21

Postacie niezwykłe

Kurier Galicyjski * 17 31 października 2008

Kapłan, pisarz, polityk…

PRZED 70 ROCZNICĄ ŚMIERCI ABP. TEODOROWICZA

WITOLD KOCIÑSKI tekst

do seminarium duchownego. W

grudnia 1905 r. do arcybiskupa

nego sprzêtu. Dziêki wspó³pracy

FUNDACJA KULTURY

styczniu 1887 r. otrzyma³ œwiê-

warszawskiego i wszystkich bis-

z Archiwum Polskiego Radia

I DZIEDZICTWA ORMIAN

kupów oraz wiernych, ¿yj¹cych

cenia kap³añskie. Ciê¿ka choro-

uda³o siê tego dokonaæ w sposób,

POLSKICH zdjêcie

ba uniemo¿liwi³a mu odprawie-

w zaborze rosyjskim. W liœcie

budz¹cy najwy¿sze uznanie.

tym piêtnowa³ ruchy rewolucyj-

nie zaraz po tym wydarzeniu

G³os Arcybiskupa brzmi tak,

Grobowiec na Cmentarzu

Mszy œw. prymicyjnej. Na tê naj-

ne. List zosta³ Ÿle odebrany przez

jakby przed chwil¹ opuœci³ stu-

Orl¹t Lwowskich, w którym po

wa¿niejsz¹ w ¿yciu m³odego

Polaków. W zwi¹zku z tym, w

dio radiowe. Na tej niezwyk³ej

œmierci w roku 1938 zosta³

Bo¿e Narodzenie 1905 r. abp

ksiêdza chwilê musia³ czekaæ

p³ycie abp Teodorowicz dzieli siê

pochowany abp Józef Teofil

miesi¹c. Pracowa³ w parafiach

Teodorowicz uda³ siê do Rzymu

z nami swoj¹ wiar¹. Jego nauki

Teodorowicz, jest nadal pusty.

na spotkanie ze œw. Piusem X,

w Stanis³awowie, Brze¿anach i we

nie zestarza³y siê.

Ile¿ podejmowano starañ, by

Lwowie. Sakrê biskupi¹ Józef

Arcybiskup Teodorowicz by³ równie¿, a mo¿e

tê przykr¹ dla Polaków sprawê

Teofil Teodorowicz otrzyma³ w

przede wszystkim, elektryzuj¹cym s³uchaczy

doprowadziæ do koñca. Po g³oœ-

1902 r. – w œwiêto Objawienia

nym apelu ks. Tadeusza Isako-

Pañskiego – w Katedrze Ormiañ-

kaznodziej¹.

wicza-Zaleskiego sprzed kilku

skiej we Lwowie, maj¹c 37 lat.

lat wydawa³o siê, ¿e cia³o wielkie-

aby wyjaœniæ powsta³e w¹tpli-

Jego konsekratorami byli trzej

Poniewa¿ w ambitnych pla-

woœci. Po spotkaniu tym, za ap-

nach Fundacji jest tak¿e wyda-

W minionym wieku abp Teodorowicz by³ jedn¹

robat¹ papie¿a, og³osi³ na ³amach

nie doskonale udokumentowa-

z najbardziej znacz¹cych postaci w Episkopa-

Przegl¹du Powszechnego t³uma-

nej biografii tego wybitnego

„Katolicyzm a cywilizacja” (War-

czenie listu œw. Piusa X oraz au-

szawa 1907 r.), „Na prze³omie”

duchownego i patrioty, w której

cie Polski. Nie tylko wspania³y ksi¹dz, legendarny

toryzowany list, wyjaœniaj¹cy jego

wykorzystane zosta³yby nieopra-

(Poznañ 1923 r.), „Okruchy

przywódca duchowy polskich Ormian, ale

treϾ. Od tej pory arcybiskup

cowane jeszcze rêkopisy Arcy-

ewangeliczne” (Lwów 1923 r.),

i niezwykle popularny chrzeœcijañski pisarz,

Ormian utrzymywa³ bardzo dob-

biskupa i dokumenty znajduj¹ce

„Wspomnienia” (Poznañ 1927 r.),

re kontakty z papie¿em œw. Piu-

siê w jej Archiwum, warto wspo-

„Kuszenie Chrystusa” (Kraków

zafascynowany histori¹.

