14

Rozmowa

18 sierpnia 2008 * Kurier Galicyjski

BO JA JESTEM ZE LWOWA!

Z Bożeną Rafalską redaktor

naczelną „Lwowskich Spotkań”,

założycielką i wieloletnią

naczelną „Gazety Lwowskiej”

– rozmawiał Marcin Romer

prezesa Związku Polaków na

W naszej szkole, która była

Litwie. Niedługo później poje

szkołą z polskim językiem nau

Niepodobna mówić o od

chałam do Lwowa i byłam w

czania, uczono języka polskie

rodzonej polskiej prasie we

gronie założycieli Towarzystwa

go, rosyjskiego i obcego, a uk

Lwowie nie wymieniając Two

Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej.

raińskiego – nie. Co ciekawe,

jego nazwiska.

Były to czasy, gdy na Litwie

w szkołach rosyjskich uczono

Chcesz powiedzieć, że

powstał Sajudis, a „Czerwony

języka ukraińskiego. Tylko Pola

jestem tu matką wszystkich

Sztandar” przekształcił się w

cy mieli go nie znać. Miało to

polskich gazet? – śmieje się

„Kurier Wileński”. Pierwszy nu

dla mnie poważne konsekwen

Bożena.

mer był bezpłatny.

cje. Gdy poszłam na Uniwersytet

Coś w tym jest. „Gazeta

Nie zapomnę spotkania z

Lwowski, by złożyć dokumenty

Lwowska”, później „Lwowskie

prezesem „Wspólnoty Polskiej”

na slawistykę, wśród przedmio

Andrzejem Chodkiewiczem.

tów punktowanych był język

Spotkania”, no może z wyjąt

Redaktor Artur Płokszto prosił

ukraiński. Dano mi jasno do

kiem „Kuriera Galicyjskiego”.

Choć i u nas pracują niektórzy

mnie, bym zrobiła z nim wywiad

zrozumienia, że nie wygram

ludzie, którzy na jakimś etapie

do pierwszej niezależnej gazety

konkursu i nie otrzymam odpo

swojego życia pracowali pod

polskiej. Pamiętam, że staliśmy

wiedniej ilości punktów. Zabra

Twoim kierownictwem. Jak to

przy Domu Nauczyciela i zro

łam te dokumenty.

się stało, że podjęłaś się tego,

biłam Chodkiewiczowi zdjęcie.

Poszłam do pracy w centrali

nie zawaham się użyć tego

Zobaczyliśmy, że na Domu Na

telefonicznej. Pamiętam takie

słowa – heroicznego zadania –

uczyciela jest napis po ukraiń

zdarzenie. Pracowałam tam po

odrodzenia polskiej prasy we

sku. Zadałam mu pytanie: „Czy

południu od 14.00 do 19.00,

Lwowie? Żeby to zrobić, po

we Lwowie może być polska

a rano był pochód z okazji

rzuciłaś Wilno.

gazeta?” On, patrząc się na

rocznicy Rewolucji Paździer

ukraiński napis, bezwiednie

nikowej, na który kazano nam

Ależ ja jestem ze Lwowa!

chyba zapytał: „Zaraz, zaraz, a

iść. Nie wyobrażałam sobie, że

Mieszkaliśmy z rodzicami na

małej uliczce na skraju miasta.

gdzie my jesteśmy?” „W Wilnie”

mam uczestniczyć w tym po

Moi rodzice mieszkali tam od

odpowiedziałam. „To dlacze

chodzie, a potem iść do pracy.

lat. Dziadek był w Legionach i ta

go pani myśli o Lwowie?” „Bo ja

Praca wymagała wiele uwagi.

tradycja była obecna w na

jestem ze Lwowa!”, odpowie

Miałam z tego powodu wiele

szym domu. Przed wojną obok

działam. On sobie to wziął do

nieprzyjemności. Zrozumiałam,

naszego małego domku, za

serca.To był chyba początek.

że, podobnie jak mój dziadek,

Wróciłaś do Lwowa. To był

Pisałam jeszcze w szkole. Bardzo lubiłam pisać,

początek „Gazety Lwowskiej”.

