2

Przegląd wydarzeń

1 15 listopada 2008 * Kurier Galicyjski

OBRONA LWOWA OCZAMI MŁODZIEŻY

I tak samo pragnêli wol-

noœci.

W czasie walk o Lwów, od

(cd. ze s. 1)

s³owa: „Za jej spokojn¹ przy-

31 paŸdziernika do 22 lis-

W granatowym mundurku,

sz³oœæ!..”

topada 1918 roku, poleg³ych

w¹tlejszy od chabin,

25 sierpnia 1971 roku na

grzebano na cmentarzykach

Nie pacholê, lecz dziecko,

terenie cmentarza w³adze

w pobli¿u poszczególnych

pomyka³ zau³kiem.

sowieckie zaczê³y „porz¹d-

punktów oporu, miêdzy in-

Gdzie¿ ty wleczesz ten

kowanie” przy pomocy czo³-

nymi obok Szko³y Kadetów,

wiêkszy od ciebie karabin?

gów. A bia³e krzy¿e, niemi

szko³y imienia Sienkiewicza

Dok¹d ch³opcze?

œwiadkowie bohaterskich

i w ogrodzie Politechniki. Po

- Ze studenckim po³¹czyæ

czynów Polaków ze Lwowa w

wygaœniêciu walk polskie

siê pu³kiem.

listopadzie 1919 roku, dumni

w³adze Lwowa postanowi³y

Brat poszed³, tato poszed³

ze swej roli, stali mocno, wpa-

ekshumowaæ cia³a zabitych

dzisiaj ja chcê tak samo.

trzeni w dalek¹ przesz³oœæ,

i przenieϾ je na specjalnie

Tylkom siê d³u¿ej od nich

gotowi z wysoko podniesio-

wydzielony obszar, przylega-

¿egna³ z moja mam¹.

n¹ g³ow¹ daæ siê zniszczyæ

j¹cy od strony Pohulanki do

P³aka³a, gdym odchodzi³.

zak³amanym i niesprawied-

Cmentarza £yczakowskiego.

Wróæ, wojna nie ¿arty.

liwym ludziom. Te krzy¿e nie

Spraw¹ zajê³o siê powo³ane

- Ja wrócê, proszê pana,

zruszy³y siê z miejsca,

w 1919 roku z inicjatywy

ale jak do Sparty, z tarcz¹

podobnie jak ci, którzy le¿eli

Marii Ciszkowskiej (matki

albo…

pod nimi od piêædziesiêciu

jednego z poleg³ych gimna-

Cicho, zamilcz, mrok siê

lat.

zjalistów) towarzystwo Stra¿

czarny wlecze.

Cmentarz Orl¹t Lwowskich

W roku 1972 zbezczesz-

Mogi³ Polskich Bohaterów,

Pos³yszy ciê nie w porê

czono mogi³y z pozosta³ymi

na którego czele stanêli:

i jeszcze urzecze.

elementami Pomnika Chwa³y

nie pochodzi z tamtego ok-

¿ona prezydenta Lwowa Ka-

siê sporych rozmiarów rzeŸba

- Powrócê!..

- dwoma pylonami i £ukiem

resu. Poprzednia, pierwsza

zimiera Neumanowa, Wanda

rycerza, opartego o miecz. Po

I powróci³, lecz nie z ni¹,

Tryumfalnym. Dobudowy-

marmurowa tablica znajduje

Mazanowska i genera³ Jan

bokach bramy umieszczono

a … na niej.

wane by³y piêtra w ramach

siê na Cmentarzu £yczakow-

Thullie.

dwa wielkich rozmiarów lwy

„modernizacji” katakumb na

Czy dzisiaj m³odzie¿

skim, prawie przy g³ównym

Honorowe cz³onkostwo w

kamienne. Jeden trzyma³

zak³ady ró¿nych bran¿,

zjednoczy³aby siê podczas

wejœciu. Le¿y, przewrócona

towarzystwie przyjêli, miêdzy

tarczê z god³em Polski i na-

miêdzy innymi kamieniar-

obrony miasta? Czy wyst¹-

do góry dnem, na którym

innymi: œw. arcybiskup Józef

pisem:„Tobie Polsko”, a drugi

skiej, mechaniczno-samo-

piliby zawziêci wrogowie

wypisana jest dedykacja:

Bilczewski, biskup Boles³aw

lew trzyma³ kartusz z herbem

ВРАЧ

chodowej, betoniarskiej oraz

ramiê w ramiê przeciw za-

Twardowski, wojewoda lwow-

Lwowa i napisem „Zawsze

ТРЕТУБ

gara¿y i kot³owni. W latach

borcy? Czy m³odzi nie zwa-

ski Pawe³ Garapich i genera³

wierny”.

