej. 18 października 1776

Dopiero 12 października 1789 roku otrzy-

stawić pomnik temu, co walczyl o wolność

KOŚCIUSZKI W WARSZAWIE

mal podpisaną przez króla Stanislawa

dziele, mianowicie o pomniku Tadeusza Ko-

roku otrzymal nominację na pulkownika.

dwóch narodów i z Ameryki drugą Ojczyznę

ściuszki w Waszyngtonie.

Jesienią 1777 roku doszlo do przelomowej

na rzece Hudson, które zapewnily kontrolę

Augusta Poniatowskiego nominację na

sobie stworzyl". Niespodzianką dla wielu byl

generala majora wojsk koronnych. Przy

Zaprojektowana przez Antoniego Po-

bitwy z Anglikami pod Saratogą.

armii amerykańskiej nad Nowym Jorkiem.

jednak fakt, że Komitet chicagowski nie oglo-

reorganizacji armii koronnej w 1792 roku,

piela postać Tadeusza Kościuszki w mun-

Wlaśnie fortyfikacje polowe zbudowa-

Już w 1779 roku Jerzy Waszyngton urządzil

sil konkursu na projekt pomnika w USA, lecz

w przeddzień wojny polsko-rosyjskiej, po-

durze generala armii amerykańskiej zdo-

ne przez pulkownika Tadeusza Kościuszkę

w tym forcie swoją kwaterę glówną.

z tą prośbą zwrócil się do Emila Dunikow-

lecono jemu dowództwo jednej z trzech

biąca pomnik waszyngtoński, zostala

przyczynily się do walnego zwycięstwa

Kościuszko odznaczyl się również

skiego, profesora Uniwersytetu Lwowskiego

ustawiona w 1913 roku już po śmierci auto-

armii amerykańskiej i przyniosly Kościusz-

w bitwie o Charleston. Nieprzerwanie wal-

dywizji polskich, zaś po zwycięskiej bitwie

i prezesa Polskiego Towarzystwa Przyrodni-

z Rosjanami pod Zieleńcami (18 czerwca

ra pomnika, jeszcze na ,,kolumnie kościusz-

ce zaslużoną slawę, uznanie i rozglos.

czyl o niepodleglość Stanów Zjednoczonych

ków im. Kopernika we Lwowie. Profesor Emil

1792 roku) jako jeden z pierwszych w Rze-

kowskiej" na terenie Akademii Wojskowej

W latach 1778­1780 na polecenie Jerzego

do roku 1784. 13 października 1783 roku

Dunikowski byl postacią niezwykle barwną,

czypospolitej zostal odznaczony zlotym

Stanów Zjednoczonych w West Point.

Waszyngtona zaprojektowal i zbudowal

uchwalą Kongresu USA zostal awansowany

również tajemniczą. Byl uczonym o slawie

Orderem Virtuti Militari.

Warto przypomnieć, że w stolicy Polski ­

pierwsze fortyfikacje slynnego fortu West

na generala brygady armii amerykańskiej.

światowej, wybitnym znawcą geologii naf-

Już w roku 1797, podczas drugiego poby-

Warszawie, z różnych powodów nigdy nie

Point w 80 kilometrach od Nowego Jorku

Otrzymal także specjalne podziękowanie

ty, lecz nie mial nic wspólnego ze sztuką.

