4

Huta Pieniacka 2009

2 16 marca 2009 * Kurier Galicyjski

PAMIĘĆ I PRZESTROGA

KONSTANTY CZAWAGA

tekst i zdjêcia

Huta Pieniacka ju¿ pra-

ich jako „zdrajców ojczyzny”.

wie dwadzieœcia lat kojarzy

Mówili ¿e, nie chc¹, a¿eby

mi siê z wielkim polem, na

takie piêtno nadal ci¹¿y³o nad

którym wszêdzie mo¿na

nimi tak¿e w nowym pañstwie

by³o zobaczyæ wyorane sko-

ukraiñskim, poniewa¿ s¹ jego

rupy naczyñ domowych i roz-

patriotami. To prawda, ¿e nie-

drobnione ludzkie koœci.

którzy ze starych SS-manów

z ¿alem mówi¹ o b³êdach

20 lat temu

pope³nionych w m³odoœci. Nie

„Tutaj kiedyœ by³a du¿a

ukrywaj¹, ¿e Niemcy nie raz

polska wieœ” – powiedzia³a

wysy³ali ich przeciw partyzan-

nam, dziennikarzom z Ukra-

tom sowieckim, s³owackim,

iny i z Polski, pani Stanis³awa

s³oweñskim…

Krawczyk, która uratowa³a siê

W ksi¹¿ce Romana Kolis-

podczas zag³ady Huty Pieniac-

nyka „Uprawa Wojskowa i Dy-

kiej 28 lutego 1944 roku i po

wizja Ukraiñska Ha³yczyna”,

raz pierwszy po II wojnie

wydanej w 1990 r. w Kana-

œwiatowej przyjecha³a z Polski.

dzie, na podstawie niemieckich

Razem z Justyn¹ Woœ-

materia³ów archiwalnych i

Nyczkow¹ z „Nowin Rzeszow-

wspomnieñ diaspory ukraiñ-

skich” zbieraliœmy po polu

skiej autor opisuje wiele wyda-

koœcizamordowanychPolaków.

rzeñ. S¹ tam wspomnienia o

Nastêpnie z³o¿yliœmy je do

Hucie Pieniackiej: „W lutym

ziemi na miejscu rozebranego

1944 roku ¿o³nierze dywizji

po wojnie koœcio³a. Nie zapom-

„przyjechali w goœci” do Galicji

nê nigdy rozmowy z pani¹

– czwarty pu³k by³ rzucony do

Stanis³aw¹. To by³o ciê¿kie

walki przeciw partyzantom w

Cmentarz w Hucie Pieniackiej

i wzruszaj¹ce wspomnienie

okolicach Z³oczowa, Rade-

kobiety, która w wieku 15 lat

prze¿y³a koszmar masakry

swoich bliskich i s¹siadów -

mieszkañców rodzinnej wsi.

Wed³ug s³ów pani Stanis³awy,

mordercy ubrani byli w mun-

dury niemieckie a rozmawiali

po niemiecku i po ukraiñsku.

Pani Stanis³awa uratowa³a

siê cudem. Uratowa³a te¿ ¿ycie

swemu m³odszemu bratu Flo-

rianowi. W drodze na œmieræ

chwyci³a go za rêkê i w jak¹œ

chwilê póŸniej, obydwoje rzu-

cili siê do szaleñczej ucieczki.

Uda³o siê. Biegli razem jak

najdalej od Huty Pieniackiej,

która zosta³a podpalona ze

wszystkich stron.

Prezydenci Polski i Ukrainy oraz honorowi goœcie

Przed upadkiem Zwi¹zku

Radzieckiego, w 45. rocznicê

nie dokuczali”. „Niech by ten

oni dalej ostro: „Jesteœmy kom-

zag³ady wsi, na miejscu Huty

Moskal powiedzia³, dlaczego

batantami ukraiñskiej dywizji

Pieniackiej by³ wzniesiony i

jego grupa bojowa tak szybko

Ha³yczyna”. Nie by³bym nawet

ods³oniêty przez ówczesne

opuœci³a Hutê przed napadem

zdziwiony, je¿eliby w tej chwile

w³adze komunistyczne obelisk

na wieœ?”…

któryœ z nich wyci¹gn¹³ z pod

upamiêtniaj¹cy zbrodniê.

