15

o Zbigniewie Herbercie

Kurier Galicyjski * 1 15 grudnia 2008

„FRONDY” GRZEGORZA GÓRNEGO  (fragment)

blemie narodu” pisze w koñ-

cówce tak:

wiêc na koniec w formie

zatytu³owa³ w³aœnie „Szufla-

cykl by³ jego odpowiedzi¹ na

testamentu

da” i to by³a rozmowa z g³ówn¹

barbariê, któr¹ on widzia³,

¿eby wiadome by³o:

powierniczk¹ jego twórczoœci.

zwi¹zan¹ z konsumpcyjnym,

buntowa³em siê

Szuflada

hedonistycznym stylem ¿ycia,

ale s¹dzê ¿e ten okrwawiony

O moja siedmiostrunna z deski

Mo¿na powiedzieæ, ¿e Pan

wêze³

tu by³y zasuszone ³ezki

Cogito jest alter ego – drugim

powinien byæ ostatnim jaki

zastyg³a w buncie piêœæ i papier

ja poety. Wbrew nazwie cyklu

wyzwalaj¹cy siê potarga

na którym w zimn¹ noc pisa³em

(cogito - myœlê) bohater nie

Dla poetów wêgierskich,

m³odzieñczy œmieszny mój

jest zimn¹ czaszk¹ czy oœwie-

nale¿¹cych do „grupy dzie-

testament

ceniowym mózgowcem, typo-

wiêciu” poezja Herberta by³a

wym intelektualist¹ – wrêcz

podstawowym punktem od-

a teraz pusto wymieciono

przeciwnie. Pan Cogito – to ktoœ,

niesienia. Na Wêgrzech ten

sprzeda³em ³zy i piêœci grono

kto poznaje œwiat dotykiem,

wiersz by³ publikowany bez

na targowisku mia³o cenê

wêchem, wspó³odczuwaniem,

tego zakoñczenia. Wychodzi³o

niewielka s³awa trochê groszy

i nic ju¿ teraz snu nie p³oszy

i ju¿ nie dla mnie wszy i beton

pukam do ciebie otwórz

przebacz

nie mog³em d³u¿ej milczeæ

sprzedaæ

musia³em kamieñ mej niezgody

taka jest wolnoϾ trzeba znowu

wymyœlaæ i obalaæ bogów

gdy ju¿ siê z pleœni¹ zmaga

cezar.

Refleksje egzystencjalne

Zachowa³o siê bardzo wiele

œwiadectw osób, które go

wtedy zna³y, takich, jak Ste-

fan Kisielewski, Leopold Tyl-

man. Wspomina³ Herberta,

jako osobê, która wola³a przy-

mieraæ g³odem i pisaæ do

najbardziej kulturalny naród

dowy, otrzyma³ uznanie,

szuflady, ni¿ pisaæ oficjalne

w Europie, naród niemiecki,

nawet zaproszono go na

ody na czeϾ Stalina, hymny

naród filozofów, kompozy-

wyk³ady do Stanów Zjedno-

ku czci socjalizmu. Do 1956

torów, móg³ wygenerowaæ tak

czonych dla studentów ame-

roku utrzymywa³ siê, pracu-

zbrodnicz¹ ideologiê i pope³-

rykañskich. Zbieg³o siê to z

j¹c jako magazynier, kontroler,

niaæ takie zbrodnie?

rewolucj¹ obyczajow¹, która

inspektor w przedsiêbiorstwie

nast¹pi³a w USA po 1968

Poeta przegranych

torfowym. Tych zawodów by³o

roku. Prze¿y³ to strasznie, bo

i zdradzonych

bardzo wiele, ale ¿aden nie

siê bardzo przygotowywa³ do

mia³ nic wspólnego z twór-

Herbert tak¿e zawsze by³

tych wyk³adów. Chcia³ byæ

czoœci¹ literack¹. Przez pewien

po stronie przegranych, zdra-

emisariuszem kultury œród-

czas pisywa³ do prasy kato-

dzonych, wydziedziczonych,

ziemnomorskiej, tymczasem

zanurzaniem siê w œwiat. W

na to, ¿e poecie, który bun-

lickiej. Z jednej strony by³a to

ostatnich latach ¿ycia Her-

tuje siê przeciwko ojczyŸnie,

Motyw Lwowa bêdzie siê nieustannie

prasa, podporz¹dkowana

bert coraz bardziej zwraca³ siê

pozostaje tylko bunt. Dopiero

PAX-owi, czyli g³ównie „S³owo

ku chrzeœcijañstwu.

jak poeta Istvan Kowacz prze-

w twórczoœci Herberta pojawia³. On

Powszechne”. Pisa³ tam jakieœ

W miêdzyczasie w Polsce

czyta³ ten wiersz w oryginale,

bêdzie wraca³ do tego miasta, rozu-

krótkie notki teatralne i felie-

wybuch³a „Solidarnoœæ”, sta³

odkry³ zakoñczenie – ¿e mimo

mianego, jako ma³a ojczyzna, jako

tony. Pisywa³ te¿ do „Tygod-

siê bardem opozycji, sumie-

buntu patriotyzm jest t¹

nika Powszechnego”. Ale po

niem narodu, nazywano go

pêpowin¹, której nie powinno

miasto polis.

roku 1953, kiedy „Tygodnik

„Ksiêciem poetów”, „Ksiêciem

siê odcinaæ. Nawet, je¿eli ta

Powszechny” odmówi³ wydru-

skrzywdzonych. Widaæ to

okaza³o siê, ¿e wiêkszoœæ

niez³omnych”. By³ wyrazicie-

ojczyzna nie jest taka idealna,

kowania wspomnienia po-

wyraŸnie w jego pierwszym

studentów prezentowa³a po-

lem tej milcz¹cej wiêkszoœci.

