22

Wspomnienia

2 16 marca 2009 * Kurier Galicyjski

POCIĄG WIDMO

Eszelon szed³ tylko do

JADWIGA JAMROZÓWNA

polskiej granicy, dalej by³a

zmiana torów. Tam ³agier-

Nie wiem, czy w polskim

ników przekazywano polskiej

jêzyku jest s³owo „eszelon”, tak

stronie, która puszcza³a ich

samo nie wiem, czy jest s³owo

wolno przez jakiœ czas po

„³agier” i „³agiernicy”. Nie

zwolnieniu mieli prawo jeŸdziæ

wiem, jak to bêdzie prawid-

kolej¹ bez biletów. Ojciec

³owo po polsku. Ale w tamtej

Zdzicha zosta³ zwolniony póŸ-

rzeczywistoœci u¿ywaliœmy

niej (jego wyrok opiewa³ na 18

tych s³ów i by³y dla nas zro-

lat) i nie jecha³ przez Lwów,

zumia³e. Korespondowaliœmy

tylko przez Grodno. Widocznie

z ludŸmi tam bêd¹cymi. W ich

taka by³a trasa z Mordowskiej

adresach by³y nazwy autono-

ASRR. W Polsce spotkali siê

micznych republik Federacji

wszyscy troje i zamieszkali we

Rosyjskiej, nazwy miast obwo-

Wroc³awiu.

dowych, nie by³o ulic i nu-

Choinka obozowa

Pani Marysia opisa³a swoje

merów domów. By³y tylko dwie

promieniej¹cy zachwytem, ¿e

wspomnienia z domu niewoli

literki i numer. Te litery to by³y

widz¹ znowu rodzinne miasto.

i przys³a³a mi ksi¹¿kê. Nie

„pe-ja i to mówi³o wszystko.

Eszelon mia³ we Lwowie

mam jej niestety, bo prosi³

Adres na „pe-ja” to by³ adres,

staæ trochê d³u¿ej, wiêc, prze-

mnie o po¿yczenie jej jeden

z którym nie ka¿dy mia³ od-

jechawszy dwa przystanki

z Akowców, który wkrótce

wagê korespondowaæ. Adres

Ma³y Zdzich razem z autork¹ tekstu w mieszkaniu pani

tramwajem, biegniemy do

potem zmar³. Ksi¹¿ka zosta³a

³agierników „pe-ja”, czyli „pocz-

mieszkania pani Ewy, wpada-

u niego i tak siê z³o¿y³o, ¿e

Ewy Hordyñskiej

towyj jaszczyk” – skrzynka

my na piêtro i dzwonimy do

trudno mi by³o o ni¹ siê upo-

pocztowa. Adres obozu za

drzwi, jak na alarm. Otwiera

minaæ. U niego te¿ czytali j¹

drutem kolczastym.

ojca z w³asnej inicjatywy

czyli z hitlerowskimi Niem-

nam pani Ewa, a obok niej

dawni Akowcy i prosili mnie

Posy³aliœmy na ten adres

krótki liœcik. Chodzi³ ju¿ wte-

cami. Jednak flirt z Hitlerem

przejêty Zdziszek, malec spe-

nawet o adres pani Marysi.

paczki ¿ywnoœciowe, banderole

dy do szko³y. Szko³a by³a

mia³ na sumieniu tylko Sta-

szy³ siê trochê, zobaczywszy

Od tego czasu minê³o prze-

z czasopismami i listy. Naj-

polska, ale od trzeciej klasy

lin, tym wiêc gorliwiej zwalcza³

nieznajom¹ mamê i powie-

sz³o pó³ wieku. Ma³y Zdzisio

bardziej czekali na listy. Ludzi

wprowadzono naukê jêzyka

„konkurentów” w postaci pol-

dzia³, wyci¹gaj¹c r¹czkê:

przekroczy³ szeœædziesi¹tkê,

tych osobiœcie nie zna³am,

rosyjskiego. Ma³y skorzysta³

skiego Podziemia.

