10

Unia Hadziacka

7 23 kwietnia 2009 * Kurier Galicyjski

STOSUNKI UKRAIŃSKO POLSKIE W WIEKU XIX:

MIĘDZY KONFRONTACJĄ A PRÓBAMI POROZUMIENIA

IHOR RAJKIWSKI

raiñski Miros³aw Siczyñski

(1908 r.) oraz zabójstwo przez

Podstawowa idea Unii

polskich studentów Adama

Hadziackiej – przekszta³-

Kocki (1910 r.), jednego z li-

cenie Rzeczypospolitej w

derów ukraiñskiego ruchu stu-

równouprawniony sojusz

denckiego. Stosunki ukra-

narodów polskiego, litew-

iñsko-polskie sta³y siê szcze-

skiego i ruskiego (ukraiñ-

gólnie napiête po rozpadzie

skiego) mia³a w wieku XIX

Imperium Austro-Wêgierskiego

wielu zwolenników. Wiek

i Rosyjskiego, w latach 1920-

XIX wszed³ do historii, jako

1940. „Jeœli nie wchodziæ w

okres krystalizacji ukraiñ-

szczegó³y stosunków miêdzy

skiego i polskiego ruchów

Ukraiñcami i Polakami w ok-

narodowo-politycznych,

resie œredniowiecza i w czasach

umocnienia modernistycz-

nowszych, - podsumowuje

nej œwiadomoœci narodowej

wspó³czesny badacz ukraiñski

pod wp³ywem zachodnich

Bogdan Hud’, - to mo¿na je

idei demokratycznych –

sprowadziæ do wzorca nieco

Oœwiecenia i Romantyzmu.

uproszczonego: Polacy gnêbili

polskich w XIX wieku jest

Rewolucja francuska 1789-

Ukraiñców, a kiedy przygnê-

mo¿liwa jedynie pod warun-

1794 r. g³osi³a, i¿ noœnikiem

bienie stawa³o siê nie do zniesie-

kiem wielostronnego badania

identycznoœci narodowej

nia, Ukraiñcy r¿nêli Polaków.”

stosunków w nowopowsta³ych

jest ca³y naród, a nie warstwa

Jednoczeœnie, nie ulega

trójk¹tach: rz¹d rosyjski (lub

panuj¹cych (przypomnijmy

w¹tpliwoœci nasilenie siê innej

odpowiednio – austriacki) –

sobie, ¿e we Francji, monar-

tendencji – poszukiwania wza-

Polacy-Ukraiñcy. Znamienne

Ihor Rajkiwski

chii absolutnej, pañstwowoœæ

jemnych kompromisów, umów,

jest, ¿e w owym czasie o losach

by³a personifikowana w oso-

porozumienia. Polacy mieli

Ukraiñców („Ma³orosów”, „Ru-

bie króla, dynastii: „pañstwo

znacz¹cy wp³yw na ukraiñski

sinów”) decydowano bez ich

– to ja.”). Podobnie jak idee

ruch narodowy na wszystkich

udzia³u. Konflikty ukraiñsko-

Rewolucji Francuskiej,

etapach jego rozwoju. Zna-

polskie – w celu umocnienia

przyk³adem dla innych ru-

mienne jest, ¿e badacze polscy

w³asnej pozycji - umiejêtnie

chów narodowoœciowych

z pierwszych dziesiêcioleci

wykorzystywa³a lokalna ad-

sta³a siê walka Polaków o ich

XIX w. odegrali szczególn¹ rolê

ministracja rosyjska, wdra¿aj¹c

prawa narodowe. Walka ta

w badaniach folkloru ukraiñ-

w ¿ycie sprawdzon¹ zasadê

rozpoczê³a siê po rozbiorach

skiego i etnografii, zak³adaj¹c

Imperium Rosyjskiego: divide

Polski (lata 1772, 1793, 1795).

podwaliny naukowe do poli-

et impera (dziel i rz¹dŸ). Ta

Od koñca XVIII w. narody

Bractwo Cyryla i Metodego – w latach

ukraiñski i polski przebywa³y

1846-1847 wypowiedzia³o siê za

w niewoli. Carat rosyjski za

czasów Katarzyny II ostatecz-

oparciem na idea³ach chrzeœcijañ-

nie zlikwidowa³ pó³-autono-

skich, wolnoœci i równoœci, które

miczny ustrój Hetmanatu.

