8

Nie tylko wspomnienia

17 31 października 2008 * Kurier Galicyjski

ŁUNY PAMIĘCI NA DWU BRZEGACH BUGU

Po oskarżeniu Kościoła pra

spełniło się moje marzenie i teraz

KONSTANTY CZAWAGA

będę mogła spokojnie umrzeć.”

wosławnego o działalność ru

tekst i zdjęcie

syfikacyjną i ukrainizacyjną w

Na moje pytanie, w jaki

maju 1938 roku, z udziałem

sposób należy dzisiaj budować

Niektórzy nasi Czytelnicy

wojska i policji, rozpoczęto

stosunki między Polakami a Uk

narzekają, że na Ukrainie nie

burzenie prawosławnych obiek

raińcami, pani Amelia Mam

ma poważnych obchodów

tów sakralnych. Uważano, że są

czor powiedziała:„Przede wszyst

krwawych wydarzeń na Wołyniu.

one niepotrzebne, zostały wy

kim, trzeba przebaczyć. Tylko

Tymczasem w kręgach ukraiń

budowane w celach rusyfika

nie zapomnieć. Pamiętać o tym,

skich można usłyszeć skargi,

cyjnych w okresie rozbiorowym

żeby ta nienawiść i to, co się

że za mało się mówi o 70 leciu

i należy je zburzyć, by nie przy

kiedyś wydarzyło, żeby nasze

niszczenia cerkwi na

pominały  czasów  niewoli.

dzieci, wnuki, prawnuki tego

chełmsko podlaskim Zabużu.

nie doznali, co my, żeby to się

Również twierdzono, że w tych

miejscowościach nie ma lud

nie powtórzyło. Jestem zdania,

Dwa razy spotykała się

ności prawosławnej. W czasie

że czy prawosławny, czy gre

ze śmiercią

tego bezmyślnego wanda

kokatolik, czy rzymokatolik –

„Teraz spełniło się moje

lizmu, który w wyniku protestów

jesteśmy wszyscy dziećmi jed

marzenie”, – ze łzami w oczach

wstrzymano 16 lipca 1938 roku,

nego Boga. Do jednego Boga

powiedziała starsza pani po

się modlimy. Powinniśmy się

na Chełmszczyźnie i Podlasiu

wyjściu z katedry św. Apostołów

południowym zrujnowano 127

nawzajem szanować i wspólnie

Piotra i Pawła w Łucku.

cerkwi, kaplic i domów modli

żyć. Przebaczyć, tylko nie za

Po jakimś czasie wyraziła

tewnych. Wśród nich są takie

pomnieć, bo to jest okropne. Ja

chęć podzielenia się swymi

zabytki kultury, jak cerkiew w

do końca życia tego nie

przeżyciami po 65 latach spot

Szczebrzeszynie, pochodząca

zapomnę.”

kania z tą świątynią i swoją

z XII wieku, świątynie obrządku

małą ojczyzną.

Amelia Mamczor

wschodniego z XVI wieku w Za

Modlitwa w prawosławnej

Jestem urodzona na Wo

mościu, Chełmie, Białej Pod

„Mezopotamii”

A dzieci do 14 roku, kobiety

ziemie odzyskane do Głubczyc,

łyniu,  mówiła dalej Amelia

laskiej.

Mój dawny znajomy Jerzy

i starców – na drugą stronę.

województwo opolskie i tam do

Mamczor.  To są Tendyki, po

Na potwierdzenie tych oskar

Hawryluk, historyk i poeta z Biel

I tych spędzili do dwóch stodół,

dziś mieszkam.

wiat Kostopol i mieszkałam w

żeń redakcja „Nad Buhom i Nar

ska Podlaskiego, redaktor na

na moich oczach (mama już

Byłam na Ukrainie w 2001

tych Tendykach do 29 marca

woju” zebrała bardzo wiele

czelny ukraińskiego pisma

nie żyje, siostra też) i podpalili

roku, ale tylko przez jeden dzień.