„Dzieñ dobry pani”. Pobieg-

jego ojciec od kilku lat nie ¿yje.

gdy¿ by³am kolejnym ogniwem

z tego, ¿eby napisaæ do ojca,

Eszelon, wioz¹cy z Kormi

liœmy do pokoju, pani Ewa

Mama z synem mieszkaj¹ we

w ³añcuchu bratniej pomocy,

co nas wszystkich bardzo wzru-

naszychAkowcównieszed³wed-

przygotowa³a coœ do jedzenia,

Wroc³awiu. Korespondujê z

co by³o doœæ czêstym zjawis-

szy³o. Ojciec oczywiœcie odpi-

³ug rozk³adu, a tylko wtedy,

ale Marysia nie chcia³a, czy

nimi.

kiem, bo zdarza³o siê, ¿e krewni

sa³, te¿ krótko.

gdy mia³ woln¹ drogê. Zarz¹d

nie mog³a jeœæ, czemu trudno

Nieludzka ziemia straci³a

umierali, lub wyje¿d¿ali na

Minê³o 10 lat i pani Mary-

kolei œledzi³ jego ruch (trasa

siê dziwiæ. Powiedzia³a, ¿e

swoje wp³ywy i czêœæ tery-

sta³e do Polski, ale zostawiali

sia, matka Zdzicha, zosta³a

by³a ustalon¹) i w odpowied-

uprzedzi³a starostê wagonu –

torium, a tak¿e grupê pañstw

adresy na „pe-ja” komuœ tu

zwolniona z obozu, ale bez

nich momentach pozwala³

ka¿dy wagon mia³ takiego

uzale¿nionych, które nazywa-

mieszkaj¹cemu i ten ktoœ kon-

prawa powrotu do Lwowa.

ruszaæ dalej, do nastêpnego

zwierzchnika, ¿e ma we Lwo-

liœmy „demoludami”. Czy

tynuowa³ wysy³anie listów, pa-

Nowa tragedia. Projektowa-

odcinka, o czym uprzedzano

wie syna, którego chce zabraæ

straci³a te¿ imperialne ci¹gotki?

czek i banderolek tamtym nie-

liœmy krótki wypad samolotem

s³u¿by kolejowe. Wszystko to

ze sob¹.

W¹tpiê. Co prawda w dzisiej-

znajomym – za drut kolczasty.

do Komi Zdzicha pod opiek¹

by³o dosyæ niepewne, wiêc,

Pani Ewa przekaza³a Ma-

szych czasach nie ma ju¿

Ja sama by³am w kontak-

kogoœ starszego, ¿eby zobaczy³

trzeba by³o na dworcu dy¿uro-

rysi pami¹tki po matce i ca³¹

imperiów. Rozpad³y siê wszyst-

cie z cz³onkami Armii Krajowej

siê z matk¹. Zna³a go do tej

waæ, bo o tym, ¿e pojad¹ przez

rodzin¹ odprowadziliœmy Zdzi-

kie. Austria przekszta³ci³a siê

(dalej nazywam ich AK-owca-

pory tylko ze zdjêcia od I Ko-

Lwów wiedzieliœmy na pewno.

Tego wêz³a kolejowego nie

Posy³aliœmy paczki ¿ywnoœciowe, ban-

Nad wejœciem do wagonu by³a przy-

mo¿na by³o omin¹æ. Sporo

derole z czasopismami i listy. „£agier-

czepiona bia³o-czerwona wst¹¿eczka,

wiêc ludzi spoza Lwowa koczo-

wa³o na dworcu, nawet z dzieæ-

nicy” najbardziej czekali na listy.

a obok niej – obrazek Matki Boskiej.

mi, czekaj¹c na swoich bliskich.

