16

Historia w znaczki wpisana

18 sierpnia 2008 * Kurier Galicyjski

TAJEMNICA TURECKIEGO ADMIRAŁA

TADEUSZ KURLUS

Poczta turecka wydała 20

Kemal zginął w 1511 r., gdy

jak później ustalono, tylko jedną

jących już map, i to tworzonych

Najbardziej kontrowersyjna

jego statek zatonął w czasie

ósmą kompletnej mapy. Dwa

przez pokolenia (wiele z nich

jest sprawa Antarktydy. Czy Reisa

września 2004 roku znaczek,

burzy u wybrzeży wyspy Naxos,

lata później był on tematem

Turcy po prostu zdobywali, gdy w

poniosła fantazja? Czy wyzna

upamiętniający 450 rocznicę

śmierci admirała Piri Reisa

Piri jednak nadal służył kolejnym

naukowych konferencji w Berli

walkach morskich pokonywali

czając jej linie brzegowe, tym

sułtanom, wpierw Selimowi I,

nie i Wiedniu, w 1933 r. zaś pre

swych wrogów). Dla Porty „Księ

samym dał jedynie wyraz kon

(w 1983 r. także uczciła go znacz

potem, rządzącemu aż 46 lat

zydent Turcji polecił zrobić jego

ga Mórz” była ogromnie waż

cepcjom starożytnych, utrzymu

kiem, w cyklu „Europa”, w którym

w owym roku przedstawiono

Sulejmanowi Wspaniałemu. Ten

kopie i wraz z przetłumaczonymi

nym przewodnikiem po basenie

jących, że na południu musi być

Morza Śródziemnego, gdyż właś

jakiś ląd, który stanowiłby prze

wielkie dzieła ludzkiego umysłu

nie wtedy, w czasach, gdy rządy

ciwwagę dla kontynentu euro

serii poświęconej wybitnym

ludziom nauki). To szczególna

sprawował Sulejman (1520 1566)

azjatyckiego, czyżby tak na

imperium osmańskie osiągnęło

wszelki wypadek go tam umieś

postać, ale jego nazwisko utrwa

szczyt swej potęgi: władało

cił, mając na uwadze legen

liło się w historii wcale nie z tego

powodu, iż dowodził turecką

ziemiami rozciągającymi się na

darną i do tego czasu nie

obszarze 6 mln km kw. i miało za

odkrytą ziemię zwaną Terra

flotą, lecz dlatego, że był także

poddanych 25 mln ludzi, a jego

australis incognita?

wybitnym kartografem i pozo

stawił nam mapy wzbudzające

spoistość była w dużej mierze

Być może, całą sprawę odło

uzależniona od szybkiego i pew

żono by na półkę, gdyby nie

do dziś wielkie spory uczonych.

ostatni, nie widząc nikogo inne

nego dotarcia – głównie drogą

profesor Charles H. Hapgood

Chodzi zwłaszcza o to, że na

go, mogącego się pochwalić

jednej z nich przedstawił także

morską – do oddalonych od

z jednego z amerykańskich uni

większym obyciem z morzem,

stolicy, Stambułu, posiadłości.

wersytetów, który, zaciekawiony

zarys wybrzeży Antarktydy, co

mianował go admirałem i po

Interesujące, gdzie znaleziono

treścią mapy Reisa, powołał

musi intrygować, według historii

wierzył mu dowództwo nad całą

odkryć geograficznych, bowiem,

„Bahriye”: księga spoczywała

zespół badaczy wyłącznie po

turecką flotą. W tej roli nie tylko

przez dwa wieki w haremie, znaj

to, aby możliwie całkowicie

pierwsi Europejczycy – Belling

sprawował władzę nad jej

dującym się w Topkapi Sarayi,

wyjaśnić, jak ona mogła pow

shausen, Bransfeld i Palmer –

ruchami, lecz znalazł także

dotarli do jej brzegów przeszło

sułtańskim zespole pałacowym

stać. Naukowcy zajmowali się

znacznie większe możliwości

(dziś jest on muzeum), gdzie żony

nią siedem lat. Ich wnioski są na

300 lat później, w 1820 r. Nasza

pogłębienia umiejętności spo

władcy ją sobie dla zabicia

pewno zaskakujące. Zajmijmy

Encyklopedia Praktyczna PWN

rządzania map geograficznych.

