13

Kurier Galicyjski * 2 13 lutego 2009

Najczarniejszy okres w

nastêpnie Platona, Arystote-

Z pocz¹tku chrzeœcijañstwa

cza mur, pozosta³oœæ fortecy

obieca³ architektowi Momikowi

historii Armenii rozpocz¹³ siê

lesa. Dziêki temu znamy dzisiaj

skok do Garni, gdzie zacho-

z I wieku. Klasztor wybudo-

rêkê córki, jeœli wybuduje

w 1895 r. i trwa³ do 1920 r.,

ich treϾ.

wa³a siê jedyna œwi¹tynia

wany zosta³ w XIII w., zacho-

klasztor w trzy lata. Gdy zo-

kiedy to Turcy zdecydowali

W gablotach eksponowane

pogañska, poœwiêcona bogu

wa³o siê tu jedno z niewielu

rientowa³ siê, ¿e Momik mo¿e

siê na „ostateczne rozwi¹za-

s¹ najpiêkniejsze ksiêgi.

s³oñca, Mitrze. To unikatowy

skryptoriów – miejsc, w któ-

zostaæ jego ziêciem, kaza³ s³u-

¿¹cemu zrzuciæ go z wie¿y,

nie” problemu ormiañskiego.

Wzrok przyci¹gaj¹ bogato

zabytek okresu hellenistycz-

rych przepisywano ksiêgi.

wieñcz¹cej koœció³. Obiekt

Krwawo t³umili powstania,

iluminowane strony. Wy³a-

nego (I w. przed narodzeniem

Wznosi siê nad malowniczym

starannie odrestaurowano na

s³ali specjalne bojówki, które

wiam polonicum – list staroœ-

Chrystusa), a jednoczeœnie

w¹wozem.

jubileusz chrzeœcijañstwa.

w najokrutniejszy sposób

ciny Konstancji Chmielnickiej

jedyny ocala³y przyk³ad do-

Barwa kamienia, z którego

Zmierzamy do Doliny Kwia-

mordowa³y Ormian. 24 kwiet-

z XVII wieku.

skona³oœci staro¿ytnej archi-

wybudowano Hovhanavank,

jest br¹zowa. Obok rdzewie-

tów. Przed nami Ketcharis –

nia 1915 r. rz¹d turecki nakaza³

Gdy zapada zmrok, t³umy

tektury ormiañskiej. W pobli¿u

j¹cy, zagra¿aj¹cy zabytkowej

siedziba urzêduj¹cego bis-

aresztowanie i wymordo-

mieszkañców Erewania gro-

œwi¹tyni podziwiamy pocho-

Przed katedr¹ œw. Grze-

gorza Oœwiêciciela

w Erewaniu

wanie inteligencji ormiañskiej.

Setki tysiêcy Ormian wypê-

dzono na Pustyniê Syryjsk¹,

gdzie umierali z g³odu. Ocenia

Malowniczy w¹wóz przy klasztorze Saghmosavank

siê, ¿e zginê³o ich ok. 1,5 mln.

To pierwsze ludobójstwo XX

Geghard. To tutaj by³a przechowywana w³ócznia œw.

wieku. Przywo³a³ je Hitler w

budowli dŸwig, którym za

Longina

1939 r., wydaj¹c rozkaz ataku

czasów radzieckich wydoby-

madz¹ siê na placu Republiki

na Polskê: „Zabijajcie bez li-

wano kamienie z w¹wozu.

wokó³ kolorowych graj¹cych

toœci kobiety, starców i dzieci;

Pierwsza œwi¹tynia powsta³a

fontann. To nowa tradycja –

liczy siê szybkoœæ i okrucieñ-

tu dla relikwii œw. Jana Chrzci-

starsi rozmawiaj¹, m³odzi tañ-

stwo. Kto dziœ pamiêta o rzezi

ciela. Chocia¿ wielu uwa¿a, ¿e

cz¹. Jeœli ktoœ chce tu wróciæ,

Ormian?”.