cha z mam¹ na dworzec. Pani

w spokojn¹ republikê. Turcja,

Kolejarze oczywiœcie wiedzieli

mi), mê¿em i ¿on¹, przebywa-

munii œwiêtej. Zdjêcie by³o

Ewa podwi¹za³a siê szalikiem,

najpierw na rozkaz Kemala

na co czekamy i od czasu do

j¹cymi w dwóch ró¿nych obo-

œliczne, Zdzich na nim by³

¿eby nie widaæ by³o ¿e p³acze,

zaczê³a siê gwa³townie euro-

czasu ktoœ podchodzi³ do na-

zach. ¯ona na terytorium Au-

sam, w kome¿ce i biedna ma-

bo by³a do Zdzisia przywi¹-

peizowaæ, a teraz marzy o

szej grupy z krótk¹ wiadomoœ-

tonomicznej Republiki Komi,

ma napatrzeæ siê mu nie mo-

zana, jak do w³asnego dziecka.

cz³onkostwie w Unii Euro-

ci¹: „Eszelon min¹³ stacjê...”.

m¹¿ – w Mordowskiej ASRR.

g³a. 0 przesiedleniu Zdzicha do

Staliœmy jeszcze przez chwilê

pejskiej. Jej europejskoϾ jest

By³ wiêc, coraz bli¿ej Lwowa.

¯ona mia³a wyrok 10 lat obozu

matki w Korni nikt oczywiœcie

na peronie rozmawiaj¹c. Zdzich

mocno naci¹gana, bo po I

Zdziszekspakowanyiuprze-

– i syna, urodzonego jeszcze

nie myœla³. We Lwowie by³a

coœ usi³owa³ posiedzieæ, ale nie

wojnie œwiatowej, gdy pañ-

dzony, ¿e mama jedzie i on

we lwowskim wiêzieniu. Syna

doœæ liczna Polonia, by³a pol-

móg³ dojœæ do s³owa, bo mó-

stwa ba³kañskie siê usamo-

z ni¹ pojedzie do Polski, czeka³

wprost z wiêzienia zabra³a

ska szko³a (wtedy nawet trzy

wiliœmy w poœpiechu, jeden

dzielni³y, przy Turcji zosta³

oczywiœciewdomu.Naszczêœcie

babcia dziecka, ale po kilku

szko³y), by³ koœció³.

przez drugiego, wreszcie krzy-

malutki skrawek europej-

pani Ewa mieszka³a niedaleko

latach zmar³a, a ch³opczyk,

Ale wszystkie dyskusje i pro-

kn¹³: „No, dajcie mi wydobyæ

skiego l¹du wraz ze stolic¹

dworca, w s¹siedztwie Poli-

Zdziszek, zosta³ w zaprzyjaŸ-

jekty ust¹pi³y wobec zmian w

g³os!” Zamilkliœmy na chwilê,

Stambu³em, który w tej sytu-

techniki.

nionej rodzinie Hortyñskich,

politycznej sytuacji. W Polsce

a malec stwierdzi³, ¿e naj-

acji zosta³ miastem nadgra-

Minê³a kolejna noc. Wczes-

zajmuj¹cej to samo miesz-

doszed³ do w³adzy W³adys³aw

bardziej martwi go, ¿e tu o

nicznym, portem prze³adun-

nym rankiem przyjecha³ do

kanie.

Gomu³ka, który wkrótce uda³

nim we Lwowie zapomn¹!

kowym, jak za czasów przed

Lwowa, jak zwykle o tej porze,

Graniczy³o to z cudem, bo

siê do Moskwy i rozmawia³

Zaczêliœmy wiêc, go zapew-

Konstantynem. Cesarz zrobi³

kijowski poci¹g – eszelonu

wed³ug prawa, powinien by³

z Nikit¹ Chruszczowem tak¿e

niaæ, ¿e nikt o nim nie zapom-

z niego swoj¹ drug¹ stolicê,

nadal nie by³o.

pójœæ do sowieckiego siero-

w sprawie naszych wiêŸniów

ni i mama z synem i jego nie-

nowy Rzym, od imienia w³adcy

Zziêbniêci (to by³a wczesna

ciñca, czyli „dietdomu”. Spra-

politycznych jeszcze w ³ag-

wielkim baga¿em wsiedli do

nazwany Konstantynopolem.

wiosna) czekaliœmy na dworcu

wa opar³a siê o s¹d, w którym

rach i tych ju¿ zwolnionych,

wagonu.

