17

Virtuti Militari

Kurier Galicyjski * 2 13 lutego 2009

faktu. Gorzej znosi³o siê od-

rali prywatne warsztaty rze-

Na wiosnê roku 1943 Niem-

to by³ ju¿ chyba szczyt, ale nie

Wojskowym”. Wspó³pracowa³

zywki niektórych wysoko

mieœlnicze, ¿enili siê z Polkami

cy proponowali mu objêcie

bardzo potrafiê powiedzieæ

z Wojskowym Biurem Histo-

postawionych polskich wa¿-

i zak³adali rodziny. Paw³o

funkcji szefa sztabu Dywizji

czego. - Nonszalancji?

rycznym, Wojskowym Insty-

niaków. Genera³ hrabia Szep-

Szandruk, podobnie jak kil-

SS-Galizien. Szandruk im

Polska delegacja, rezygnu-

tutem Naukowo-Wydawni-

tycki (rodzony brat grekoka-

kudziesiêciu jeszcze oficerów

jednak odmówi³.

j¹c z tak zwanej Linii Czicze-

Paw³o Szandruk,

tolickiego metropolity Andrija

ukraiñskich, wybra³ s³u¿bê

W grudniu 1944 na proœbê

rina, jak¹ jej proponowano,

Szeptyckiego – przyp.red.),

w Wojsku Polskim.

prezydenta URL na emigracji

lekk¹ r¹czk¹ odda³a Rosji

podobnie, jak

szef sztabu generalnego, po-

Pomimo tego, ¿e osobiœcie

Andrija Liwickiego, Paw³o

Sowieckiej pas terytoriów o

kilkudziesiêciu

wiedzia³ ponoæ ukraiñskiemu

nigdy nie by³ wielkim entu-

Szandruk bierze udzia³ w roz-

szerokoœci oko³o 150 kilo-

oficerów ukraiñ-

genera³owi i ministrowi emi-

zjast¹ sojuszu polsko-ukra-

mowach z genera³em Ernestem

metrów wzd³u¿ ca³ej póŸniej-

gracyjnego rz¹du URL Wo³o-

Köstringiem, po których to

szej granicy polsko-sowieckiej.

skich, wybra³

rozmowach zgodzi³ siê zostaæ

Polska delegacja, rezygnuj¹c z tak

s³u¿bê w Wojsku

przewodnicz¹cym Ukraiñ-

zwanej Linii Cziczerina, jak¹ jej pro-

skiego Komitetu Narodowego

Polskim.

i dowódc¹ Ukraiñskiej Armii

ponowano, lekk¹ r¹czk¹ odda³a Rosji

Narodowej. Wobec widocznego

czym, Instytutem Badania

Sowieckiej pas terytoriów o szerokoœci

ju¿ upadku III Rzeszy Ukra-

Najnowszej Historii Polski. W

iñski Komitet Narodowy i Uk-

1933 r. opublikowa³ pracê

oko³o 150 kilometrów wzd³u¿ ca³ej

raiñska Armia Narodowa

pod tytu³em „Wojna ukraiñsko-

póŸniejszej granicy polsko-sowieckiej.

mia³y s³u¿yæ tylko jednemu

rosyjska 1920 roku w doku-

Za swój wielki sukces delegacja polska

mentach”. By³ wspó³autorem

Na wiosnê roku

„Encyklopedii Wojskowej”.

uwa¿a³a zobowi¹zanie siê Rosji So-

1943 Niemcy pro-

W roku 1938, w randze

wieckiej do wyp³acenia Polsce odszko-

podpu³kownika, ukoñczy³

ponowali Szand-

Wy¿sz¹ Szko³ê Wojenn¹.

dowania w iloœci 30 milionów rubli

rukowi objêcie

Zosta³ te¿ wyznaczony na

w z³ocie. Rosja tej sumy do dzisiaj

tajnego szefa Sztabu URL,

funkcji szefa

nie wyp³aci³a.

który na wypadek wojny z

Zdjêcie Paw³o Szandruka

sztabu Dywizji

ZSRR mia³ utworzyæ now¹

w mundurze Armii Czyn-

SS-Galizien. On

armiê ukraiñsk¹. Kampaniê

Za swój wielki sukces delega-

dymirowiSalskiemu:„Wynoœcie

nej Ukraiñskiej Republiki

wrzeœniow¹ 1939 rozpocz¹³

cja polska uwa¿a³a zobowi¹-

siê z Polski, wy szmaciarze”.