НИКИТА МАРКОВИЧ

70. wy³o¿ono szosê na gro-

¿aliby na ró¿noœci wiar,

Julian Malczewski. Utworzono

Dlaczego lwy nie wróci³y

1894 1952

bach obroñców Lwowa,

jêzyków, upodobañ, ideologii?

równie¿ specjaln¹ komisjê

dziœ na swoje miejsca? Lew

ОТ ЖЕНЫ И ДЕТЕЙ

zmar³ych w czasie pokoju

Kto by siê odezwa³ na wez-

budowlano-artystyczn¹ pod

da³ imiê temu miastu, lew

Co oznacza:

(¿o³nierzy, którzy walczyli o

wanie do obrony i walki? Ilu

przewodnictwem architekta

jest w herbie miasta... Nie wró-

LEKARZ

Lwów, ale zmarli œmierci¹

z nas nie schowa³oby siê w

Micha³a £u¿yckiego. Po zgro-

ci³y ze wzglêdu na napisy

TRIETUB

naturaln¹). Dopiero po kilku

mieszkaniach, czekaj¹c na

madzeniu odpowiednich

„Tobie, Polsko, zawsze wierny”.

NIKITA syn MARKA

latach otrzymano pozwolenie

spokojniejsze czasy, gdy

funduszy rozpocz¹³ siê kon-

Za ³ukiem tryumfalnym

1894 1952

na ekshumacjê cia³. Zosta³y

kilka ulic dalej w³aœnie

kurs na mauzoleum obroñców

usytuowane mia³y byæ kata-

OD ŻONY I DZIECI

one przeniesione na wolne

zamordowano grupê nasto-

Lwowa. Do realizacji wybrano

kumby i rotundowa kaplica

pola po obu stronach kap-

letnich ch³opaków? Niech

projekt oznaczony god³em

Orl¹t. Cmentarz Orl¹t Lwow-

liczki. Na uzdrowienie cmen-

ka¿dy sam w duszy odpowie

Pamiêtam, jak siedzia³am

„Bia³e Ró¿e”, który – jak siê

skich sta³ siê pierwszym

tarz czeka³ do 20 maja 1989

na to pytanie.

na schodach przed kaplic¹

póŸniej okaza³o - by³ autor-

wielotarasowym cmentarzem

roku, kiedy „gospodarze”

Taka jest ró¿nica miêdzy

i wzrokiem obejmowa³am

stwa studenta Wydzia³u Ar-

wojskowym w historii œwiata.

wyprowadzili siê z cmenta-

naszymi pokoleniami: my

ca³y Cmentarz Orl¹t. Orlêta…

chitektury Politechniki Lwow-

Budowa tego gigantycz-

rza, wraz z zak³adami kamie-

nie myœlimy o tym, co ma

Orlêta! Dzieci, pragn¹ce

skiej, Rudolfa Indrucha,

nego monumentu, któr¹ kie-

niarskimi i gara¿ami w

nast¹piæ. Walczymy o chwilê

wystrzeliæ jak pocisk w nie-

uczestnika walk o Lwów.

rowa³ architekt Antoni Nes-

katakumbach.

teraŸniejsz¹, chc¹c zadowo-

bo i zatoczyæ tryumfalne

Gdy zorientowano siê, ¿e la-

tarowski – ojciec jednego z

I jakkolwiek mocno lu-

liæ swoje w³asne interesy.

ko³o nad przeciwnikiem!..

ureatem zosta³ nie jakiœ znany

orl¹t – trwa³a kilkanaœcie lat.

dzie chcieliby zniszczyæ tê

Oni zdawali sobie sprawê z

Ma³e osóbki, pe³ne dzieciê-

architekt, ale student, wywo-

W pierwszym etapie wznie-

prawdê, ¿e Polacy zwyciê¿yli,

tego, ¿e je¿eli teraz siê

cych marzeñ i prze¿yæ… One

³a³o to wœród fachowców

siono rotundow¹ kaplicê i ka-

jakkolwiek mocno nie wal-

poddadz¹, za kilkanaœcie lat

porwa³y broñ i swoje ¿ycia

pewne zak³opotanie i scep-

takumby, gdzie w oœmiu

czyliby przeciwko prawdzie,

tu Polaków ju¿ nie bêdzie!