tu w Stanach Zjednoczonych, byl powszech-

doszlo do wzniesienia pomnika Tadeuszo-

Na ropie naftowej zarobil wielkie pieniądze,

nie witany jako bohater narodowy. XIX wiek

wi Kościuszce, tak ważnej postaci w histo-

byl milionerem i wynalazcą. O jego możliwo-

byl czasem, kiedy, zwlaszcza po śmierci

rii kraju. Dopiero w 2003 roku powstalo

ściach finansowych świadczyla wlasna willa

w 1817 roku, general Tadeusz Kościuszko

Stowarzyszenie Budowy Pomnika Tade-

(prawdziwy palac) przy ul. Mochnackiego

zostal wpisany tak oficjalnie, jak również

uszowi Kościuszce w Warszawie. Wybór

42 we Lwowie, stanowiąca znakomity przy-

w świadomości obywateli Stanów Zjedno-

projektu budowy monumentu bohatera

klad architektury lwowskiej. Lecz w latach

czonych jako jeden z najważniejszych bo-

narodowego w stolicy i miejsce jego usta-

10. XX wieku niespodzianie wpadl w dlugi,

haterów narodowych walk o niepodleglość

wienia okazal się sprawą niezwykle skom-

zastawioną wille byl zmuszony sprzedać za

i wolność USA. Od tego czasu powstaly

plikowaną. Po poważnych rozważaniach,

pól ceny Andrzejowi Szeptyckiemu, metro-

liczne upamiętnienia jego imienia i czynów

biorąc pod uwagę też problemy finansowe,

policie greckokatolickiemu, który umieścil

w nazwach ulic, placów i parków miast ame-

postanowiono ustawić w Warszawie kopię

w niej zbiory Muzeum Sztuki Ukraińskiej. Co

rykańskich, również ustawienia jego popier-

pomnika Kościuszki w Waszyngtonie. Mo-

się stalo z majątkiem Emila Dunikowskiego?

si i obelisków. Przelom XIX­XX wieków ­ to

nument waszyngtoński rzeczywiście od-

We Lwowie krążyly pogloski, że profesor

czas ustawiania monumentalnych pomników

powiadal swoją klasą umiejscowieniu jego

prowadzi potajemnie badania alchemiczne,

generala w największych miastach amery-

kopii w stolicy państwa polskiego. Przy-

że odkryl tajemnicze ,,Z-promienie" i spo-

kańskich. Znaczną rolę odegrala w tym Polo-

pomnieć warto, że pomnik waszyngtoński

sób ,,transmutacji" metali, czyli przemiany

nia amerykańska, wówczas już bardzo liczna

ufundowala amerykańska Polonia ­ Komi-

dowolnej substancji w zloto. Otóż, kiedy

i dobrze zorganizowana.

tet Narodowy Polski. W ten sposób replika

w 1924 roku zmarl, zostawil synowi tyl-

Jeden z pierwszych pomników generala

dziela lwowianina Antoniego Popiela 16

ko dlugi i tajemnicę owych ,,Z-promieni".

powstal na terenie Akademii Wojskowej

listopada 2010 roku zostala ustawiona

Syn jego Jan Edward Zbigniew Dunikowski

Stanów Zjednoczonych w West Point. Jest

w Warszawie, na placu Żelaznej Bramy,

w latach 20. i 30. XX wieku zaslynąl nie tylko

to najstarsza i najbardziej prestiżowa uczel-

naprzeciwko Palacu Lubomirskich na osi

w Polsce, lecz w calej Europie, jako ostatni al-

nia wojskowa w USA. Otóż w 1828 roku

Ogrodu Saskiego. W uroczystości wzięli

chemik europejski. Barwne i tajemnicze jego

z inicjatywy kadetów Akademii zbudowano

udzial przedstawiciele najwyższych wladz

życie ­ to jednak calkiem inna historia. Zaś

państwowych. Prasa warszawska m.in. pi-

kolumnę ku czci Tadeusza Kościuszki ze sto-

profesor Emil Dunikowski prośbę Komitetu

sownym napisem na podstawie. Akademia

sala: ,,Pięciometrowy pomnik, wykonany

budowy pomnika Tadeusza Kościuszki w Chi-

Wojskowa również uczcila pamięć wybit-

przez krakowską pracownię rzeźbiarską

cago przekazal do lwowskiego Towarzystwa

nego polskiego generala, zalożyciela fortu

Anny i Wojciecha Sieków, jest dokladną

Sztuk Pięknych, które wlaśnie oglosilo we

West Point, zamontowaniem w jej murach

kopią monumentu Kościuszki ze skweru

Lwowie w 1893 roku ten nieco niezwykly dla

ALEGORIA BITWY POD SARATOGĄ

Lafayette w stolicy USA ­ Waszyngtonie.

ku jego pamięci tablicy pamiątkowej.

ówczesnej Galicji konkurs.