Ludowej. Widoczne odzna-

jednak odmówi³.

Szandruk w stopniu pu³kow-

zanie siê Rosji Sowieckiej do

„Wielkie rody! Wielkie ro-

czenie – to Krzy¿ ¯elazny

wyp³acenia Polsce odszkodo-

dy!” – kto tak kiedyœ z przy-

celowi. Wydobyciu z ró¿nych

wania w iloœci 30 milionów

gan¹ powiada³ w Rzeczypos-

jednostek wojskowych i obo-

rubli w z³ocie. Obietnicami

politej? Czy aby nie hetman

zów pracy przymusowej jak

przyspieszenia wyp³aty tej su-

Stefan Czarniecki?

najwiêkszej iloœci Ukraiñców.

my, Rosja jeszcze przez wiele

„Szmaciarze” nie doœæ, ¿e

Mia³y staæ siê dla nich ko³em

lat za³atwia³a sobie w Polsce

lojalnie walczyli wraz z Woj-

ratunkowym w totalnym ba-

rozmaite sprawy, po czym tej

skiem Polskim w trakcie wojny

³aganie, jaki zalewa³ gin¹c¹

sumy do dzisiaj nie wyp³aci³a.

bolszewickiej, to jeszcze brali

ju¿ III Rzeszê.

Wielce udan¹ mieliœmy wtedy

udzia³ w powstaniach œl¹skich,

Pod koniec lutego 1945 ro-

delegacjê. Po prostu dobran¹

ju¿ jako internowani w Polsce.

ku Niemcy przyjêli warunki,

w korcu maku.

Bez rozkazu. Na ochotnika.

jakie postawi³ im Paw³o Szand-

Pan genera³ Szeptycki nic o

Józef Pi³sudski przeprosi³

ruk i 15 marca 1945 w gma-

tym nie wiedzia³? Dziwne.

ukraiñskich sojuszników, bo

chu Ministerstwa Spraw

nie móg³ wtedy dla nich zrobiæ

Zawsze uchodzi³ za jakoby

Zagranicznych w Berlinie

niczego wiêcej. Zrobi wiêcej

specjalistê od spraw œl¹skich.

sekretarz stanu Rzeszy Adolf

Zachowa³a siê relacja cho-

Steengracht wrêczy³ Szand-

Pokonawszy opo-

r¹¿ego Arkadiusza ¯yliñskiego

rukowi akt uznania Ukraiñ-

Rada Trzech. Od lewej ambasador Edward Raczyñski,

z by³ej 1 Dywizji Zaporoskiej,

skiego Komitetu Narodo-

zycjê, Pi³sudski

gen. Anders, gen. Bór-Komorowski

jak to 6 maja 1921 roku wraz

wego.

zniós³ stan inter-

z kolegami opuœci³ obóz inter-

iñskiego i mia³ do takiego

23 wrzeœnia 1939 r., w trakcie tak

nowania ¿o³nierzy

nowania w Wadowicach, by

sojuszu stosunek, powie-

zwanej drugiej bitwy pod Tomaszowem

udaæ siê do powstañców œl¹s-

dzia³bym, praktyczny, Paw³o

ukraiñskich.

kich. Tam wraz z innymi

Szandruk zosta³ oficerem kont-

Lubelskim, pu³kownik Szandruk

Ukraiñcy dostali

Ukraiñcami walczy³ o miasto

raktowym Wojska Polskiego,

uratowa³ swoj¹ brygadê przed

Bytom, zdobywaj¹c na Niem-

zweryfikowanym w stopniu

paszporty. Stali

cach dworzec kolejowy w By-

majora. Rozpocz¹³ te¿ bardzo

zniszczeniem w niemieckiej pu³apce.

siê ludŸmi ca³ko-

tomiu i hutê Laura. PóŸniej,

intensywne studia wojskowe

Po wojnie zosta³ za to odznaczony

wicie wolnymi.

oraz pracê naukow¹, poœwiê-

ukraiñscy powstañcy œl¹scy

krzy¿em Virtuti Militari.

con¹ sprawom wojskowoœci.

zapraszani byli do Belwederu

dopiero po tak zwanym

Wraz z genera³em Wiktorem

na uroczystoœci rocznicowe

nika dyplomowanego. Dowo-

17 marca odby³o siê, jedy-

przewrocie majowym. Poko-

Kuszczem wydawa³ ukraiñskie

wraz z delegacjami Zwi¹zku

dzi³ 29 Brygad¹ Piechoty,

ne zreszt¹, posiedzenie utwo-

nawszy opozycjê, Pi³sudski

naukowe pismo wojskowe

Powstañców Górnoœl¹skich.

wchodz¹c¹ w sk³ad Frontu

zniesie stan internowania

rzonego w³aœnie Komitetu.

