14

W życiu

2 16 marca 2009 * Kurier Galicyjski

WSPOMNIENIE O NIKIFORZE

EUGENIUSZ NIEMIEC

ski, Harasymowicz, Herbert,

tekst

Kubiak) pisali wiersze o Ni-

zdjêcia pochodz¹ z albumu

kiforze. Najbardziej presti¿owe

Andrzeja Banacha pt:

nia. Tak¹ procedurê stosowa³

galerie sztuki, krajowe (war-

g³ównie wtedy (ale nie tylko),

Nikifor -wyd. Arkady,

szawska Zachêta) i zagra-

gdy ktoœ chcia³ zamówiæ obra-

Warszawa, 1983

niczne (Pary¿, Amsterdam,

zek. Mistrz najpierw pokazy-

Bruksela i in.), zabiega³y o or-

wa³ mu cenê, a jeœli ta by³a

ganizacjê wystaw jego malar-

Nie ulega w¹tpliwoœci, ¿e

akceptowana, to przystêpowa³

stwa, a muzea i prywatni

najbardziej znanym w œwie-

do malowania.

kolekcjonerzyzaczêliskwapliwie

cie kryniczaninem wszech-

Z tytu³u pracy w krynickim

gromadziæ jego obrazki. Oczy-

czasów jest g³uchoniemy,

szpitalu zetkn¹³em siê tak¿e

wiœcie, ceny obrazków osi¹g-

³emkowski ¿ebrak, który

z Nikiforem jako pacjentem,

nê³y niewiarygodne notowania.

zosta³ zaliczony do œcis³ej

bowiem postêpuj¹ca w³óknisto-

Nikifora obdarzono honorowym

œwiatowej czo³ówki (wœród

jamista gruŸlica p³uc i niewy-

cz³onkostwem Zwi¹zku Pol-

piêciu najwybitniejszych)

dolnoœæ oddechowa sprawia³y,

skich Artystów Plastyków. Od

malarzy prymitywnych.

¿e w okresach zaostrzeñ cho-

miasta otrzyma³ mieszkanie,

Niedawno miejscowi £emko-

roby, z dusznoœci¹ lub krwio-

opiekuna i osobistego lekarza,

wie, na podstawie odnale-

pluciem by³, na ogó³ przy u¿yciu

zakupiono mu tak¿e samochód.

zionych greckokatolickich

przemocy fizycznej, przywo¿ony

Wo¿ono go (podejrzewam, ¿e

ksi¹g metrykalnych, udo-

przez pogotowie do szpitala.

wbrew jego woli) do Warszawy,

wodnili przed s¹dem, ¿e jego

By³y to przewa¿nie pobyty

Krakowa, Sanoka, a nawet na

prawdziwe imiê i nazwisko

kilkudniowe, bowiem, gdy

wczasy do Bu³garii. Sam

brzmia³o Epifan Drowniak,

tylko udawa³o siê uzyskaæ

mistrz, wobec wybuchu prze-

jak równie¿ ustalili prawdzi-

poprawê funkcji oddechowej,

jawów troski zachowa³ g³êbok¹

w¹ datê urodzenia (1895-

zbiera³ swoje manatki i chy³-

nieufnoœæ, by³ nimi raczej

1968). Przez ca³e jego ¿ycie

kiem, samowolnie, nie dbaj¹c

zmêczony ni¿ zadowolony i w

by³ jednak¿e znany (i sam

o jakiekolwiek formalnoœci,

niczym nie zmieni³ swego

siê okreœla³) jako NIKIFOR.

znika³ ze szpitala. I kto za-

trybu ¿ycia i pracy. Wieœæ gmin-

Nazwisko KRYNICKI zosta³o

przeczy, ¿e w PRL-u nie by³o

na g³osi³a, ¿e parê osób,

mu w latach 60-tych nadane

ludzi wolnych? Nikifor by³

pilnuj¹cych jego „biznesu”,

s¹downie, po to, aby mo¿na

wolny! Leczenie traktowa³ jak

ca³kiem nieŸle z Nikifora ¿yje.

mu by³o wydaæ dowód oso-

dopust Bo¿y, zastrzyki i zabie-

Czy by³y to informacje dykto-

bisty i paszport.

gi przyjmowa³ z wyraŸnym

wane ludzk¹ zawiœci¹ i podej-

Nikifor znaczy „nios¹cy

lêkiem. Obawia³ siê personelu

rzliwoœci¹, czy te¿ zawiera³y

zwyciêstwo”. Jak siê okaza³o

medycznego, a nak³anianie

ziarno prawdy, tego nikt nie

by³o to imiê prorocze. A. Ba-

go do poddania siê leczeniu,

sprawdza³.