Iwan Franko

Adam Mickiewicz

³¹czy³y siê z pragnieniem odrodzenia

Przesta³a istnieæ potê¿na nie-

historyka czeskiego Miros-

dze polskiej” (na ziemiach

gdyœ Rzeczpospolita, a ziemie

pañstwowoœci ukraiñskiej we

³awa Grocha, opracowany u

dawnej Rzeczypospolitej –

ukraiñskie, którymi niegdyœ

wspólnocie wszystkich narodów

schy³ku lat 60. XX w. – aut.),

aut.). W historii stosunków

w³ada³a, zosta³y podzielone

omawiaj¹cy trzy kolejne stadia

ukraiñsko-polskich w wieku

miêdzy Rosjê (Ukraina Pra-

s³owiañskich z centrum w Kijowie.

„A”, „B”, „C” sta³ siê, jak twierdzi

XIX mo¿na spotkaæ wiele

wobrze¿na) i Austriê (Galicja).

historyk wspó³czesny Jaros³aw

przyk³adów zarówno wspó³-

W wieku XIX Ukraiñcy znaleŸli

tyzacji ukraiñskiego ruchu na-

polityka by³a wcielana w ¿y-

Hrycak, swego rodzaju alfabe-

pracy, jak te¿ otwartej kon-

siê pod w³adz¹ dwóch impe-

rodowego w przysz³oœci. Wœród

cie tak¿e przez w³adze au-

tem badaczy ruchów narodo-

frontacji.

riów – Rosyjskiego (blisko 90%

polskich badaczy twórczoœci

striackie, które po³¹czy³y

wych w regionie Europy

Nie chcia³bym dziœ koncen-

terytoriów i ludnoœci) i Au-

ludowej Rusinów-Ukraiñców

polskie i ukraiñskie ziemie

Wschodniej (...) Mówi¹c krótko,

trowaæ uwagi na przejawach

striackiego (od roku 1867 –

byli Adam Czarnocki, bardziej

etniczne w jednej prowincji

jest to wzór mobilizacji poli-

wrogoœci miêdzyetnicznej,

Austro-Wêgierskiego). W tym

znany pod pseudonimem

z centrum we Lwowie. Zale¿-

tycznej mas ludowych pod

które nasila³y siê w zwi¹zku

samym czasie Polacy znaleŸli

Zoriana Do³êgi-Chodakow-

noœæ iloœciowa miêdzy dwoj-

szyldem pewnej ideologii.” Na

z umocnieniem ruchów uk-

siê pod w³adz¹ trzech pañstw

skiego, Wac³aw Zaleski (psew-

giem narodów by³a tu mniej

odmianê od ukraiñskiego,

raiñskiego i polskiego oraz ich

– Rosji, Austrii (Austro-Wêgier)

donim Wac³aw z Oleska),

wiêcej jednakowa. Jedno-

polski ruch narodowy w XIX w.

upolitycznieniem, szczególnie

i Prus. W porównaniu do Rze-

¯egota Pauli i in. „Sami Polacy

czeœnie zagro¿enie ze strony

badacze traktuj¹ jako „his-

u schy³ku wieku XIX. Bardzo

czypospolitej szlacheckiej mia³y

(Wac³aw z Oleska, ¯egota

Imperium Rosyjskiego by³o

toryczny”, albo „pe³ny” ze

g³oœnymi wydarzeniami, które

one inny ustrój i tradycje po-

Pauli i in.) – pisa³ Iwan Franko

czynnikiem, stymuluj¹cym

wzglêdu na strukturê spo-

œwiadczy³y o zaognieniu

lityczne, a Rosja i Prusy, dodat-

– dali m³odzie¿y ruskiej pierw-

zbli¿enie ukraiñsko-polskie,

³eczn¹. ¯ywe w pamiêci by³o

sytuacji konfliktowej w sto-

kowo – tak¿e inne dominuj¹ce

sz¹ podstawê do w³asnego

co dobrze widaæ na przyk³a-

jeszcze istnienie pañstwa pol-

sunkach ukraiñsko-polskich,

wyznanie.

