14

Wspomnienia

2 13 lutego 2009 * Kurier Galicyjski

REMINISCENCJE WOJENNE

EUGENIUSZ NIEMIEC

(dok. z nr poprzedniego)

nocnymi obozami w lesie,

S¹dz¹c z kierunku lotu

W tym, ju¿ spokojniejszym

udzia³em w uroczystoœciach

od³amka, gdyby krowa po-

czasie przez Ba¿anówkê prze-

patriotycznych. Uzyskiwa³em

zwoli³a mi uczyniæ ze dwa

chodzi³y rozmaite oddzia³y

r¹czki drog¹ zawijañ w mokre

u¿ywalnoœci. Pamiêtam, ¿e

kolejne stopnie harcerskie.

kroki dalej, spotkanie z od-

wojskowe, popasaj¹c przez

przeœcierad³o. Mama chorowa³a

Wielkanoc 1945 spêdziliœmy

Je¿eli pamiêtam, koñczy³em

³amkiem by³oby nieuniknione.

kilka dni. Mi³o wspominam

bardzo ciê¿ko, z d³ugotrwa³¹

ju¿ wolni od zarazy i robactwa.

szko³ê w stopniu æwika (nie

Zabra³em od³amek ze sob¹

taki kilkudniowy pobyt woj-

utrat¹ przytomnoœci, przez

A w maju, pierwszy raz w ¿yciu

myliæ z æwokiem!). Zapa³u nie

i ruszyliœmy, tym razem bez

ska wêgierskiego (te¿ zmie-

oko³o 3 tygodnie gor¹czka nie

obchodzi³em uroczyœcie w

studzi³y nawet takie zdarze-

oporu, dalej do domu. Poka-

niali sojusznika pod koniec

schodzi³a poni¿ej 39-40 stopni.

szkole œwiêto 3 Maja, a zaraz

nia, jak przypadkowa k¹piel

za³em go rodzicom, a mama

wojny), które bardzo stara³o

Schud³a kilkadziesi¹t kilogra-

potem radowaliœmy siê z po-

w stawie, w œrodku zimy, gdy

skomentowa³a, ¿e cz³owiek

siê pomagaæ ludnoœci, dziel¹c

wodu zakoñczenia wojny,

mów, zupe³nie wy³ysia³a,

za³ama³ siê cienki lód, pod-

strzela, a Pan Bóg kule nosi.

siê swoj¹ ¿ywnoœci¹, a dzieci

musia³a siê na nowo uczyæ

z nadziej¹ spogl¹daj¹c w naj-

czas jazdy na w³asnorêcznie

Warunki koczowania na

zaopatruj¹c w s³odycze, a na-

bli¿sz¹ przysz³oœæ.

chodziæ. Do jakiej takiej rów-

wystruganych w drewnie

Wólce skutkowa³y tak¿e

wet czekoladê, której smaku

nowagi powróci³a po 3-4

³y¿wach. W miêdzyczasie

innymi w¹tpliwymi przyjem-

nie zna³em od pocz¹tku

W Polsce Ludowej

miesi¹cach. Ja chorowa³em

star¹ szko³ê wyremontowano

noœciami, jak np. t¹, ¿e pewnej

wojny.