1943 roku. Wtedy banderowcy

materiałów archiwalnych, prze

Podlasia „Nad Buhom i Narwo

granatami zapalającymi. Kto

To był 27 lipca. Przekroczyliśmy

napadli na wieś, spalili ją całą.

prowadziła wywiady ze świad

ju” obecnie zaprezentował we

uciekał, tego zastrzelili, a nas

granicę i byliśmy do wieczora

Mój tato uciekł. Mnie, mamę

Lwowie swoją wystawę foto

kami tych wydarzeń. Na łamach

załadowali na samochód do

na Wołyniu, właśnie w tej Lud

i siostrę zapędzono do stodoły.

swego czasopisma udziela

graficzną o zabytkach sakral

Dubna. Esesman przyjechał

wikówce. Wioski nie ma, zo

Została ona podpalona. Już wi

głosu polskim badaczom naj

nych oraz życiu duchowym

i zabrał nas. Tam byliśmy w obo

stała spalona. Jest tylko droga,

dać było, że ten strop będzie

trudniejszego odcinku historii

Ukraińców w Polsce. Swoją ma

zie. W Dubnie załadowali nas

bo to była wieś pod lasem.

padał,a Ukrainiec stał w drzwiach

stosunków dwóch naszych,

łą ojczyznę między dwiema

do wagonów bydlęcych. To był

Wygrzebałam spalenisko. Ale

z karabinem. Było dużo kobiet

sąsiednich narodów. Jeszcze w

cały pociąg. Zawieźli nas do

i dzieci. Nie wypuszczali nikogo.

1962 roku londyńskie „Wiado

Lublina. W Lublinie była selek

Ale w pewnym momencie przy

mości” opublikowały wspom

Jesteśmy wszyscy dziećmi jednego Boga. Do

nienia Eustachego Świeżaw

skiego (1899 1964), jednego ze

jednego Boga się modlimy. Powinniśmy się naw

świadków zburzenia XVIII wiecz

n

zajem szanować i wspólnie żyć. Przebaczyć,

ej cerkwi we wsi Hołubie

tylko nie zapomnieć, bo to jest okropne. Ja do

(obecnie Gołębie) koło Kryło

wa. Snując swoje wspomnie

końca życia tego nie zapomnę

nia, doszedł do czasów wo

jennych: „Potworną okupację

cja. Młodszych zostawili w wa

szedł drugi Ukrainiec, zmienił

niemiecką przetrwałem wraz z

gonach, a starców, kobiety

go, i moja mama go poznała,

rodziną w znacznej mierze

i dzieci powieźli do Majdanku.

bo to był nasz sąsiad, któremu

dzięki życzliwej postawie moich

Ja byłam w Majdanku z mamą

mój tato dał drzewo na budo

ukraińskich sąsiadów. Dopiero

i siostrą przez 9 miesięcy, od

wę domu i pożyczył pieniądze

straszny rok 1943, gdy łuny

lipca 1943 roku. 29 marca przy

na tę budowę. Mama podeszła

Rzeka Bug

pożogi, świecące noc w noc

wieźli nas do obozu do Często

do niego (jego imienia już nie

naokoło, gdy jęki i wrzask to

pamiętam, miałam 5 lat, ale

rzekami  Bugiem i Narwią on

warzyszyły rzezi, dopiero ten huk

doskonale pamiętam ten mo

nazywa Mezopotamią i w różny

przeniósł nasze ciche, nadbu

ment) i powiedziała: „Słuchaj,

sposób stara się odkrywać dla

żańskie doliny w czasy Gonty

albo mnie wypuść, albo mnie

świata mało znane życie za

i Żeleźniaka.” Dalej opisuje

zastrzel, niech się żywcem nie

mieszkałych tam ludzi, których

swoje spotkanie z Polakiem,

palę z tymi dziećmi.” On mówi:

korzenie się wywodzą z dalekiej

który opowiedział, że podczas

„Udiraj do lisa”. Te słowa do dziś

Rusi Kijowskiej.

pamiętam. I z tej stodoły wy

Niestety, nikt z barbarzyńców jeszcze nie został

leciałyśmy po grudach przy

ukarany za przestępstwo przeciw duchowości, za

wschodzącym słońcu. Pamię

tam to dokładnie. Trzymałam

niszczenie obiektów sakralnych. Metoda „ognia

mamę za prawą rękę, siostra

z

i miecza”, zastosowana w celu zdobycia niepod

a lewą i uciekałyśmy do lasu.

