6

Między Europą a Wschodem

1 15 listopada 2008 * Kurier Galicyjski

ZMARNOWANA SZANSA – UNIA HADZIACKA

HALINA P£UGATOR

ziemie ukraiñskie, bia³orus-

mañskiego, by³a to du¿a

tekst i zdjêcie

kie i litewskie nale¿a³y do

szansa na odejœcie od Moskwy

Rzeczypospolitej. Ostatni

i wejœcie w sk³ad Europy.

W tym roku Ukraina i Pol-

królowie polscy z dynastii

Niestety Ukraina nie sko-

ska obchodz¹ znacz¹c¹

Jagiellonów uwa¿ali kierunek

rzysta³a z tego. Byæ mo¿e, z

datê w historii obu pañstw

wschodni za priorytetowy w

czasem Ukraina od³¹czy³aby

– 350-lecie zawarcia Unii

polityce zagranicznej Rze-

siê od Polski i zosta³a pañ-

Hadziackiej. Dokument

czypospolitej. O to opiera³a

stwem suwerennym, jak to

ten, jak twierdz¹ historycy,

siê jej moc. By³ to z³oty wiek

uczyni³a w XX wieku, na

móg³by siê staæ prze³omowy

historii Polski. Wówczas

przyk³ad, Litwa.

w ¿yciu politycznym obu

pañstwo prze¿ywa³o rozkwit.

Jeœli chodzi o Polskê, to

krajów. Bardziej dok³adnie

Otó¿, jeszcze przed podpisa-

na niezrealizowaniu Unii

o Unii, warunkach jej za-

niem dokumentu wielu

straci³a równie¿ Rzeczpo-

warcia, przyczynach i skut-

Polaków zrozumia³o, ¿e w

spolita. Od drugiej po³owy

kach opowie Czytelnikom

interesie Polski jest trakto-

XVII w. rozpocz¹³ siê jej

„Kuriera Galicyjskiego”

wanie Ukraiñców nie jak

upadek. Carstwo moskiew-

kierownik Katedry Historii

wrogów, a jak równoupraw-

skie, znalaz³szy siê przy jej

S³owian Narodowego Uni-

nionych partnerów politycz-

granicy wschodniej, sta³o siê

wersytetu Przykarpackiego

nych.

podstawowym zagro¿eniem

im. W. Stefanyka w Stanis-

- Jakie by³y dalsze losy

na kilka nastêpnych stuleci.

³awowie, docent dr historii

nowej Unii?

Procesy destrukcyjne w

Wo³odymyr Komar.

- Niestety nie uda³o siê jej

pañstwie nasila³y siê i w

- Panie Profesorze, na

wprowadziæ w ¿ycie. Na Uk-

koñcu XVIII wieku Rzeczy-

czym polega³ sens tego do-

rainie ukszta³towa³a siê

pospolita, jako samodzielne

kumentu?

przeciwko niej opozycja

pañstwo, przesta³a istnieæ

- Wydarzenia wojny ko-

starszyzny kozackiej, która

i na wiele lat zosta³a wyma-

zackiej z lat 1648-1657 pod

popiera³a Moskwê. Spowo-

zana z mapy politycznej

dowództwem hetmana Bog-

dowa³o to wojnê oraz s³ynn¹

Europy.

- Czy póŸniej by³y po-

dana Chmielnickiego zmusi³y

bitwê pod Konotopem, gdzie

dejmowane próby powrotu

polskie elity rz¹dz¹ce do

hetman Wyhowski rozbi³

uznania praw politycznych

do federacji, przewidzianej

stutysiêczne wojsko mos-

narodu ruskiego (ukraiñ-

w zapisach Unii Hadziackiej?

kiewskie. W zastêpach wal-

skiego) w Rzeczypospolitej.

cz¹cych nie by³o wojsk koron-

- Tak. Hetman Iwan Ma-

16 wrzeœnia 1658 roku het-

nych (by³y tylko z³o¿one w

zepa wraz z królem polskim

man kozacki Iwan Wyhowski

w dniu 22 maja 1659 roku

dobrze i z oddaniem s³u¿y³a

znacznej mierze z Polaków

Stanis³awem Leszczyñskim

zawar³ umowê z w³adzami

ratyfikowa³ Sejm polski.