sem X, który by³ mu wdziêczny

móc to dzie³o. Pieni¹dze na ten

1938 r.). By³ tak¿e politykiem,

go kap³ana nareszcie powróci

za pomoc w tej trudnej sprawie”.

wielcy duszpasterze: biskup

zbo¿ny cel oraz dzia³alnoœæ Fun-

co dzisiaj uwa¿a siê za niegodne

tam, sk¹d je zabrano podczas

krakowski kardyna³ Jan Puzyna

Arcybiskup Teodorowicz by³

dacji mo¿na wp³acaæ na konto:

kap³ana. W latach 1902–1918

Volkswagen Bank 45 2130

okupacji sowieckiej z obawy

oraz dwaj metropolici lwowscy:

równie¿, a mo¿e przede wszyst-

zasiada³ w Sejmie Krajowym we

0004 2001 0367 3696 0001,

przed profanacj¹. Niestety – do

kim elektryzuj¹cym s³uchaczy

greckokatolicki – Andrzej Szep-

Lwowie i w Izbie Panów w Wied-

koniecznie z dopiskiem „na

dzisiaj nie rozwi¹zano tego bo-

kaznodziej¹. I w³aœnie trafi³a do

tycki i ³aciñski – œw. Józef Bil-

niu. Dzia³a³ w polskim parla-

cele statutowe”.

lesnego problemu.

odbiorców niezwyk³a p³yta, na

czewski.

mencie w latach 1919–1922,

której znalaz³o siê piêæ kazañ

Z bie¿¹cymi pracami Fun-

W minionym wieku abp Te-

pe³ni¹c funkcjê wiceprzewodni-

Abp Teodorowicz urodzi³ siê

wielkopostnych, które g³osi³

dacji oraz bogat¹ histori¹ Ormian

odorowicz by³ jedn¹ z najbardziej

cz¹cego Zwi¹zku Ludowo-Naro-

w 25 lipca 1864 roku w szla-

w 1938 roku. Wyda³a j¹, wraz

znacz¹cych postaci w Episko-

dowego (formacji endeckiej), a w

polskich mo¿na siê zapoznaæ na

checkiej rodzinie ormiañskiej

z bogato ilustrowan¹ ksi¹¿eczk¹,

latach by³ 1922–1923 z ramienia

stronie internetowej:

pacie Polski. Nie tylko wspania³y

w ¯ywaczowie ko³o Horodenki

www.dziedzictwo.ormianie.pl

zawieraj¹c¹ wiele interesuj¹cych

Stronnictwa Chrzeœcijañsko-

ksi¹dz, legendarny przywódca

na Pokuciu. Jego droga do kap-

Abp Teodorowicz zmar³ 4

szczegó³ów z ¿ycia wielkiego Kap-

Narodowego.

duchowy polskich Ormian, ale

³añstwa nie by³a prosta. Kiedy

grudnia 1938 roku we Lwowie.

³ana, Fundacja Kultury i Dzie-

Biograf Arcybiskupa, ks. Ta-

i niezwykle popularny chrzeœci-

rozpocz¹³ studia prawnicze na

dzictwa Ormian Polskich. Kaza-

deusz Isakowicz-Zaleski, pisze

Za zas³ugi dla Polski spocz¹³ na

jañski pisarz, zafascynowany

uniwersytecie w Czerniowcach,

nia zosta³y nagrane na p³ytach

m.in. o Jego talentach dyploma-

histori¹. W latach 1932–1938

Cmentarzu Orl¹t Lwowskich na

ca³kowicie straci³ wiarê. O jego

decelitowych przez Polskie Radio.

tycznych: „Zaanga¿owa³ siê te¿

£yczakowie. Niestety – na krótko.