ległości, nikomu nie przyniosła oczekiwanych

Tam przesiedziałyśmy do wie

czora. Przed wieczorem przyje

sukcesów.

chał niemiecki samochód.

napaści na jego wieś stracił

Wysłali 13 letniego chłopca

„Dla ogólu Podlaszan znad

żonę i dwójkę dzieci: „Skończył

z wieścią, że w lesie są kobiety

Bugu i Narwi, tradycyjnie przy

swoją opowieść. Przez las szła

z dziećmi. Przyjechał, zabrał

zwyczajonych raczej do okreś

groza: śmierć unosiła się z wie

nas i zawiózł do katedry, do

lenia swojej tożsamości w

czornym oparem. Ale nagle

Łucka. Katedra była zamienio

kate goriach przynależności

Widok na pałac Radziwiłłów

chłop podniósł na mnie jasne

na na spichlerz zboża, ale to już

do „ruskiej” Cerkwi, niż do

oczy, wbił we mnie spojrzenie

był koniec marca, to tego

któregoś z narodów, najbar

chowy, tam poddali nas dezyn

baliśmy się i wieczorem z kuzy

pełne rozpaczy i jakby zro

zboża nie było. Katedra była

dziej znaczące wydadzą się

fekcji, dalej rozwieźli pociągiem

nem pojechaliśmy samocho

pusta. Zamknęli nas w niej. Po

zapewne wydarzenia z 1938

zumienia i szepnął: Ale to kara

w Polskę. Ludzi wypychali z po

dem z powrotem w stronę

kilku dniach przyjechał brat

roku, będące najdrastyczniej

Boża na nas. Za te domy Boże,

ciągu, gdzie się dało. Niemcy

granicy, aby wrócić. A teraz

mojej mamy i zabrał nas do

szym momentem w historii

rozwalone i zbezczeszczone. Za

to robili. I trzeba było szukać

spełniłam swoje marzenie,

Ludwikówki, powiat Dubno.

prawosławia w Polsce mię

łzy tych, co się w nich modlili. To

sobie przytułku. No i myśmy się

byłam tam, gdzie się urodzi

Stamtąd pochodzi moja ma

dzywojennej, naznaczonej

był głos naszej ziemi.”

znalazły w województwie kie

łam. Też wioski nie ma. Kierow

ma, a mój tato pochodził z Ten

coraz to nowymi akcjami

W zeszłym roku Fundacja

leckim. Tam moja siostra zginę

ca nas obwoził. Jestem bardzo

dyk. Tam byliśmy do 13 lipca.

o g ra n i c z a n i a l i c z b y ś w i ą

t

Dialogu Narodów w Lublinie

ła w wypadku została przeje

szczęśliwa, że odwiedziłam te

Tam znów napadli bande

yń i sieci parafialnej, czego

opublikowała monografię Grze

chana przez niemiecki samo

swoje strony, gdzie są moje

rowcy. Spalili całą wieś. Spędzili

dokonywano pod hasłami

gorza Jacka Pelicy „Kościół

chód, a ja z mamą ocalałam.

korzenie. Byłam w Łucku w ka

kobiety, dzieci i mężczyzn pod

„rewindykacji”,

zaznacza

prawosławny w województwie

Mama pracowała na niemiec

tedrze św. Piotra i Pawła, złoży

las. Rozdzielili mężczyzn i chłop

Jerzy Hawryluk w czwartym

lubelskim (1918 1939)”, gdzie

kiej kuchni aż do wyzwolenia.

łam ofiarę i potem pojechaliś

ców od 14 roku życia na jedną

numerze dwumiesięcznika„Nad

autor stwierdza, że pomimo

Po wyzwoleniu odnalazłyśmy

my tam, gdzie się urodziłam.

stronę. Byłam tego świadkiem.

Buhom i Narwoju”.

likwidacji świątyń prawosław

rodzinę, przyjechałyśmy na

Jechaliśmy polną drogą. Ale

CMYK