„Tabor”.

Ró¿nie uk³ada³y siê losy

Pó³nocnego genera³a Stefana

¿o³nierzy ukraiñskich. Ukra-

Komitet og³osi³ objêcie wszyst-

Zamieszcza³ swoje artyku³y

internowanych. Pracowali w

Dêba-Biernackiego.

iñcy dostan¹ paszporty. Sta-

kich obywateli Ukrainy w

w „Bellonie” i „Przegl¹dzie

fabrykach, kopalniach, otwie-

23 wrzeœnia 1939 r., w trak-

n¹ siê ludŸmi ca³kowicie

Niemczech opiek¹ prawn¹,

Zachowa³a siê relacja chor¹¿ego

cie tak zwanej drugiej bitwy

wolnymi. Ale na razie siedzieli

powo³anie Ukraiñskiej Armii

Arkadiusza ¯yliñskiego z by³ej 1 Dy-

pod Tomaszowem Lubelskim,

jeszcze w obozach, w warun-

Narodowej,awansowaniePaw³a

pu³kownik Szandruk uratowa³

kach tak przeraŸliwej biedy,

Szandruka do stopnia genera³a-

wizji Zaporoskiej, jak to 6 maja

swoj¹ brygadê przed znisz-

jak¹ mo¿na cierpieæ, tylko

porucznika armii ukraiñskiej

1921 roku wraz z kolegami opuœci³

czeniem w niemieckiej pu-

bêd¹c internowanym w kraju,

oraz oddanie Ukraiñskiej Ar-

obóz internowania w Wadowicach,

³apce. Po wojnie zostanie za

w którym panuje straszliwa

mii Narodowej pod jego do-

to odznaczony krzy¿em Vir-

powojenna bieda.

wództwo. Komitet przekaza³

by udaæ siê do powstañców œl¹skich.

tuti Militari.

Z zachowanych wspomnieñ

genera³owi Szandrukowi,

Tam wraz z innymi Ukraiñcami wal-

Po kapitulacji, jako ciê¿ko

Szandruka: „Mundury naszych

jako przewodnicz¹cemu Ko-

ludzi by³y w ³achmanach.

ranny, zosta³ przez Niemców

mitetu i naczelnemu dowódcy

czy³ o miasto Bytom, zdobywaj¹c

Niektórzy oficerowie nie mogli

zwolniony z niewoli i po wy-

UAN, wszystkie swoje pe³no-

dworzec kolejowy w Bytomiu i hutê

wstawaæ z ³ó¿ek, gdy¿ nie

leczeniu siê, po kilkakrotnych

mocnictwa. Od tej chwili ge-

Laura. PóŸniej, ukraiñscy powstañcy

mieli ju¿ niczego, co mogliby

aresztowaniach przez gestapo,

nera³ Szandruk rozpocz¹³

na siebie za³o¿yæ”. Ale nie

zamelinowa³ siê w Skiernie-

wydobywanie jednostek ukra-

œl¹scy zapraszani byli do Belwederu

mo¿na siê by³o w takich jego

wicach, gdzie mia³ znajomoœci

iñskich spod dowództwa nie-

na uroczystoœci rocznicowe wraz

wypowiedziach doszukiwaæ

jeszcze z przed wojny. W

mieckiego i tworzenie z nich

pretensji pod adresem oficjal-

Skierniewicach dosta³ posa-

Ukraiñskiej Armii Narodowej.

z delegacjami Zwi¹zku Powstañców

nych w³adz polskich. To by³o

dê kierownika kina miej-

Najlepiej zapoznajmy siê ze

Górnoœl¹skich.

po prostu stwierdzeniem

skiego.

wspomnieniami genera³a,