napisa³ dwunastotomowe dzie³o

nawrócenie gorliwie modli³a siê

Po wielu latach jakoϾ nagrania

w sprawê listu papieskiego „Po-

o Panu Jezusie, bêd¹ce pog³ê-

matka. Nieoczekiwanie przerwa³

KG

KG

nie by³a najlepsza – ich odtwo-

loniae populum”, który to list

bion¹ refleksj¹ nad Jego ¿yciem.

studia i przeniós³ siê na wydzia³

rzenie wymaga³o specjalistycz-

papie¿ œw. Pius X skierowa³ 3

Wyda³ m.in. takie dzie³a, jak

teologiczny, a nastêpnie wst¹pi³

MARCELLA SEMBRICH – W 150 ROCZNICĘ URODZIN

MA£GORZATA KOMOROWSKA

nesa Brahmsa i Józefa Wieniaw-

te¿ materia³y o historii i kulturze

tekst

skiego, œpiewa³a w Weselu Figara

Polski, propaguj¹c ideê odzyska-

ARCHIWUM zdjêcia

Mozarta pod dyrekcj¹ Gustawa

nia niepodleg³oœci. Oboje z mê¿em,

Mahlera (1909). Jej partnerami

Wilhelmem Stenglem (ze spoloni-

¯ycie wybitnej polskiej œpie-

bywali najs³awniejsi w ówczesnym

zowanej rodziny niemieckiej, pro-

waczki Marcelli Sembrich z domu

œwiecie opery artyœci, jak Enrico

fesorem Konserwatorium Lwow-

Kochañskiej (1858-1935) jest

Caruso i Mattia Battistini, a z Po-

skiego) pisywali do siebie listy po

ilustracj¹ losu galicyjskiego

laków – Adam Didur, Jan Reszke

polsku i w domu mówili tym jê-

„kopciuszka”, który talentem

i jego brat Edward. Zyska³a uzna-

zykiem. Jej wystêpy goœcinne w

i prac¹ osi¹gn¹³ œwiatowe uzna-

nie s³awnego krytyka Eduarda

Warszawie, Lwowie, Krakowie,

nie, s³awê i bogactwo.

Hanslicka, który wywar³ wp³yw na

Wilnie stanowi³y muzyczne œwiêto

UrodzonanaPodolu,córka wêd-

œwiadomoœæ estetyczn¹ muzyki

– daj¹ obraz spo³ecznoœci tamtych

rownego nauczyciela muzyki, w

XIX wieku. Ceniono j¹ zw³aszcza

miast oraz zaprzesz³ych obycza-

dzieciñstwie zazna³a prawdziwej

za role mozartowskie i za roman-

jów koncertowych i operowych

biedy. We Lwowie znalaz³a pomoc-

tyczne bel canto we wczesnoro-

(kwiatowe wieñce i girlandy, po-

nych i przyjaznych ludzi (1872-

mantycznych operach w³oskich

darki – a jednoczeœnie proœby

75); zachowa³o siê kilkanaœcie

(Belliniego, Donizettiego, Verdiego).

o pomoc).

listów z tego czasu, pisanych m.in.

By³a te¿ znakomit¹ interpretator-

Zmar³a w Nowym Jorku.

z Jaz³owca i z Nadwórnej. Studia

k¹ pieœni, wype³nia³a nimi swe

¯ona pierworodnego syna, Wil-

sceny „lekcji œpiewu” w II akcie Cy-

muzyczne odbywa³a we Lwowie,

Budapeszcie. Na koncertach i przed-

programy recitali. Pozosta³o po niej

ly’ego Stengla, sta³a siê opiekun-

rulika sewilskiego Rossiniego)

Wiedniu i Mediolanie – pocz¹tko-

stawieniach œpiewa³a dla korono-

wiele nagrañ, dokonywanych w la-

k¹ jej archiwum (zdeponowa-

traktuj¹c, jako symbol polskoœci

wo – w zakresie gry na fortepianie

wanych g³ów i otrzymywa³a w da-

tach 1900-1919. Mia³a osi¹gniêcia

nym w New York Public Library

i na skrzypcach, a póŸniej – tak¿e

rze bezcenne klejnoty. Wiele z nich

for The Performing Arts) i za³o-

Przez d³ugie lata swej muzycznej dzia³alnoœ-

i œpiewu (u. V. Rokitansky’ego, G.