stwierdza krótko, że przygoto

z tureckiego na angielski, fran

wolnego czasu raz po raz prze

się tu tylko sprawą Antarktydy

Służyły temu także wyprawy,

cuski i niemiecki opisami prze

glądały. Około 1524 r. pojawiło

(niestety, wszystkich aspektów

wana przez Piri Reisa mapa

podejmowane z rozkazu władcy.

słać do wszystkich najważniej

się drugie wydanie „Księgi Mórz”.

sprawy tu poruszyć nie możemy).

południowej półkuli naszego

Między innymi w 1547 r. zapuścił

globu jest fikcją. Hola! To jest na

szych bibliotek świata.

Dodać trzeba, że jest w niej

Otóż po uzyskaniu wyników ba

się, wypływając z Suezu, aż do

wzmianka, iż jej autor przygo

dań sejsmologicznych wyprawy

pewno zbyt kategoryczne stwier

Zatoki Perskiej, w 1547 r. zdobył

Kontrowersyjna Antarktyda

tował wcześniej mapę świata,

szwedzko brytyjsko norweskiej

dzenie, wcale jak wynika z ba

Aden, a w 1551 r. – Maskat. W cza

Oczywiście, nie miejsce tu na

dań wielu uczonych – nieuza

na Antarktydę z 1949 r., i po

sie tej ekspedycji oblegał także

szczegółową analizę mapy Piri

skonfrontowaniu ich z mapą

sadnione. Ale – po kolei.

wyspy w cieśninie Ormuz. Ich

Reisa, ale na pewno warto się

Reisa okazało się, że przedsta

mieszkańcy zaproponowali mu,

Wpierw był piratem…

zapoznać z niektórymi jej czę

wiona na niej linia brzegowa

by zaniechał oblężenia, co

ściami, poczynając od północ

szóstego kontynentu jest zgodna

Piri Reis urodził się około 1465 r.

wynagrodzą mu wielkimi skarba

nego wschodu. Tu widzimy ka

z jej przebiegiem w czasach, gdy

w Karamanie, niewielkiej osa

mi. Piri Reis przystał na to, zabrał

dzie opodal miasta Konya na

wałek Francji, potem Półwysep

jeszcze nie był on pokryty lodem!

okup, i pożeglował do Egiptu.

Iberyjski z wizerunkiem ówczes

Krótko mówiąc, turecki kartograf

Wyżynie Anatolijskiej. Ojciec

Drogę powrotną zagrodziła mu

nego króla Portugalii, dalej –

musiał mieć dostęp do map,

nazywał się Hadżi Mehmed,

jednak flota portugalska. Piri

matka zaś była siostrą słynnego

Cieśninę Gibraltarską i zachod

które powstały, zanim w chro

uznał, że nie zdoła się przedrzeć

nie pobrzeże Afryki. Wpisał także

nologii zlodowaceń Ziemi miało

w owych czasach pirata Kema

przez blokadę z całą swą flotą,

turecki geograf w mapę grupy

miejsce ostatnie, obejmujące jej

la Reisa, postrachu wszystkich

liczącą 31 jednostek, więc odes

statków, przemierzających wte

wysp na Atlantyku, w tym Azory,

bieguny, przed 6.000 – 15.000 laty.

łał 28 statków do tureckiej wów

dy toń Morza Śródziemnego,

przy czym przy przypisanym im

W komentarzu do swej mapy

czas Basry, a sam z trzema pozo

tekście jest wzmianka, że odkryli

Reis pisze, że narysowany prze

a także miast u jego wybrzeży.

stałymi podjął próbę przebicia

Gdy już jako tako dorósł, Piri

je Genueńczycy, rzuceni na ich

zeń ląd jest niezamieszkany, i z

tego, co wie, jest tam gorąco.

się przez linie wroga. Jeden przy

zaczął właśnie u wuja prak

brzeg w czasie sztormu. To cie

No cóż – w głębinach Antarktydy

tym stracił, ale z dwoma zawinął

kawe, bo gdy znacznie później,

tykować pirackie rzemiosło.

odkryto przecież już w naszych

do portu w Suezie. Jednakże

Jego zbójeckie wyprawy spra

w 1351 r., dotarli do nich Portu

którą ofiarował sułtanowi Seli

czasach pokłady węgla, a więc

nieżyczliwy mu ówczesny guber

wiły, że znakomicie poznał

galczycy, nic o nich nie wiedzieli.