Obecni na tych uroczys-

p³aszcza karabin maszynowy

Oczywiœcie, ówczesny re¿im

toœciach Polacy mówili ma³o,

czy pistolet. Co prawda, nie-

wykorzysta³ to wydarzenie w

a tym Ukraiñcom, którzy mogli

proszeni goœcie szybko uspo-

celu propagandy zwyciêstwa

zaœwiadczyæ prawdê o krwa-

koili siê i nadal zachowywali

Wieniec sk³ada prezydent RP Lech Kaczyñski

armii radzieckiej i czerwonych

wych wydarzeniach w Hucie

siê doœæ grzecznie a rozmowa

chowa i Zbara¿a. Chronowiat

oddzielne wojsko ukraiñskie,

partyzantów, którzy „uratowali

Pieniackiej zabrak³o odwagi

trwa³a d³ugo. Zostawili mi

(In¿. Mychaj³o Chronowiat –

broniæ swój naród przed wszyst-

Europê i Polaków w czasie II

czy mo¿e chêci. Mo¿e te¿ bali

kilka wydanych na Zachodzie

cz³onek Uprawy Wojskowej

kimi okupantami i w ten

wojny œwiatowej”. Na wspom-

siê, poniewa¿ los prawie ka¿dej

wspomnieñ kombatantów

Galicji, podporz¹dkowanej

sposób uczestniczyæ w tworze-

niany wiec zostali sprowadze-

rodziny by³ nieprosty. Bywa³o,

swojej Dywizji SS Galizien.

gubernatorowi Galicji Otto

niu niepodleg³ego pañstwa

ni przywódcy komunistycznej

¿e jednego syna zmobilizowano

Obaj zapewniali mnie, ¿e ich

Vechterowie - Kurier) przyby³

ukraiñskiego. Niestety, te

partyzantki, którzy walczyli w

do Armii Czerwonej, drugi po-

bojowa jednostka wojskowa

do sztabu pu³ku w Z³oczowie,

marzenia szybko okaza³y siê

okolicach Huty Pieniackiej

szed³ do UPA, trzeci - zg³osi³ siê

nigdy nie uczestniczy³a w

st¹d uda³ siê przez wieœ Stru-

u³ud¹. Dywizja SS Galizien

oraz stacjonowali w polskiej

jako ochotnik do dywizji SS.

zag³adzie Huty Pieniackiej, a

tyn, gdzie stacjonowa³a

znajdowa³a siê pod dowódz-

wsi. By³ tam i Borys Krutików,

by³a skierowana na front prze-

artyleria przeciwczo³gowa, do

twem Niemców, którzy zwer-

by³y dowódca dywersyjnego

Spotkanie z ukraiñskimi

ciw regularnej armii radziec-

wsi Koniuszkowa, gdzie

bowanymi Ukraiñcami ³atali

oddzia³u sowieckiej partyzant-

SS-manami

kiej. Nie chcieli czekaæ na

znajdowa³ siê sztab drugiego

dziurê na froncie wschodnim.

ki, który dziêkowa³ pozosta³ym

By³ marzec 1993-go. Pra-

przyjœcie nowej okupacji bol-

kurenia. W swojej relacji (pro-

Wielu z nich ju¿ wtedy zrozu-

mieszkañcom Huty Pieniackiej

cowa³em wtedy w dziale miê-

szewickiej i dlatego dobrowolnie

tokó³, 7 marca 1944) Chrono-

mia³o, ¿e s¹ po prostu „miêsem

za „goœcinnoœæ i wspó³pracê

dzynarodowym demokratycz-

zg³osili siê do tej dywizji,

wiat dok³adnie opisuje drug¹

armatnym” w mundurach

bojow¹”.

nego czasopisma „Za Wilnu

poniewa¿ wydawa³o siê im

akcjê przeciw Hucie Pieniac-

hitlerowskich. Rzucono ich

„To oni sprowokowali Niem-

Ukrainu” we Lwowie i jakoœ

wtedy, ¿e robi¹ to na wzór

kiej. Ta umocniona wieœ by³a

pod Brody, gdzie w krótkim

ców  i  doprowadzili  do

zatrzyma³em siê w pracy do

strzelców siczowych z I wojny

zbrojn¹ polsk¹ „twierdz¹” w

czasie dywizja zosta³o oto-

pacyfikacji Huty Pieniackiej”

póŸna. W gabinecie ju¿ nie

œwiatowej, którzy swój szlak

owej okolicy, równie¿ po-

czona przez Armiê Czerwon¹

– mo¿na by³o ju¿ wtedy za

by³o kolegów z redakcji, gdy

bojowy zaczynali w armii

strachem dla okolicznych

i rozbita. W³aœnie wtedy dwóch

plecami us³yszeæ z ust star-

nagle wchodzi dwóch jeszcze

austriackiej, potem walczyli w

wiosek ukraiñskich. Pierwsza

moich  nieoczekiwanych

szych miejscowych Ukraiñców.

mocnych dziadków i z progu

Ukraiñskiej Armii Galicyjskiej.

akcja, podczas której pad³o

wspó³rozmówców trafi³o do

– „W tej wsi by³a dobrze zor-

wal¹: „Czy to jest ten Czawaga,

W 1944 wielu m³odych Ukra-

dwóchstrzelców–OleksaBobak

niewoli sowieckiej. PóŸniej, za

ganizowana i mocna samo-

który pisa³ o Hucie Pieniac-

iñców galicyjskich te¿ chcia³o

i Roman Andrijczuk (obaj ze

czasów sowieckich traktowano

obrona, jednak Polacy nam

kiej?” Stwierdzi³em, ¿e tak. A

w podobny sposób stworzyæ