Moskwie.

wojska zaciê¿ne) . Na to, by

i królem szwedzkim Karolem

Rzeczypospolitej, znan¹ w

Niestety, autentyczny tekst

W roku 1656, w Wilnie,

szlacheckie pospolite rusze-

XII na pocz¹tku XVIII w.

historii, jako Traktat Hadziacki.

umowy nie przetrwa³ do

gdy by³a zawierana umowa

nie, posz³o walczyæ w sk³adzie

czynili próby odnowienia

Sens umowy polega³ na uzna-

wojsk kozackich, trzeba by³o

naszych czasów.

miêdzy Rzeczpospolit¹ a car-

koalicji antyrosyjskiej. Fak-

- Na pewno, dla takiego

niu Ukrainy za równoprawny

mieæ zgodê Sejmu. A Sejm

stwem moskiewskim, przed-

tycznie, powrócili oni do idei

pojednania na poziomie

podmiot w pañstwie polsko-

zgody nie udzieli³, poniewa¿

stawiciele Bogdana Chmiel-

federacji. Po œmierci Mazepy

pañstwowym powinny byæ

litewskim. Rzeczpospolita

g³ównym zadaniem naszych

nickiego nie byli nawet za-

hetman na wygnaniu, Py³yp

Trojga Narodów stawa³a siê

bardzo powa¿ne podstawy,

s¹siadów by³a obrona kraju

proszeni, a przecie¿ tam

Or³yk, równie¿ nosi³ siê z po-

faktem dokonanym, a jej

wszak¿e w owych czasach,

przed natarciem Szwedów,

wa¿y³y siê losy Ukrainy Het-

mys³em podobnego sojuszu.

œwie¿o po powstaniu Chmiel-

sk³adnikami by³y: Królestwo

mañskiej. Hetman Bogdan

znanym, dziêki Sienkiewi-

Jego syn Grygir Or³yk, bêd¹c

nickiego, Ukraiñcy i Pola-

Polskie, Wielkie Ksiêstwo

Chmielnicki straci³ cierpliwoœæ

czowi, jako „potop szwedzki”.

genera³em armii francuskiej,

cy byli mocno podzieleni.

Litewskie i Wielkie Ksiêstwo

i zadecydowa³, ¿e zerwie sto-

Po zwyciêstwie Wyhow-

próbowa³ stworzyæ europejski

Ruskie (ukraiñskie).

- W owym czasie stosunki

sunki z Moskw¹, aby ta nie

skiego pod Konotopem,

blok narodów do walki z

Ukraina w sk³adzie Rze-

naszych dwu narodów by³y

zniszczy³a ostatecznie auto-

kiedy zginê³o 34 tysi¹ce

Rosj¹.

czypospolitej otrzyma³a

Rosjan, Ukraiñcy mieli ot-

naprawdê bardzo z³o¿one.

nomii Ukrainy. Jednak, nies-

PóŸniej, w XX w. idee Unii

wart¹ drogê do Moskwy,

tety, nic nie zd¹¿y³ zrobiæ,

Hadziackiej odnalaz³y swe

16 wrzeœnia 1658 roku hetman ukraiñski

poniewa¿ w 1657 roku nie-

spodziewanie zmar³. Iwan

Czêœæ Kozaków i ch³opów nie rozumia³a, jak

Iwan Wyhowski zawar³ ugodê z w³adzami

Wyhowski faktycznie konty-

mo¿na siê jednoczyæ z Lachami, przeciwko

Rzeczypospolitej, znan¹ w historii, jako

nuowa³ dzia³ania Chmiel-

którym walczy³ bat’ko Chmiel. To spowodo-

Traktat Hadziacki. Sens umowy polega³ na

nickiego. Warto wspomnieæ,

wa³o, ¿e Wyhowski musia³ siê zrzec hetmañstwa.

uznaniu Ukrainy za równoprawny podmiot

¿e w czasach hetmañstwa

Bogdana Chmielnickiego

w pañstwie polsko-litewskim. Rzeczpospolita

Iwan Wyhowski pe³ni³ obo-

jednak, wówczas przeciwko

odzwierciedlenie w tzw.

Trojga Narodów stawa³a siê faktem dokona-

wi¹zki sekretarza generalnego.

hetmanowi rozpoczê³o siê

koncepcji federalistycznej

nym, a jej sk³adnikami by³y: Królestwo

Dzisiaj by to odpowiada³o

powstanie na Ukrainie.