l¿ej, 3-4 tygodnie, ale te¿

Rok szkolny 1944/45 koñ-

i przeznaczono na mieszkanie

nocy, œpi¹c na wy¿ej opisa-

W paŸdzierniku 1944 ot-

pozosta³a mi pami¹tka na

czy³em w po³owie lipca, jako

dla nauczycieli oraz sklep

nym strychu, dosta³em nag³ej

warto w Ba¿anówce szko³ê

uczeñ szczêœliwie promowany

ca³e ¿ycie, w postaci sk³on-

spo¿ywczy. Opuœciliœmy na-

biegunki. Nie maj¹c mo¿liwoœci

powszechn¹. Mia³em ju¿ 10

do klasy pi¹tej. Po skróco-

noœci do zaburzeñ jelitowych

sze skromne, wynajête miesz-

zejœcia ze strychu, zape³nionego

rok ¿ycia, ale do ¿adnej szko³y

nych wakacjach rozpocz¹³em

z byle powodu. Najgorzej by³o

kanie i przenieœliœmy siê do

œpi¹cymi ludŸmi, by³em zmu-

dot¹d nie chodzi³em. Rodzice,

naukê we wrzeœniu ’45, ju¿ w

z Zosi¹. Chorowa³o biedactwo

starej szko³y, zajmuj¹c miesz-

szony za³atwiæ siê do s³omy,

jak wspomnia³em, trochê

nowej szkole, mieszcz¹cej siê

przez 2-3 tygodnie i pewnej

kanie z du¿¹ kuchni¹, dwoma

na której spaliœmy. Nietrudno

mnie nauczyli czytaæ i liczyæ

w budynku dworu opuszczo-

listopadowej nocy cichutko

pokojami, piwnic¹, ogrodem

wyobraziæ sobie fetor, panu-

i uznali, ¿e nale¿y mnie zapi-

nego przez w³aœcicieli ziem-

zmar³a, nie budz¹c nikogo.

ze studni¹ oraz drewutni¹

j¹cy a¿ do rana, kiedy mo¿na

saæ do 4 klasy. Tak te¿ siê

skich Rodicz-Laskowskich,

Ani mama, ani ja nie mogliœ-

z chlewikiem. Mo¿na by³o

by³o uprz¹tn¹æ zanieczysz-

sta³o. Natkn¹³em siê na ogrom-

w wyniku realizacji Manifestu

my pójœæ na pogrzeb w Jaæ-

uznaæ, ¿e z³apaliœmy jak¹

czon¹ s³omê, a tak¿e, niestety,

ne trudnoœci, bo np. nie umia-

PKWN.

mierzu, bo le¿eliœmy trawieni

gor¹czk¹. Ojciec zamówi³ u

Okaza³o siê, ¿e znów, mimo zakoñ-

Ci¹g³e przemarsze obcych wojsk,

s¹siada ma³¹ trumienkê i oso-

czonej wojny, p³on¹ polskie wsie,

biœcie j¹ odniós³ na cmentarz.

migracje ludnoœci, brak podstawo-

Spoczywa w Jaæmierzu. By³a

gin¹ niewinni ludzie, tylko z tego

wych œrodków higieny sprawi³y, ¿e

piêknym, m¹drym i dobrze

powodu, ¿e mieszkaj¹ w krainie,

jesieni¹ 1944 r., w sposób

rozwijaj¹cym siê dzieckiem.

któr¹ ukraiñska OUN-UPA okreœla

Nasze s¹siadki kraka³y: –

nies³ychany, rozpleni³o siê wszelkie

„Taka m¹dra! Oj, to siê Pani

nazw¹ Zakierzoñskiego Kraju,

robactwo: pch³y, wszy, pluskwy

nie bêdzie chowaæ!” I rzeczy-

nale¿nego rzekomo Ukrainie. Jak to

i œwierzb, a wraz z nimi – choroby.

wiœcie nie uchowa³a siê. A

dzisiaj wiemy, spalono wówczas na

mo¿e w niew³aœciwym czasie

³em odejmowaæ wiêkszej liczby

wyjaœniæ pozosta³ym wspó³-

przysz³a na œwiat? ¯y³a 14

tych terenach ³¹cznie 70 wsi.

od mniejszej i w ka¿dym calu

œpi¹cym pochodzenie fetoru.

miesiêcy. Na malutkim na-

odstawa³em in minus od reszty

Warto dodaæ, ¿e nikt mi z tego

tak¹ stabilizacjê, rokuj¹c¹

Warunki w nowej szkole

grobku Zosi rodzice napisali:

dzieci. Rodzice mnie pocieszali,

w miarê normalne ¿ycie.

powodu z³ego s³owa nie po-

by³y o niebo lepsze, ni¿ w po-

„Proœ, dziecko, Boga o

¿e braki nadrobiê. I rzeczy-

wiedzia³.