zachowa³o siê, m.in. bransoletka,

¿ycielk¹ Stowarzyszenia Pamiêci

ci Marcella Sembrich czu³a siê ambasadork¹

B. Lampertiego). W pierwszych

wysadzana diamentami, z wygra-

Marcelli Sembrich (The Marcella

latach operowej kariery niejedno-

werowanym napisem od cara

Sembrich Memorial Associa-

kultury polskiej.

krotnie popisywa³a siê na koncer-

Aleksandra II, wrêczona Sembrich

tion), które dzia³a aktywnie po

narodu, którego pañstwa nie ma

tach swymi trojakimi umiejêtnoœ-

na siedem dni przed zamachem,

pedagogiczne. bêd¹c pod koniec

dzieñ dzisiejszy, administruj¹c

na mapie. Opublikowa³a na ten

ciami, co stanowi³o sensacjê. Pod

w którym zgin¹³ (1881 r.). Miesz-

¿ycia profesorem wokalistyki w

Muzeum jej imienia w Bolton

temat ciekawy artyku³ w amery-

wzglêdem wszechstronnej i prak-

ka³a w DreŸnie (najd³u¿ej), Berli-

The Curtis Institute of Music w Fi-

Landing. Szcz¹tki Marcelli

kañskim czasopiœmie „Bohemian”

tycznej wiedzy muzycznej z

nie, Ouchy-Chamblandes pod

ladelfii i w Julliard School of Music

Sembrich- Kochañskiej, wraz ze

w grudniu 1909 r. W programach

pewnoœci¹ nie mia³a sobie rów-

Lozann¹, Nicei, Nowym Jorku i Bol-

w Nowym Jorku.

szcz¹tkami Jej mê¿a syn prze-

jej recitali figurowa³y zawsze pieœni

nych wœród œpiewaczek tamtej

ton Landing w USA. Nawi¹zywa³a

Przez d³ugie lata swej muzycz-

wióz³ do Drezna. Znajduj¹ siê w

polskie: Moniuszki, Niewiadom-

doby.

kontakty z szeregiem wybitnych

nej dzia³alnoœci czu³a siê ambasa-

rodzinnym grobie Stenglów na

skiego, Zarzyckiego, Paderewskiego,

Debiutowa³a w Atenach (1877),

osobistoœci. Wiêzi przyjacielskie

dork¹ kultury polskiej.

cmentarzu Johannisfriedhof.

Stojowskiego. W 1914 kierowa³a

by³a solistk¹ oper Drezna, Lon-

i artystyczne ³¹czy³y j¹ z Ignacym

Od roku 1880 nieprzerwanie

¯ycie Marcelli Sembrich – to

w Nowym Jorku pracami The

dynu, Petersburga i Nowego Jorku,

Janem Paderewskim, œpiewa³a

na wszystkich swych koncertach

obraz losu artysty polskiego w

American-Polish Relief Committee

wystêpowa³a goœcinnie w Mad-

partiê Ulany w premierze opery

wykonywa³a po polsku pieœñ Cho-

œwiatowym ¿yciu muzycznym

i dzia³a³a aktywnie na rzecz pomo-

rycie, Pary¿u, Brukseli, Berlinie,

Paderewskiego Manru w Nowym

pina ¯yczenie przy w³asnym

prze³omu XIX i XX wieku w Eu-

cy ofiarom wojny w Polsce, wspó³-

Kolonii, Hamburgu, Frankfurcie,

Jorku (1902), spotyka³a siê z

akompaniamencie fortepianowym.

ropie i w USA.

pracuj¹c z Sienkiewiczem i Pade-

Monachium, Amsterdamie, Gene-

Helen¹ Modrzejewsk¹. Bra³a

Gdy to by³o mo¿liwe, w³¹cza³a te¿

KG

KG

rewskim. Komitet upowszechnia³

wie, Pradze, Wroc³awiu, Wiedniu,

udzia³ w koncertach obok Johan-

j¹ do wystêpów operowych (np. do

CMYK