mowi I, ale tylko tyle wiedziano

musiały ją kiedyś porastać lasy,

nator Egiptu przekazał sułtanowi

W części zachodniej mapy, u

przez dziesiątki lat o tej pracy Piri

niemal cały akwen. Podczas

gęsta roślinność. Niektórzy nau

wiadomość, że ta lekkomyślność

napadów na obce statki często

góry, dostrzegamy rysunek wielo

Reisa. To miało się jednak zmie

kowcy sądzą, że w tych warun

admirała doprowadziła do utra

okazywał niepospolitą brawurę,

ryba, z ludzkimi postaciami na

nić.

kach mogła się na Antarktydzie

ty aż 29 statków. Sulejmana

jego grzbiecie. To odniesienie do

Na początku minionego wie

a mimo to – o dziwo – nigdy nie

rozwinąć jakaś cywilizacja, o któ

bardzo to rozsierdziło, i w przystę

doznał najmniejszej rany. Kroniki

słynnej legendy o św. Brendanie,

ku na gruzach imperium osmań

rej istnieniu nie mamy pojęcia.

pie gniewu skazał 84 letniego

zanotowały, że szczególną wa

który we wczesnym średniowie

skiego  powstała  republika

Snuje się nawet przypuszczenia,

wówczas Piri Reisa na śmierć.

czu odbył wiele podróży mor

turecka, z Kemalem Mustafą

lecznością popisał się w czasie

że to jej przedstawiciele już

Wyrok wykonano. Pisano rok

pirackich akcji u wybrzeży fran

skich, i w czasie jednej z nich jego

Paszą jako prezydentem. Jego

rysowali mapy, i przekazali je

1554.

cuskich i weneckich. Kemal

statek rzekomo osiadł na wie

głównym celem była moderni

ludom, zamieszkującym Egipt,

lorybie. Dalej autor mapy wryso

zacja, europeizacja państwa, co

uznał jednak wreszcie, iż czas

jeszcze przed czasem piramid, a

Wielka sensacja

zaniechać niebezpiecznej pro

wał w nią wybrzeże Ameryki

w dużym zakresie mu się udało

potem różnymi drogami po wielu

Teraz zwrócimy uwagę na

fesji i się ustatkować, gwaran

Środkowej, z jej wyspami, na

(m. in. wprowadził alfabet ła

latach trafiły one do rąk Piri Reisa.

dorobek kartograficzny Piri Reisa.

stępnie – pobrzeże Ameryki

ciński, ściśle oddzielił religię od

cję zaś spokojniejszego i wy

Był bogaty, lecz, niestety, zacho

starczająco dostatniego życia

Południowej, przechodzące

państwa, zniósł poligamię, wpro

Pytania bez odpowiedzi

wało się z niego niewiele. Ale to,

pozyskał w przejściu w 1495 r. na

dalej na wschód, bez uwzględ

wadził prawo wyborcze kobiet).

Inni z kolei naukowcy, którzy

co przetrwało przez wieki, wywo

nienia Cieśniny Drake´a, w zarysy

Uznał także, że Turcja musi się

służbę państwową (co nie

wzięli pod lupę mapy Reista,

łało w świecie naukowym wiele

oznaczało, dodajmy, że całko

wybrzeża Antarktydy!

również otworzyć dla europej

przyjmowali za pewnik, że zwią

zamieszania. Przede wszystkim,

wicie już zapomniał o swym

Kiedy fachowcy zabrali się

skich naukowców, mogących jej

zane z nią wywody to tylko

dlatego, że nikt nic o nich nie

do studiowania mapy, byli jej

fachowo pomóc w udokumen

byłym zawodzie – zdarzało się,

fantastyczne spekulacje, wycią

wiedział. A kiedy wreszcie ujrzały

że, działając na własną rękę,

treścią zaskoczeni, olśnieni,

towaniu przeszłości. Dzięki temu

gane z fałszywych wniosków. Ich

światło dzienne, wywołały wiel

gdzieś tam przy okazji złupił jakiś

zdziwieni i przepełnieni wielo

do Stambułu przybyło wielu

poglądom położyło jednak kres

ką sensację

ma wątpliwościami. Oczywiś

specjalistów, którzy teraz bez

statek, sprawiając tym nieraz

kolejne wielkie odkrycie, miano

Wpierw odkryto „Księgę Mórz”

wiele kłopotów służbie dyplo

cie, dzisiaj mapa świata wyglą

przeszkód mogli również zajrzeć

do niedostępnego do tego

wicie mapy, sporządzonej przez

(po turecku – „Bahrije”), księgę,

matycznej Porty Ottomańskiej).