Jakie mieliście problemy?

pierwszego roku zaczęłam

grupa – to byli bardzo przystojni

ucząc się w polskiej szkole nr 24 we Lwowie,

W tym czasie prezesem

pracować. Mój kolega Romek

panowie – studenci z Polski,

miałam najlepszego nauczyciela, którym był

TKPZL był profesor Leszek Ma

Mieczkowski (prowadzi teraz

którzy po zakończeniu wycieczki

Iwan Jacyszyn. Wspominam go do dzisiaj. Zimą

zepa. To on, jak już zarejestro

pismo „Znad Wilii”) –był wtedy

wręczyli mi piękny kosz kwiatów,

jeździliśmy z nim na narty, latem szukaliśmy

wano gazetę, której inicjatorką

na trzecim roku, ja na pierw

ale chyba nic w swojej pamięci

byłam właśnie ja, zadzwonił do

szym, zrobił planszę z fotogra

po Lwowie nie zostawili.

nowych miejsc w lesie tutaj, niedaleko Winnik.

mnie i powiedział: „Masz,

fiami i powiesił na polonistyce.

Potem była pierwsza trasa

Napotkaliśmy kiedyś nowe źródło i nazwaliśmy

czego chciałaś. Przyjeżdżaj”.

Pytał się mnie, jak to nazwać.

wyjazdowa, trzeba było, bo

je Baralililja.

Potem się znalazł Marian

Mówię: „Nazwij to „W gościnie

wiem, pracować we Lwowie i

Baranowski, który jest naszym

u Piasta”. Wystawa zrobiła

wyjeżdżać na trasę. To było dla

płotem, przez pewien czas,

przedstawicielem w Fundacji

furorę. Zaczęłam pracować,

mnie odkrycie. Zawsze, jak

ja też jestem „wrogiem ludu”,

stacjonowali ułani jazłowieccy.

„Pomoc Polakom na Wscho

pisać do prasy, udzielałam

gdzieś przyjeżdżałam, to kupo

bo nie poszłam na pochód.

Mój drugi dziadek, mieszkający

dzie”. Bardzo sobie to chwalę.

lekcji języka polskiego. Pierwszą

wałam kartkę i wysyłałam

Jakoś mi się udało, ale byłam

za Zbruczem, został rozstrzelany

Bywa kanciasty, bywa ostry, ale

grupą byli pracownicy... Izby

rodzicom. W Wilnie poszłam do

tam czarną owcą. Kiedyś

nigdy nie kręci, tylko mówi tak,

napisałam podanie o urlop,

za to, że był „wrogiem ludu”. Po

Kontroli. To byli Polacy i Ro

kiosku i zobaczyłam miejscową

jak ma być. Było mnóstwo

zostawiłam je, ale nie uzgod

wojnie osiedlali się na naszej

sjanie. Pracowałam dalej w

polską gazetę „Czerwony

ulicy Rosjanie, Tatarzy, Żydzi.

problemów, długo nie było

niłam z zespołem. Myślałam, że

turystyce, im dłużej pracowa

Sztandar”. Wtedy po raz pierw

Chcieli się czegoś dowiedzieć.

czcionki.

to, co napisałam, jest jedno

łam, tym bardziej postrzega

szy pomyślałam, że założę

Pisaliśmy dla nich listy po polsku,

Przyjechałam tutaj z Wilna,

znaczne. Wyjechałam wtedy

łam, jak jesteśmy obserwowani.

kiedyś gazetę polską we Lwo

ukraińsku i niemiecku, wszyscy

miałam chorego męża. Trzeba

do Polski. Wróciłam po miesią

Widziałam ludzi, którzy za mną i

wie. Zobaczyłam, że w tej

nas znali. Na naszej ulicy mia

było jeździć do Polski, do Wilna.

cu i usłyszałam: „W tym czasie,

tymi wycieczkami chodzili.

gazecie jest program egzami

łam wielu przyjaciół. Wśród

Był to bardzo trudny okes w

Jeden z tych facetów pomylił

nów wstępnych na polonistykę

kiedy myśmy pracowali dla

Rosjan było bardzo dużo mi

moim życiu. Po profesorze Lesz

W rocznicę Odsieczy Wiedeńskiej wydaliśmy numer „Lwowskich

łych, sympatycznych ludzi.

ku Mazepie, niektórzy z ludzi,

Język rosyjski znałam lepiej, niż

którzy stanęli na czele TKPZL, byli

Spotkań” w całości poświęcony temu wydarzeniu. Pojechaliśmy z tym

jakikolwiek inny, oprócz, oczy

niezmiernie dalecy od proble

numerem na Dni Wilanowa. Zabraliśmy 3 tys. egzemplarzy. Na wilanow

mów polskiej kultury. Miałam

wiście, polskiego.

skich błoniach zainscenizowano wówczas bitwę pod Wiedniem. Pomy

niejedną awanturę. Zrobiono

Z dzieciństwa pamiętam

ślałam, że jak po jej zakończeniu „pole bitwy” zostanie usłane „Lwow

różne zdarzenia. Dookoła nas

ze mnie Ukrainkę. A dlaczego

były pola, na którym miła i sym

byłam tą Ukrainką? W pierw

skimi Spotkaniami”, to się zastrzelę... Potem widziałam, jak ludzie wracali

patyczna pani pasła krowy.

szym numerze, pragnąc podać

rowerami i samochodami, a „Lwowskie Spotkania” leżały za szybą.