miejscem spoczynku œwiêtego

wystarczy wrzuciæ pieni¹¿ek

W 1965 r. postawiono mo-

jest meczet Omajjadów w Da-

do wody.

nument, upamiêtniaj¹cy tê

maszku, Ormianie tkwi¹ w

Klasztory i koœcio³y w Arme-

tragediê, a w 2001 r. otwarto

przekonaniu, ¿e to w³aœnie tu

nii to per³y architektoniczne,

niewielkie muzeum. Wstrz¹-

spoczywaj¹ jego szcz¹tki.

doskonale wkomponowane w

saj¹ce œwiadectwo tego, do

Ormianie s¹

krajobraz – rozsiad³y siê u pod-

czego zdolni s¹ ludzie. Ekspo-

dumni ze swojego

Najwybitniejsze osobistoœci œwiata

Saghmosavank

pisma, którego

pozostawiaj¹ w pobli¿u pami¹tkê

twórc¹ by³ w 405 r.

kupa, a nieopodal - maleñki

w postaci posadzonych drzewek. Jest

koœció³ek p.w. œw. Zmartwych-

Mesrop Masztoc.

Klasztor Khor Virap

wœród nich œwierk Jana Paw³a II.

wstania. Czekaj¹ na nas jesz-

Klasztor Khor Virap wzno-

dz¹ce z tych samych czasów

cze dwa wspania³e zespo³y

nowany jest tu m.in. list Be-

nó¿y gór i na ich szczytach,

si siê niemal u stóp Araratu.

termy królewskie, w których

ormiañskiej architektury: Sa-

nedykta XV, potêpiaj¹cy Ho-

zawis³y nad przepaœciami.

St¹d widaæ granicê z Turcj¹.

nahin i Haghpat. W XII–XIII w.

zaciekawia fragment mozaiki

locaust. Papie¿ ten darzony

Misterna, wrêcz koronkowa

Œwiêta góra Ormian, na której

by³y to centra nie tylko wiary,

z napisem: „Pracowaliœmy,

jest tu szczególn¹ czci¹. Naj-

robota budzi podziw dla kun-

ale nam nie zap³acono”. A to

zboczu osiad³a arka Noego,

ale i nauki. Przy klasztorach

sztu ich twórców, wiêkszoœæ

wybitniejsze osobistoœci œwiata

ci zemsta na wieki.

znajduje siê obecnie na tery-

Chaczkary (mis-

pochodzi z XII i XIII wieku.

pozostawiaj¹ w pobli¿u pa-

Na szlaku turystycznym

torium Turcji. W klasztorze,

ternie rzeŸbione

Zwiedzi³em ich tak du¿o, ¿e

mi¹tkê w postaci posadzo-

musi siê znaleŸæ Zwartnots –

w g³êbokiej studni, przez 13

nych drzewek. Jest wœród

nie o wszystkich mogê napi-

ruiny najpiêkniejszej œwi¹tyni

lat wiêziony by³ œw. Grzegorz

kamienne

nich œwierk Jana Paw³a II.

saæ. Przywo³am jedynie te

ówczesnegoœwiata.Katedrap.w.

Oœwieciciel, do chwili, kiedy

krzy¿e) spotyka

Erewañczycy z dum¹ po-

najs³ynniejsze. Na pocz¹tek –

œw. Grzegorza Oœwiêciciela

wyleczy³ króla Tirytadesa III,

siê w Armenii na

kazuj¹ wybudowan¹ na rok

Geghard, czyli klasztor w³óczni.

zbudowana zosta³a w VII w.,

co nawróci³o w³adcê i spowo-

jubileuszowy 2001 katedrê

Tutaj, bowiem, przechowywa-

dowa³o przyjêcie przez Arme-

jej ¿ywot by³ krótki – w 930 r.

ka¿dym kroku.