da inaczej, niż ta Piri Reisa, ale

czasu Topkapi Serayi, i, współpra

francuskiego matematyka i kar

którą można nazwać przewod

to, co on pokazał, rzeczywiście

Kemal zaciągnął także do suł

cując tam z naukowcami turec

tografa Orontiusa Finaeusa

nikiem żeglarskim po Morzu

tańskiej floty swego siostrzeńca,

zaskakuje. Skąd, na przykład,

kimi, zewidencjonować jego

z 1531 r., którą w 1959 r. wyłuskał

Śródziemnym. Z tego, co wiemy,

który – coraz bardziej ceniony

miał on jakąkolwiek wiedzę

skarby. Do grona przybyszy

z zasobów Biblioteki Kongresowej

ukazały się dwa jej wydania,

o potężnym łańcuchu Andów

ze względu na znajomość sztuki

należał także niemiecki teolog

w Waszyngtonie wspomniany już

pierwsze w 1521 r. Zawiera ono

żeglarskiej, a także Morza Śród

w Ameryce Południowej, od

Adolf Deissmann. W październiku

wyżej Ch. Hapgood, ta, bowiem

około 215 map śródziemno

ziemnego – szybko awansował

kogo zaczerpnął ją, gdy wryso

1929 r. dyrektor Muzeum Topkapi

jeszcze dokładniej, niż mapa Piri

morskich wysp, cieśnin i pobrze

wywał w jej kontury wielkie

do rangi kapitana.

przekazał mu do wglądu stertę

Reisa pokazuje Antarktydę, i jak

ży, w części tekstowej dokładnie

Piri Reis chlubił się swym

rzeki? Albo sprawa Azorów.

starych map, odkrytych w jakimś

wykazały badania, z jeszcze

opisanych (przeważnie, jak było

zawodem i uważał, że nie

Owszem, opisując mapę, sam

zapomnianym pomieszczeniu

większą zgodnością z naszymi

naonczas w zwyczaju, wierszem),

przyznaje, że korzystał z wielu

ustannie musi doskonalić swe

biblioteki. Na miejscu był wtedy

o niej dziś wyobrażeniami. A za

z wyszczególnieniem mielizn, raf,

umiejętności. Dlatego też stale

(dwudziestu) wcześniej przygo

również niemiecki orientalista

tem, także ten kartograf musiał

zatok, nadających się do bez

zapisywał w notatnikach wszyst

towanych, w tym także z mapy

Paul Kahle, który, przeglądając

korzystać z podkładek, pocho

piecznego zarzucenia kotwic,

Krzysztofa Kolumba, ale głów

kie informacje, jakie pozyski

uważnie znalezisko, odkrył w nim

dzących sprzed stuleci.

źródeł wody pitnej, nabrzeżnych

wał w czasie swych morskich

nie z o wiele starszych. Inter

ową zaginioną mapę świata Piri

Mapa Piri Reisa daje jeszcze

fortyfikacji. Wiele z tych zebra

wypraw, wszystkie przydatne

pretując mapę Reisa, kartogra

Reisa, o której wiedział z przetłu

więcej zagadek, można by tu

nych w księdze informacji Piri Reis

fowie doszli na jej podstawie do

nauce wiadomości. Zdobywa

maczonej przezeń wcześniej

postawić znacznie więcej pytań.

znał z autopsji, ale dla nikogo

nie ich ułatwiała mu znajomość

przekonania, że Kolumb wcale

„KsięgiMórz”.Dokładnie mówiąc,

Może kiedyś ktoś udzieli na nie

z interpretatorów jej zawartości

aż czterech języków obcych:

nie był pierwszym Europej

nie całą, lecz tylko jej fragment

odpowiedzi…

nie ulega kwestii, iż w dużej

czykiem, który dotarł do No

greckiego, włoskiego, portugal

KG

wielkości 85x36 cm, stanowiący,

mierze skorzystał także z istnie

skiego i hiszpańskiego.

wego Świata.

CMYK