z obrazka, z wyobra¿eñ, po-

œmiertnego o Stalinie, jego

dramacie „Jaskinia filozofów”,

ziom polskiej szko³y podsta-

W latach 1980-81 uczestni-

winniœmy jej dochowaæ wier-

nekrologu i hymnów na jego

kiedy staje po stronie Sokra-

wowej. By³ przera¿ony, ¿e ma

czy³ w wielu przedsiêwziêciach,

noœci.

czeœæ, „Tygodnik Powszechny”

tesa, przeciwko jego oskar¿y-

do czynienia z pó³g³ówkami,

które organizowa³a „Solidar-

Lwów musi byæ

zosta³ rozpêdzony, w³aœciwie,

cielom. Widaæ to w wierszu

które nic nie s¹ w stanie zro-

noœæ”. Jest widoczny na wielu

na mapie Herberta

zawieszono redakcjê.

o Marsjaszu i Apollo, kiedy

Pan Cogito jest alter ego – drugim ja

De facto po 1953 roku

Herbert staje po stronie poety,

Je¿eli zechcemy utrwaliæ

poety. Wbrew nazwie cyklu (cogito -

Herbert zaprzesta³ jakiejkol-

drêczonego przez dyktatora.

obecnoϾ Zbigniewa Herberta,

wiek wspó³pracy z pras¹, jako

Sam, zreszt¹, pisa³, ¿e nie ma

umieszczaj¹c tablicê na ka¿-

myœlê) bohater nie jest zimn¹ czaszk¹

publicysta, recenzent, literat.

innej drogi do œwiata, jak

dym budynku, z którym wi¹¿e

czy oœwieceniowym mózgowcem,

Kiedy przysz³a odwil¿, w³aœ-

tylko droga wspó³czucia.

siê jego ¿ycie, bêdzie to zna-

typowym intelektualist¹.

nie w 1956 roku, wyszed³ jego

Stanie po stronie skrzywdzo-

czy³o, ¿e pamiêtamy o nim.

pierwszy debiutancki tomik

nych, ciemiê¿onych wyniós³

Je¿eli bêdziemy wracali do

„Struna œwiat³a”. W 1958

ze Lwowa, kiedy widzia³, co

zumieæ. Na wyk³ady potrafi³y

zdjêciach z Wa³ês¹, Ann¹

jego poezji, bêdzie to znaczy³o,

roku Herbert po raz pierwszy

siê tutaj dzia³o za jednej i dru-

wpadaæ bojówki „Czarnych

Walentynowicz, wieloma

¿e jest w naszych sercach.

wyjecha³ za granicê – na sty-

giej okupacji. Ca³y czas em-

Panter”. By³y te¿ ró¿ne prowo-

innymi przywódcami „Soli-

Tacy geniusze, jak Zbigniew

pendium do Francji. Zacz¹³

patycznie by³ po stronie ofiar

kacje, zwi¹zane z rewolucj¹

darnoœci”.

Herbert, przychodz¹ do ludzi

wtedy te¿ zwiedzaæ Europê

i uczestniczy³ w ¿yciu konspi-

seksualn¹. Nagle zobaczy³, ¿e

raz na sto lat. Chcia³bym, ¿e-

Patriota

i plonem tych wyjazdów, pod-

racyjnym – koñczy³ tu pod-

barbarzyñstwo mo¿e groziæ

byœmy sprostowali s³owa poety

ró¿y by³ tom eseistyczny

chor¹¿ówkê konspiracyjn¹.

nie tylko, jako najazd z zew-

Zbigniew Herbert wyniós³

onieobecnoœciLwowanamapie.

„Barbarzyñca w ogrodzie”.

Czêœæ osób z jego rodziny

n¹trz, ale barbarzyñstwo

ze Lwowa gor¹cy patriotyzm.

Lwów jest na mapie Herberta

Wœród pisarzy polskich

wówczas straci³a ¿ycie – albo

mo¿e eksplodowaæ jakby od

On siê wychowywa³ w kulcie

– inaczej byæ nie mo¿e.”

Rysunki, Z. Herberta, umiesz-

wówczas by³o bardzo aktu-

z r¹k sowieckich, albo z r¹k

œrodka. Kultura mo¿e siê staæ

Orl¹t Lwowskich, jego ojciec

czone w obecnej publikacji

alne i ¿ywe pytanie: jak mog³o

niemieckich i on bardzo to

zwyrodnia³a i sami mo¿emy

by³ takim lwowskim orlêciem.

pochodz¹ z ksi¹¿ki „Zbigniew

dojœæ do tego, co siê wydarzy³o

prze¿ywa³. Wiele wierszy póŸ-

siê stawaæ barbarzyñcami.

On siê tego patriotyzmu nigdy

Herbert. Poezje”, wydanej

w czasie II wojny œwiatowej, do

niej poœwiêci³ tym osobom.

Wówczas Herbert napisa³

nie wyrzek³, nawet mimo ró¿-

nak³adem wydawnictwa

zezwierzêcenia, ludobójstwa?

W kolejnych latach Herbert

cykl wierszy o Panu Cogito,

nych pokus i zw¹tpieñ. W

„Kameniar”, 2007

Jak to siê mog³o zdarzyæ, ¿e

uzyska³ status miêdzynaro-

który wyda³ w 1974 roku. Ten

wierszu „Rozwa¿ania o pro-