œw. Grzegorza Oœwiêciciela.

na by³a od VII do koñca XV

Œwiêta góra Ormian, na której zbo-

Tu spoczê³y relikwie za³o¿y-

w. w³ócznia, któr¹ œw. Longin

dzia³a³y akademie. Olbrzymie

ciela Koœcio³a ormiañskiego.

przebi³ bok Jezusa na krzy¿u.

narteksy (gavity) pe³ni³y role

czu osiad³a arka Noego, znajduje siê

Przywióz³ je Jan Pawe³ II. Nad

Jak tu trafi³a? Byæ mo¿e

sal wyk³adowych. W czasach

obecnie na terytorium Turcji.

relikwiarzem umieszczono

przywióz³ j¹ Juda Tadeusz.

œwietnoœci Sanahin zamiesz-

baldachim przeniesiony z Ecz-

Dzisiaj przechowywana jest w

kiwa³o ok. 500 mnichów, którzy

miadzynu. Wielka œwi¹tynia

zniszczy³o j¹ trzêsienie ziemi.

niê chrzeœcijañstwa (301 r.).

Bazylice œw. Piotra w Rzymie,

nie tylko modlili siê, ale i studio-

zadziwia prostot¹ i surowoœ-

Ale to, co pozosta³o, budzi

Do studni schodzimy po

a ostrze – w Pary¿u. Ormianie

wali oraz przepisywali œwiête

ci¹ wnêtrza. Ormianie powia-

podziw i zachwyt. Kapitele

szeœciometrowych metalo-

twierdz¹ jednak, ¿e czêœæ po-

ksiêgi. Haghpat s³ynie z niezwy-

daj¹, ¿e w œwi¹tyniach mieszka

kolumn mo¿na ogl¹daæ go-

wych schodkach, zejœæ ³atwo,

zosta³a i przechowywana jest

k³ego chaczkaru z Chrystu-

Pan Bóg i to jest wystarcza-

dzinami i odkrywaæ kolejne

ale wróciæ na górê o wiele

w skarbcu katedry w Eczmia-

sem b³ogos³awi¹cym, bêd¹-

j¹c¹ ozdob¹.

wykute w kamieniu tajem-

trudniej...

dzynie. Geghard zwany jest

cym jednym z najwa¿niej-

S¹ dumni ze swojego pisma,

nice. St¹d rozci¹ga siê naj-

Najpiêkniejszy przejazd

szych symboli kraju. Chacz-

tak¿e klasztorem czterdziestu

którego twórc¹ by³ w 405 r.

piêkniejszy widok na Ararat.

górskimi drogami, najwspa-

kary (misternie rzeŸbione

o³tarzy. To klasztor jaskiniowy.

Mesrop Masztoc. Jego pomnik

Na trasie naszej wêdrówki

nialszym w¹wozem na œwiecie,

kamienne krzy¿e) spotyka siê

Najwa¿niejsza œwi¹tynia

wita odwiedzaj¹cych Matena-

s¹ dwa kolejne zespo³y archi-

potê¿ne ska³y po obu stro-

w Armenii na ka¿dym kroku

zespo³u wykuta zosta³a w

daran – budynek postawiony

tektoniczne: Saghmosavank

nach zaczynaj¹ przybieraæ

– to wykute w skale œwiadec-

skale, prowadzi do niej dobu-

w latach 1945–1947 jest

i Hovhanavank. Pierwszy,

niespotykanie intensywn¹

twa ¿arliwej wiary.

dowany w XII–XIII w. gavit

miejscem przechowywania

czyli klasztor psalmów, ota-

czerwon¹ barwê. I znowu

Mieliœmy odpoczywaæ nad

(przedsionek).

najcenniejszych manuskryp-

jesteœmy w XIII w. Przed nami

jeziorem Sevan, ale rozszala³a

Klasztory i koœcio³y w Armenii to

Noravank, niezwyk³y zespó³

siê burza i z zaplanowanej k¹-

tów. Jest ich tutaj ponad 17

per³y architektoniczne, doskonale

architektoniczny œrednio-

pieli nic nie wysz³o, pozosta³y

tysiêcy. Masztoc swoj¹ pracê

wiecznej Armenii. Legenda

niekoñcz¹ce siê spacery pod

rozpocz¹³ od przet³umaczenia

wkomponowane w krajobraz

mówi, ¿e w³adca-fundator

parasolem.

Biblii z jêzyka greckiego,