Józefa Pi³sudskiego. On nie

Polskie, Wielkie Ksiêstwo Litewskie i Wielkie

Czêœæ Kozaków i ch³opów

ministrowi spraw zagranicz-

tylko sprzyja³ odrodzeniu

nie rozumia³a, jak mo¿na siê

nych. By³ obeznany z ów-

niepodleg³oœci Polski, a

Ksiêstwo Ruskie (ukraiñskie).

jednoczyæ z Lachami, prze-

czesn¹ sytuacj¹ miêdzyna-

pragn¹³, aby do jej sk³adu,

autonomiê. Na terenie Ukra-

ciwko którym walczy³ bat’ko

Bogdan Chmielnicki, po-

rodow¹ oraz szczegó³ami

na zasadach federacji,

iny mia³ dzia³aæ odrêbny

Chmiel. To spowodowa³o, ¿e

przednik Iwana Wyhowskiego,

ówczesnej polityki. Droga

wesz³y Litwa, Bia³oruœ i Uk-

rz¹d, mia³o istnieæ swoje

Wyhowski musia³ siê zrzec

w 1654 roku zawar³ porozu-

prowadzi³a tylko do Europy,

raina, powsta³e po rozpa-

wojsko, dzia³aæ mia³ odrêbny

hetmañstwa. Walka o w³a-

mienie z carem moskiewskim.

której interesy prezentowa³a

dzie imperium rosyjskiego.

system finansowy. Doku-

Chcia³ w ten sposób pomóc

Rzeczpospolita.

dzê miêdzy ugrupowaniami

Umowa warszawska miêdzy

- Jak odebrali tê umowê

mentacja urzêdowa mia³a

Ukrainie i stworzyæ niepod-

starszyzny kozackiej na

Polsk¹ a Ukraiñsk¹ Repub-

Polacy?

byæ prowadzona w jêzyku

leg³e pañstwo. Spodziewa³

Ukrainie hetmañskiej spo-

lik¹ Ludow¹ (URL), popu-

ruskim (ukraiñskim). Wa¿ne

siê sojuszu militarnego z

- Niejednoznacznie. W

wodowa³a, ¿e kraj, niegdyœ

larnie nazywana „umow¹

artyku³y Traktatu Hadziac-

Moskw¹, ale car moskiewski

owym czasie w Rzeczypos-

kwitn¹cy, zamieni³ siê w ru-

Pi³sudski – Petlura” sta³a

kiego dotyczy³y rozwoju

inê – w dos³ownym i prze-

Aleksy uwa¿a³, ¿e to nie

politej królowie byli wybierani.

siê nieudan¹ prób¹ reali-

edukacji  na  Ukrainie,

noœnym tego s³owa znaczeniu.

zwyk³y sojusz, lecz przy³¹-

W³adza króla Jana Kazimie-

zacji tej koncepcji.

Obecnie na Ukrainie

zw³aszcza, za³o¿enia dwu

Na tym skorzysta³o carstwo

czenie do carstwa moskiew-

rza by³a s³aba i ograniczona

mamy do czynienia z po-

akademii, w tym – Kijowsko-

moskiewskie, które utwierd-

skiego kolejnych ziem.

przez szlachtê i magnatów,

Mohylañskiej, rozwoju na-

dobn¹ sytuacj¹. Ukraina

Pañstwo moskiewskie

za³o sw¹ w³adzê na ziemiach

którzy uzurpowali sobie

wigacji na Morzu Czarnym

znów znalaz³a siê w sytu-

ukraiñskich.

uparcie i konsekwentnie

niejednokrotnie przemo¿ny

etc. Wspólne dla trzech rów-

- Jakie znaczenie mia³a

acji wyboru miêdzy Euro-

umacnia³o sw¹ w³adzê na

wp³yw na kierowanie pañ-

noprawnych czêœci Rzeczy-

Ukrainie, naruszaj¹c w ten

stwem. Ka¿dy z nich mia³

Unia Hadziacka dla dalszych

p¹ i Wschodem. Dok¹d iœæ

pospolitej mia³y byæ: polityka

sposób zapisy Umowy Pere-

swój punkt widzenia na

losów Ukrainy i Polski?

– na Wschód czy Zachód?

zagraniczna, osoba króla-

jas³awskiej. Bez wiedzy het-

stosunki ukraiñsko-polskie.

W swoim czasie hetman

- By³ to czas, zmarnowany

elekta i Sejm, jako najwy¿szy

mana w miastach ukraiñskich

Chocia¿, z drugiej strony,

Iwan Wyhowski wybra³

dla Ukrainy, poniewa¿, nie-

organ ustawodawczy w pañ-

zaczê³y siê pojawiaæ jednost-

Unia Hadziacka by³a dla

Europê.

stety, ¿aden z punktów umowy

stwie. Tekst ostateczny umowy

ki moskiewskie, zaœ starszyzna

nie zosta³ wykonany. Cho-

Polaków swego rodzaju ra-

z wprowadzonymi w War-

cia¿, dla m³odego pañstwa

kozacka zaczê³a otrzymywaæ

tunkiem. Wszyscy dobrze

KG

KG

szawie licznymi poprawkami

ukraiñskiego, Pañstwa Het-

ziemie w imieniu cara, by

pamiêtali te czasy, kiedy