Nasze nadzieje zosta³y

przedniej jednoklasówce –

³askê dla Rodziców”.

wiœcie nadrobi³em, ale dopiero

jednak wkrótce ostudzone,

Dieta i borówki za¿egna³y

obszerne klasy, du¿y hall, wokó³

Jestem pewien, ¿e tej proœ-

pod koniec 4 klasy (œwiadectwo

kryzys jelitowy. Wkrótce po

pojawi³y siê, bowiem, nowe (a

piêkny park, boisko, huœtawki,

by rodziców Zosia nie zanied-

z 4 klasy mam do dzisiaj).

w gruncie rzeczy, stare) zagro-

tym zdarzeniu dopad³a mnie

a nawet murowana ubikacja

ba³a.

Natomiast formalnie nadal

inna nieprzyjemna choroba,

¿enia. Okaza³o siê, ¿e znów,

w pobli¿u budynku. Najwa¿-

Ojciec na dur nie chorowa³,

nie mam wykszta³cenia w

mimo zakoñczonej wojny,

polegaj¹ca na licznych zmia-

niejsze jednak by³o, dla nas

ale d³ugo nie móg³ sobie

zakresie pierwszych trzech

nach ropnych na nogach,

p³on¹ polskie wsie, gin¹ nie-

uczniów, podniesienie stopnia

poradziæ ze œwierzbem i wsza-

klas podstawówki!

winni ludzie, tylko z tego po-

które trudno siê goi³y. Mama

organizacyjnego szko³y do

wic¹. Pamiêtam, ile grozy

Ci¹g³e przemarsze obcych

od Sowietów uzyska³a trochê

wodu, ¿e mieszkaj¹ w krainie,

poziomu 7 klas, co uwalnia³o

przysparza³ wówczas puchacz,

wojsk, migracje ludnoœci,

któr¹ ukraiñska OUN-UPA

nadmanganianu potasu, w

nas z uci¹¿liwego chodzenia

hukaj¹cy nocami na gruszy

brak podstawowych œrodków

którego roztworze codziennie

okreœla nazw¹ Zakierzoñ-

doszko³ywJaæmierzu,odleg³ym

w naszym ogrodzie. Wierzono,

higieny sprawi³y, ¿e jesieni¹

skiego Kraju, nale¿nego rze-

moczy³em nogi i ok³ada³em

o 3 km.

¿e gdzie huka puchacz, tam

1944 r., w sposób nies³ychany,

liœæmi z podbia³u. Ponad mie-

komo Ukrainie. Jak to dzisiaj

W tej¿e szkole podj¹³ pracê

zagl¹da œmieræ i czêsto to siê

rozpleni³o siê wszelkie robact-

wiemy, spalono wówczas na

si¹c mêczy³a mnie ta infekcja.

ojciec, a wkrótce zosta³ mia-

sprawdza³o. Zmar³ tak¿e

wo: pch³y, wszy, pluskwy i

Po 4-5 tygodniach obozo-

tych terenach ³¹cznie 70 wsi,

nowany jej kierownikiem.

wówczas mój brat stryjeczny,

œwierzb, a wraz z nimi – cho-

trzykrotnie Bukowsko, Nowo-

wania na Wólce pozwolono

Mama, z zawodu równie¿

17-letni ch³opak, uciekinier

roby. Najgorsza by³a epidemia

nam powróciæ do domu. Z ja-

taniec, Prusiek. Doskonale

kwalifikowana nauczycielka,

z Wo³ynia (ko³o Kowla). Chro-

duru (tyfusu) brzusznego,

pamiêtam przera¿enie, jakie

k¹ radoœci¹ wracaliœmy!