odda³y za wolnoœæ!

tycyzm. Mówiono, ¿e wyko-

kryptach z³o¿ono siedem-

jak d³ugo nie pozwalaliby

Wiatr mierzwi³ mi w³osy,

Tak sobie siedzia³am i

nanie jego projektu bêdzie

dziesiêciu dwóch ekshumo-

wróciæ lwom z cmentarza,

kiedy tak siedzia³am na

myœla³am: te krzy¿e, te bia³e

zbyt kosztowne i ¿e dopiero

wanych: szcz¹tki poleg³ych

rycz¹cym donoœne: „Tobie,

schodach cmentarza, patrz¹c,

krzy¿e, co metr wystaj¹ce z

wnuki doczekaj¹ siê realiza-

wybra³a komisja z ró¿nych

Polsko, zawsze wierny”, jak-

jak fioletowo-ró¿owe chmury

ziemi, to chluba? To chluba

cji naszkicowanego zamie-

odcinków frontowych. Akt

kolwiek d³ugo zacieraliby

rozpe³zaj¹ siê powoli na

narodów, ¿e zwyciê¿y³y -

rzenia. Zdziwienie, zasko-

poœwiêcenia kaplicy nast¹pi³

swoimi buciorami wielk¹

ogromnym p³ótnie sklepienia

morduj¹c? ¯e kule przeszy-

czenie, ale i ogólne uznanie

23 wrzeœnia 1925 roku. W

rolê bohaterskiej m³odzie¿y,

niebieskiego… Kilkadziesi¹t

wa³y piersi m³odych, niegdyœ

wywo³a³o oœwiadczenie nie-

latach trzydziestych ukoñ-

nie zdo³aj¹ wytrzeæ z naszych

lat temu by³ taki sam zachód

pragn¹cych zostaæ pilotami,

zamo¿nego studenta, ¿e projekt

czono kolumnadê i ³uk try-

serc œwiadomoœci o wci¹¿

s³oñca, wiatr tak samo lekko

astronautami, czy za³o¿yæ

swój ofiarowuje bezintere-

umfalny z napisem „Mortui

bij¹cych sercach poleg³ych

wia³… Tamtego wieczoru w

w³asne, szczêœliwe rodziny?

sownie pamiêci zmar³ych

sunt, ut liberi vivamus”

90 lat temu bohaterów,

tym miejscu komuœ los odeb-

Oni wyst¹pili w obronie swego

bohaterów, swoich kolegów

(„Polegli, abyœmy ¿yli wolni”).

które ogrzewaj¹ siê przy

ra³ ¿ycie, a ktoœ przelewa³ ³zy

ukochanego Lwowa. Ich pat-

i polskiemu spo³eczeñstwu.

Wybuch II wojny œwiato-

pa³aj¹cych zniczach…

nad strat¹ jedynego syna…

riotyzm mia³ prost¹ formu³ê:

Projekt, rzeczywiœcie, wy-

wej uniemo¿liwi³ pe³n¹

Cmentarz £yczakowski

Taka jest ró¿nica miêdzy

„Tam, gdzie stoi mój dom,

ró¿nia³ siê. Przewidywa³

realizacjê projektu Indrucha

znów zap³onie ma³ymi ogni-

naszymi pokoleniami: my

tam ma byæ Polska”.

stworzenie g³ównego wejœcia

(m. in. nie zd¹¿ono wykonaæ

kami… Znów rozpocznie siê

nie myœlimy o tym, co ma

Dlaczego oni umarli? Za

na Cmentarz £yczakowski

rzeŸby rycerza, opartego o

akcja „Œwiate³ko pamiêci”.

nast¹piæ. Walczymy o chwilê

co? W³aœnie oni? Przecie¿

od ulicy Pohulanka. Têdy

miecz), mimo to cmentarz

Wolontariusze bêd¹ rozsta-

teraŸniejsz¹, chc¹c zadowo-

mieli swoje plany na przy-

mia³a przebiegaæ szeroka

sta³ siê najpiêkniejsz¹ czê-

wiali znicze na wszystkich

liæ swoje w³asne interesy.