Teraz stolic¹ Turcji jest An-

z nadziej¹, ¿e jednak dzisiaj

widocznie zasiadali ludzie nie

ale bez prawa powrotu do

Do takiego wagonu wcho-

kara, a w Konstantynopolu

siê doczekamy. Nie pamiêtam,

ca³kiem bez sumienia, bo

stron rodzinnych.

dzi³o siê po schodkach na

rezyduje honorowy zwierzch-

czy jedliœmy coœ. I wtedy, ju¿

przyznali opiekuñstwo (patro-

Tak wiêc, pani Marysia

ma³¹ platformê, a dopiero

nik œwiatowego prawos³awia

po po³udniu, wpad³ na dwo-

nat) pani Ewie Hordyñskiej,

wraca³a przez Lwów do Polski.

z niej by³y w³aœciwe drzwi do

– patriarcha Bart³omiej. Od-

rzec poci¹g-widmo, eszelon

mieszkaj¹cej z dzieæmi w tym

Wraca³a eszelonem. By³ to

wagonu. Nie by³am w œrodku

wiedzi³ niedawno Ukrainê,

z naszymi ³agiernikami.

samym mieszkaniu, która po

poci¹g sk³adaj¹cy siê z 40

i nie wiem, jak by³ urz¹dzony,

widzia³ wiêc skrawek ziemi,

Stan¹³ na bocznym torze.

bohatersku o ch³opca wal-

wagonów, wype³nionych ³a-

pewnie rzêdy pó³ek do spania,

g³êbionej przez Nieludzk¹

Rzuciliœmy siê do wago-

czy³a.

giernikami, naszymi AK-ow-

Ziemiê. I pewnie modli³ siê za

dolnych i górnych, ale z pero-

nów, wykrzykuj¹c nazwiska.

Pani Ewa by³a wdow¹, mia-

cami.Zasadniczowiêziennictwo

nu widzieliœmy, ¿e nad ka¿-

ni¹. Do Moskwy nie pojecha³

³a syna in¿yniera niedawno po

My – matki Zdzicha. W wago-

sowieckie nie rozdziela³o (i nie

dym wejœciem z platformy do

(jednak patriarcha Aleksy

nach podawano nazwiska

studiach i dwoje m³odszych

rozró¿nia³o) politycznych i kry-

wagonu by³a przyczepiona

przyjecha³ do Kijowa spotkaæ

dalej i z któregoœ wybieg³a

dzieci w szkole. Ma³y wycho-

minalistów. Ale w tym wypad-

siê z nim). Janowi Paw³owi II

bia³o-czerwona wst¹¿eczka, a

pani Marysia. Chwyciliœmy j¹

wanek, Zdzisio, by³ na pra-

ku, prawo do rejestrowania siê

ko³o niej obrazek Matki Bos-

te¿ nie uda³o siê odwiedziæ

wach najm³odszego dziecka,

w poœpiechu i pêdem do tram-

na wyjazd do Polski mieli tylko

kiej. By³a tam te¿ chyba ma³a

Moskwy. Stolica Nieludzkiej

waju, wo³aj¹c, ¿e jedziemy do

bardzo przez wszystkich ko-

ci, którzy byli obywatelami

ga³¹zka jedliny. Staliœmy

Ziemi dalej cierpi niewolê za

pani Ewy, gdzie czeka Zdzi-

chany. Z jego rodzicami kores-

polskimi przed 1939 rokiem.

drutem kolczastym.

jeszcze jakiœ czas, patrz¹c na

szek. Inni ³agiernicy te¿ wyszli,

pondowaliœmy, oczywiœcie po

Byli to przewa¿nie AK-owcy,

siebie przez okno, a¿ poci¹g-

rosyjsku (cenzura obozowa),

nawet przed dworzec, w swo-

których w³adza sowiecka nie

KG

widmo odjecha³.

ich kufajkach i walonkach, ale

a raz nawet Zdzich napisa³ do

tolerowa³a, chocia¿ i ci i ci wal-