ruskiego patriotyzmu, poka-

dzie Galicji, znajduj¹cej siê

skiego do roku 1795.

by³y w austriackiej Galicji

W XIX wieku Polacy i Ukra-

zawszy jej bodaj czêœæ tego

pod panowaniem Austrii.

Rozwójruchówukraiñskiego

zamach na Iwana Frankê w

iñcy musieli rozwi¹zywaæ

s³ownego, duchowego skarbu,

Politycy polscy, dzia³aj¹cy w

i polskiego ró¿ni³ siê po obu

1897 roku, krwawe rozprawy

podobne zadania, walczyæ o

który siê zachowa³ w ustach

ostatnich trzech dziesiêcio-

stronach granicy austriacko-

z wyborcami ukraiñskimi,

wolny rozwój narodowo-kul-

prostego ch³opa ruskiego.” Co

leciach wieku XIX, byli sk³on-

rosyjskiej. Z tego powodu

zabójstwo namiestnika Galicji

turalny i odrodzenie pañstwo-

prawda, tomiki folklorystyczne

ni wspieraæ idee ukrainofil-

wybitny naukowiec ukraiñ-

hrabiego Andrzeja Potockiego,

woœci w warunkach polityki

Polaków drukowane by³y ³a-

skie i ruchy ludowe – w przeci-

ski, Iwan £ysiak-Rudnicki,

którego dokona³ student uk-

kolonialnej rz¹dów imperialis-

cink¹, a nawet spotykano tam

wieñstwie do moskalofilów.

stwierdza³, i¿ problem wp³ywu

tycznych. Okresy ruchów

ruskie pieœni ludowe na prze-

Bior¹c pod uwagê znie-

Konflikty ukra-

polskiego powinien byæ roz-

wyzwoleñczych narodów „bez-

mian z polskimi.

wolenie prawie wszystkich

iñsko-polskie - w

patrywany dwustronnie. „Idee

pañstwowców”s¹rozpatrywane

Rozbiory Rzeczypospolitej

narodów s³owiañskich, które

wolnomyœlicielstwa europej-

przezhistoriografiêwspó³czesn¹

wprowadzi³y istotne zmiany do

przebywa³y w XIX w. pod w³a-

celu umocnienia

skiego dociera³y do Ukraiñców

przez pryzmat modelu trój-

sytuacji spo³eczno-politycznej

dz¹ s¹siednich imperiów –

w³asnej pozycji -

tamtego pokolenia przewa¿nie

dzielnego. W rozwoju ruchów

na Kresach, gdzie siê pojawi³

Rosyjskiego, Austriackiego,

kana³ami polskimi, - pisa³.-

narodowych s¹ wyodrêbniane

trzeci czynnik – carat rosyjski

Osmañskiego i Pruskiego, w

umiejêtnie wyko-

Z drugiej strony, samosta-

trzy fazy lub stadia: a) akade-

na prawym brzegu Dniepru

œwiecie s³owiañskim szerzy³y

rzystywa³a lokalna

nowienie odrêbnej narodowoœci

micka lub naukowa, „groma-

oraz w³adze austriackie w Ga-

siê idee panslawizmu, powo³a-

administracja

ukraiñskiej w sposób nieunik-

dzeniespuœcizny”;b)kulturalna,

licji. Na skutek tego rekon-

nia ogólnos³owiañskiej fede-

niony przewidywa³o walkê

organizacyjna; c) polityczna.

strukcja mniej-wiêcej realnego

racji demokratycznej jako

rosyjska.

przeciwko tradycyjnej przewa-

Schemat Grocha (autorstwa

obrazu stosunków ukraiñsko-

ostoi wyzwolenia narodowego.