nach - znany krakowski me-

Nikifor przy pracy

zwykle na pocz¹tku, nie by³o

Nikifor zmar³ (1968) w sa-

cenas sztuki i Nikifora w 1983

natorium w Foluszu k. Jas³a.

roku tak pisa³: „Nikifor odniós³

Zosta³ z honorami pochowany

nad œwiatem najwiêksze zwy-

na starym krynickim cmenta-

ciêstwo: z wrogów uczyni³

rzu, a spo³ecznoœæ ³emkowska

przyjació³, ob³askawi³ otocze-

postawi³a na mogile oryginalny,

nie i zmieni³ je zupe³nie, zgod-

rzeŸbiony nagrobek. Miasto

nie ze swymi pragnieniami”.

wyremontowa³o jedn¹ z za-

Sta³o siê to trochê za póŸno,

bytkowych, zrujnowanych

gdy¿ maj¹c ok. 70 lat i ciê¿k¹,

willi („Romanówka”) i w bu-

nieuleczaln¹ postaæ gruŸlicy

dynkutymurz¹dzono„Muzeum

p³uc, nie by³ ju¿ w stanie ko-

Nikifora”, jako filiê muzeum

rzystaæ z owoców tego zwy-

nowos¹deckiego. Muzeum to,

ciêstwa.

jako niew¹tpliwa atrakcja

Nikifor pos³ugiwa³ siê g³ów-

turystyczna, cieszy siê spor¹

nie technik¹ akwareli. W tej

frekwencj¹. Przed kilkoma laty

technice malowa³ przedwo-

uroczyœcie ods³oniêto pomnik

jenne pejza¿e beskidzkie i sta-

Nikifora. Co skrzêtniejsi ziom-

cyjki kolejowe, uwa¿ane za

kowie Nikifora, otworzyli hotel

jego szczytowe osi¹gniêcie.

„Nikifor” i „Hospodê K³ynec”,

Namalowa³ tysi¹ce akwarel

gdzie w otoczeniu folkloru

i podobno nigdy siê nie pow-

³emkowskiego, mo¿na zanoco-

tórzy³. Inne techniki (gwasz,

waæ i wy¿ywiæ siê. Hospoda

kredka, o³ówek) stosowa³ rza-

serwuje m. in. ³emkowskie

dziej i raczej w ostatnich la-

jad³o, jak: warianka z peroha-

tach ¿ycia. By³ analfabet¹,

my i husiaczy hrudy w ¿uraw-

a jego akademi¹ sztuki by³y

³ynowym sosi. Wydarzeniem

wnêtrza cerkwi i ikony. Znawcy

Obraz Nikifora: „Pejza¿ z mostem kolejowym”

zwi¹zanym z Nikiforem, byæ

zagadnienia twierdz¹, ¿e by³

w kilku ostatnich latach ¿ycia

cenê 50 groszy, czasem 1 z³o-

mo¿e o najwiêkszym zasiêgu,

pozbawione elementów prze-

„mistrzem konstrukcji i kom-

pracowa³ w drewnianej budce

tego lub np. bu³kê wodn¹. By³o

mocy fizycznej (np. trzymania

by³a realizacja, wspomnia-

pozycji obrazu, uk³adu ele-

(typu kiosk), w naro¿niku

charakterystyczne, ¿e podczas

nego wy¿ej filmu „Mój Nikifor”

za rêce). Gdy przekonywa³ siê,

mentów w ich formie i treœci”

basenu k¹pielowego, a potem

pracy, zupe³nie nie zwraca³

w re¿. Krzysztofa Krauzego.

¿e leki i zabiegi przynosz¹ mu

(A. Banach).