sz³oœæ, chcieli ¿yæ, pracowaæ,

aleja, wysadzana strzelisty-

œci¹ ³yczakowskiej nekropolii

grobach, szczególnie tych

Oni zdawali sobie sprawê z

uœmiechaæ siê, kochaæ?.. Ale

mi drzewami, zamkniêta

i otrzyma³ miano „Campo

opuszczonych… Ka¿da dusza

tego, ¿e je¿eli teraz siê

ludzka ¿¹dza i egoizm zabra-

bram¹ wejœciow¹, ujêt¹ w

santo” („Miejsce œwiête”). Tu

bêdzie mog³a siê ogrzaæ przy

poddadz¹, za kilkanaœcie lat

³y im ¿ycia. Jak ich matki to

stylu klasycznym i zwieñ-

w jesienne popo³udnie 1925

jaœniej¹cym p³omyku œwiecz-

tu Polaków ju¿ nie bêdzie!

prze¿y³y? Kobiety, który ca³e

czona na szczycie rzeŸb¹

roku - po wylosowaniu w

ki… O nikim siê nie zapomni.

Nie wyobra¿am sobie, co by

dnie i noce spêdza³y na mod-

wielkiego kamiennego or³a,

Warszawie miejsca, sk¹d

A szczególnie du¿o zniczy

to by³o, gdyby walcz¹c o

litwach za swe dzieci i mê¿ów,

garn¹cego pod swoje skrzyd-

nale¿y ekshumowaæ zw³oki

zap³onie na Cmentarzu Orl¹t

Lwów, ktoœ z moich przyja-

by wrócili nad ranem do

³a m³ode orlêta. Od bramy w

do symbolicznego Grobu Nie-

Lwowskich, które poœwiêci³y

ció³ zgin¹³… Nikt siê nigdy

domu… Jurek Bitschan, czter-

g³¹b cmentarza prowadziæ

znanego ¯o³nierza w stolicy

swe ¿ycie w obronie polskich

nie zastanawia, ¿e przecie¿

nastoletni ch³opak, zosta³

mia³y trzy szeregi kamien-

na placu Saskim (obecnie

granic Lwowa.

oni, choæ znik³y ró¿nice

postrzelony, choæ, zdawa³o

nych schodów ku trzem pó³-

Pi³sudskiego) – odby³a siê

Bêdê sz³a, a moje kroki

wieku, p³ci i stanu, mieli takie

siê by³ w tak wygodnej pozy-

kolistym tarasom grobów.

ceremonia wydobycia z zie-

g³ucho bêd¹ rozbrzmiewa³y

same uczucia jak my: przyjaŸñ

cji – przy murze cmentarza,

Tarasy te, otoczone niskim

mi szcz¹tków bohatera walk

w starych katakumbach

i mi³oœæ nie by³y im obce!

wœród wysokich, starych drzew

¿ywop³otem, klamrowanym

o niepodleg³oœæ. W miejscu,

cmentarza…

Oni te¿ kochali i mieli przy-

i przepiêknych grobowców

murowanymi s³upkami,

sk¹d wziêto prochy niezna-

I wtedy to us³yszycie…

jació³. Polegli te¿ mieli ro-

znanych rodzin Lwowa… Ale

stanowiæ mia³y monumen-

nego z nazwiska ¿o³nierza,

Bêd¹ bi³y serca tych, którzy

dzeñstwo… Mo¿e któryœ z

jednak kula i tam go zna-

talny pomnik w formie ³uku

po³o¿ono pami¹tkow¹ tablicê

tam zginêli… Którzy kochali,

obroñców walczy³, maj¹c

laz³a, ch³opak przela³ krew

tryumfalnego z kolumnad¹,

z czarnego marmuru. Jednak

tak samo, jak my. I tak samo,

przed oczyma wizerunek

za swoje miasto, œmieræ

tworz¹c¹ pó³kole zamkniête

teraŸniejsza tablica, na któ-

jak my, pragnêli wolnoœci.

s³odko i spokojnie œpi¹cej

uca³owa³a go… Tak o nim

przysadzistymi dwoma pylo-

rej s¹ wypisane s³owa „TU

kilkuletniej siostrzyczki, a gdy

pisa³ Maciej Szukiewicz w

nami. Na szczycie ³uku try-

LE¯Y ¯O£NIERZ POLSKI,

KG

KG

kona³, wypowiedzia³ ostatnie

wierszu-epitafium:

umfalnego mia³a znajdowaæ

POLEG£Y ZA OJCZYZNć”,