nieco póŸniej zatrudni³a siê w

niczne niedo¿ywienie, brak

która zebra³a w Ba¿anówce

Chocia¿ pierwszej nocy w do-

ogarnê³o Ba¿anówkê, gdy w

naszej szkole, ucz¹c wówczas

œrodków higieny i przede

okrutne ¿niwo. Przez kilka

okresie œwi¹teczno-nowo-

mu spêdzi³ nas jeszcze do

i zawsze potem klasy pierwsze

wszystkim brak pieniêdzy,

tygodni, codziennie pod ok-

piwnicy ostrza³ artyleryjski, to

rocznym 1945/46 spalono

oraz matematyki i œpiewu w

aby cokolwiek kupiæ lub

nami naszego domu sz³y 1-2

Nowosielce, le¿¹ce ok. 5 km

jednak niemieckie ataki siê

klasach wy¿szych. Wp³ynê³o

choæby poprosiæ o pomoc

pogrzeby. Marli m³odzi i sta-

skoñczy³y i mo¿na by³o spo-

od Ba¿anówki, morduj¹c kil-

to w sposób oczywisty na

lekarsk¹, dope³nia³y doœæ

rzy. Nowo powstaj¹ca w³adza

kunastu ludzi i wysadzaj¹c

kojnie chodziæ po wsi. Pew-

nasz¹ sytuacjê finansow¹

dramatycznego obrazu sytu-

rozda³a kartki z tekstem:

nym echem dzia³añ wojennych

stacjê kolejow¹. Tê zimow¹

i bytow¹, chocia¿ zarobki

acji, w której znaleŸliœmy siê

„Uwaga! Nie wchodziæ! Cho-

noc wszyscy mieszkañcy Ba-

by³a jeszcze operacja wyzwo-

nauczycieli zawsze by³y doœæ

wkrótce po wyzwoleniu. Prak-

roba zakaŸna!”, które nale-

lenia Jas³a (które leg³o w

¿anówki spêdzili na polu,

symboliczne. Niezw³ocznie

tycznie byliœmy zdani na

¿a³o przylepiæ na drzwiach

obserwuj¹c ogromn¹ ³unê

gruzach) i walk o Prze³êcz

opuœciliœmy nasz¹ izdebkê w

pomoc rodziny i wolê Bo¿¹.

domów, dotkniêtych epidemi¹.

Dukielsk¹, kiedy przez kilka

i strzelaninê, dochodz¹c¹ od

PóŸna zima i wiosna 1945 r.

domu dziadka, wynajmuj¹c

Listonosz, widz¹c tak¹ kartkê,

strony Nowosielec. Mê¿czyŸni

dni i nocy dr¿a³y w domach

mieszkanie w domku, w trak-

- to dla nas czas wychodzenia

krzycza³ przed domem, aby

szyby z powodu huku arty-

montowali samoobronê, wy-

cie budowy. Mimo spartañ-

z chorób, wszawicy oraz in-

otworzyæ okno, przez które

ci¹gaj¹c z ukrycia (bo by³

lerii i lotnictwa.

skiego umeblowania i dojmu-

nego robactwa. Mama, gdy

wrzuca³ korespondencjê i szy-

Ciekawiej i bardziej ob-

zakaz posiadania) wszelak¹

j¹cego zimna w zimie, czuliœ-

tylko odzyska³a trochê si³,

bko siê oddala³. W naszym

posiadan¹ broñ i amunicjê,

szernie wydarzenia zwi¹zane

my siê prawie szczêœliwi. W

metod¹ gotowania i szoro-

domu zachorowa³a moja ma-

z przejœciem frontu na naszym

i odt¹d pe³nili ca³onocne

wania wrz¹tkiem wszystkiego

szkole zorganizowano dru¿ynê

ma, ja i moja ma³a siostrzyczka

warty wokó³ wsi. Kilkakrotnie

terenie opisuje prof. Józef Sta-

harcersk¹, do której zaraz

co siê nadawa³o, powoli do-

Zosia. Leczenia nie by³o ¿ad-

chowicz w ksi¹¿ce „Miniony

by³o atakowane D³ugie, ale

wst¹pi³em, rozkoszuj¹c siê

prowadzi³a nasz pokój, ³ó¿ka,

nego, poza zwalczaniem go-

skutecznie siê broni³o.

czas” (s. 201-207).

biwakami, sprawnoœciami,

bieliznê i garderobê do stanu