w pracowni pana W³osiñskiego

uwagi na otaczaj¹cy go t³u-

ulgê w cierpieniu, to poddawa³

Scenariusz filmu bardziej skon-

W 2004 roku, za spraw¹ fil-

(o czym m.in. mówi film). Ma-

mek gapiów. Obawia³ siê tylko

siê im bez oporu. Problem ten

centrowa³ siê na perypetiach

mu K. Krauzego „Mój Nikifor”

lowa³, jak wspomnia³em,

dzieci, które go zaczepia³y,

jest pokazany w filmie „Mój

i prze¿yciach opiekuna Niki-

i nagród, które ten film uzys-

szkolnymi farbkami, rzadziej

poszturchiwa³y i przeszka-

fora ni¿ samego malarza i dla-

Nikifor”. W czasie wolnym od

ka³ na festiwalu w Gdyni,

kredkamiwoskowymi,u¿ywaj¹c

dza³y. O ile dobrze pamiêtam,

tego pozostawia pewien niedo-

zabiegów medycznych, rozk³a-

przetoczy³a siê przez media

pod³ego gatunku papieru

to w³aœnie dzieci ze starszych

da³ swój kramik i malowa³,

syt. Warto go jednak obejrzeæ,

dyskusja nie tylko nad filmem,

(ok³adki z zeszytów szkolnych,

klas ochrzci³y Nikifora mia-

choæby z uwagi na wspania³¹

zw³aszcza pejza¿e widoczne

ale te¿ nad fenomenem Niki-

pude³ka po papierosach, ka-

nem „Matejko”, którym to

kreacjê tytu³owego bohatera

z okien szpitala z cerkwi¹ w

fora. Zapewne PT. Czytelnicy

wa³ki tektury). Farbki rozcieñ-

okreœleniem podpisywa³ potem

tle, ale tych obrazków nikt od

przezKrystynêFeldman, atak¿e

zetknêli siê z tym tematem

cza³ w³asn¹ œlin¹, co budzi³o

niektóre swoje obrazki. Kiedy

niego nie kupowa³, z wy¿ej

piêknie sfilmowane, zimowe

i pamiêtaj¹ wiele okolicznoœci,

odruch wstrêtu u obserwa-

w latach 60-tych ub. wieku

wspomnianych powodów hi-

widoki Krynicy i okolic oraz te-

o których opowiada film.

tora, a u miejscowych, którzy

Nikifor stawa³ siê coraz bardziej

matykê opart¹ o niebanaln¹

gienicznych. Powszechnie je

Jako naoczny œwiadek os-

dodatkowo wiedzieli, ¿e cho-

znany i ceniony, zacz¹³ te¿

opowieœæ o ¿yciu i dziele ³em-

uwa¿anozabohomazycz³owieka

tatnich 10 lat ¿ycia Nikifora,

ruje na gruŸlicê, obawê o za-

ceniæ swoje obrazki. Widzia-

upoœledzonego, nie przedsta-

kowskiego ¿ebraka-geniusza,

mam mo¿noœæ porównania

wleczenie choroby do swoich

³em, ¿e np. przygotowuj¹c siê

wiaj¹ce ¿adnej wartoœci.

który obecnie jest uznawany

medialnej informacji z bez-

domów. Z tego powodu jego

do malowania nowego obrazka,

Wraz z rosn¹cym zaintere-

za najlepszego ambasadora

poœredni¹ obserwacj¹. Chcia³-

obrazki by³y niszczone (naj-

najpierw wybiera³ kawa³ek

sowaniem malarstwem Niki-

Krynicy na œwiecie. Walory

bym dopowiedzieæ kilka in-

czêœciej palone) i tylko nie-

papieru lub tektury, potem

fora ze strony znawców i me-

zdrowotno-rekreacyjneKrynicy,

formacji, o których nie wspo-

œwiadomi choroby mistrza

mozolnie na odwrocie pisa³

cenasów sztuki (Cybisowie,

jak równie¿ liczne zabytki m.

mina³y media. Nikifora znali

i jego techniki malarskiej,

cenê: 100 z³ lub 50 z³, przybija³

in. kultury ³emkowskiej, mog¹

Banachowie ) o Nikiforze

wszyscy kryniczanie, bowiem

kuracjusze i turyœci, powodo-

du¿¹, okr¹g³¹ pieczêæ z

staæ siê zachêt¹ do odwiedza-

zaczê³o byæ g³oœno. Malarstwu

jego miejscem pracy by³ kry-

wani piêknymi kolorami i

napisem „Nikifor-Matejko”, a

Nikifora poœwiêcono 4 mono-

nia kurortu tak w porze letniej

nicki deptak, b¹dŸ murek,

litoœci¹ nad nêdz¹ artysty,

dopiero potem odwraca³ pa-

grafie, wiele artyku³ów pra-

jak i zimowej. Naprawdê warto!

otaczaj¹cy sanatorium „Nowe

brali obrazki za symboliczn¹

pier i zabiera³ siê do malowa-

sowych, znani poeci (Ga³czyñ-

£azienki Mineralne” . Dopiero

KG