Podchodziła pod nasz malutki

Polakom przykład, jak się

Na polu nie było ani jednego numeru. Ja byłam taka szczęśliwa!

domek i zaglądała do okna.

organizować, jak trzeba praco

Kiedy moja mama zapytała ją,

wać, zrobiliśmy rozkładówkę

czemu podgląda, tamta po

o Ukraińcach w Polsce. Był

mnie z osobą, która kupowała

i historię. Namówiłam koleżan

dobra Radzieckiej Ojczyzny, ty

wiedziała: „Patrzcie, jakaż to

skandal, ponieważ nikt nie

ciuchy u Polaków. Pokazałam

kę i dostałyśmy się.

załatwiałaś swoje polskie spe

pani się zrobiła!” Nie wiem,

dostrzegł tego cymesu, perełki,

mu legitymację, on zbladł,

I tak rozpoczął się w Twoim

kulacyjne sprawy.” Zwolniłam

dlaczego to zdarzenie zapadło

że to było potrzebne. Potem

zaklął, przeszedł na drugą

życiu okres wileński.

się z pracy. Kiedy to moje po

ten temat kontynuowałam,

danie zobaczyła kadrowa, to

mi w pamięć.

stronę i, splunąwszy, powie

To była fantastyczna his

Jaka była Twoja droga do

spotkało się to z sympatią ze

doznała szoku – i o pracę było

dział: „Chodziłem nie za tą

toria, opowiem o tym, przede

dziennikarstwa?

trudno, i telefonistek brako

strony ówczesnego konsula.

osobą.” Już więcej nie chcia

wszystkim, ze względu na spra

Pisałam jeszcze w szkole.

wało.

Będąc w Polsce sam łapał te

łam oprowadzać wycieczek.

wy językowe. Wynajmowa

Bardzo lubiłam pisać, ucząc się

Potem pomyślałam o tym,

momenty – gimnazjum ukraińskie

Ja chciałam pracować w

łyśmy pokój z taką Irenką. Ona

w polskiej szkole nr 24 we Lwo

żeby się zatrudnić w biurze

w Białym Borze, pomnik Szew

redakcji. Zaczęłam pracę w

mówi: „Ja będę wyszedłszy, wy

wie, miałam najlepszego nau

turystycznym. Z uporem mania

czenki, inne zabytki. Wciąż

„Czerwonym Sztandarze”. Póź

tu będziecie, kiedy ja będę

czyciela, którym był Iwan Jacy

niej dwa lata nie pracowałam,

przyszedłszy?” Tak było w tym

ka chodziłam po różnych

byłam jakoś tak źle postrze

szyn. Wspominam go do dzisiaj.

mieszkałam w Tbilisi. Wyszłam

kraju, gdzie było sto szkół pol

biurach i znalazłam Biuro Turys

gana, trudno było pracować,

Zimą jeździliśmy z nim na narty,

za mąż za Gruzina. Do dziś

skich! Poznałam tam bardzo

tyczne „Sputnik”. Poszłam,

bo wciąż były jakieś „nie te”

latem szukaliśmy nowych miejsc

jestem z tym krajem emocjo

ciekawych ludzi! Fantastycz

zapytałam, czy są potrzebni

artykuły. Pytano mnie: „Kto to

przewodnicy, znający język

w lesie tutaj, niedaleko Winnik.

ten Józef Czapski, po co on

nalnie bardzo związana.

nych! Wilno leży w otoczeniu

polski. Poszło mi z zatrudnie

Napotkaliśmy kiedyś nowe

potrzebny?” Wytłumaczyć to

Po powrocie do Wilna po

wiosek polskich. To byli potom

źródło i nazwaliśmy je Baralililja.

niem bardzo łatwo. Pierwsza

im było trudno. Najgorsze – to

znałam Jana Sienkiewicza,

kowie polskiej szlachty. Od