22

Perypetie autora i bohatera

7 23 kwietnia 2009 * Kurier Galicyjski

HASZEK I SZWEJK W JEDNYM STALI DOMU

TADEUSZ ZUBIÑSKI tekst

fabrykowa³ fa³szywe rodowody,

bajania o wodnikach, k³usow-

JURIJ SMIRNOW zdjêcie

zatem by³ poniek¹d pionierem

nikach, bajkowych stworach,

czeskiej kynologii, by³ mist-

w³óczykijach, tak realnie dzia-

Wielcy pisarze s¹ z zasady

rzem mistyfikacji, teatralizowa³

³aj¹cych w otoczeniu prostych

i organicznie notorycznie

w³asn¹ œmieræ parokrotnie

ludzi – ch³opów, górali, karcz-

smutni, narcystycznie uspo-

z powodzeniem, lubowa³ siê

marzy, ¿ebraków, m³ynarzy,

sobieni i posêpnie pos¹gowi,

w rozpowszechnianiu wieœci

gajowych, frantów, którym

prezentuj¹ siê jako zawistnicy

o swojej œmierci w dramatycz-

przytrafiaj¹ siê niezwyk³e przy-

- osobnicy podejrzliwi, milcz-

nych okolicznoœciach, a¿, gdy

gody. To u dziadka Jaros³aw

kowie zamkniêci w sobie, albo

pewnego dnia umar³ napraw-

zawsze znajdowa³ pok³ady

pyszni oratorzy na jeden temat

dê, nikt w Pradze w to nie

zrozumienia i czu³oœci. Ciep³y,

- o sobie i swych sukcesach

uwierzy³. Mi³oœnik kotów,

wyrozumia³y i pogodny filozof,

mog¹ prawiæ i tokowaæ godzi-

aktywny anarchista, podburza³

wyposa¿ony w dar kwiecistej

nami - oczywiœcie. Albo zda-

t³umy, inicjowa³ strajki, niby

narracji, doœwiadczenie ¿y-

rzaj¹ siê ci mrukliwi, ci s¹

przez przypadek spoliczkowa³

ciowe i wielowiekow¹ prak-

gadatliwymi egotykami na

policjanta, w roku 1911 policja

tyczn¹ m¹droœæ czeskiego

papierze, a¿ do obrzydliwoœci,

dokona³a rewizji w jego miesz-

ludu dziadek Antonin mia³

s¹ wyzuci z dystansu do w³as-

kaniu. Ma³o cudów i egzotyki,

ogromny wp³yw na kszta³to-

nej twórczoœci, ale w zamian

proszê jest wiêcej „koncesjono-

wanie siê pisarskiej osobo-

s¹ bezgranicznie krytyczni

wany paryski chiromata”.

woœci wnuka.

wobec twórczoœci konkuren-

Rusofil, ale wróg caratu (od

Oddajmy sprawiedliwoϾ

tów. Jedni i drudzy s¹ jedna-

pewnego okresu), kandydat

ojcu Józefowi. Zapracowany,

kowo zapalczywi i pamiêtliwi,

na wisielca i na rozstrzelanie,

przedwczeœnie postarza³y,

a ich bliŸniaczo nudne ¿ycio-

aresztant w Krakowie za w³ó-

zgarbiony, godzinami i dniami

rysy nie podnieci³yby nawet

czêgostwo, poliglota zna³ z 10

œlêcz¹cy nad biurkiem, scho-

najbardziej wyposzczonego

jêzyków w tym polski i ³acinê,

rowany i surowy. Na stosunki

seksualnie rekruta.

w³aœnie po co mu ³acina, ano

rodzinne przenosi³ rygor szkol-

Wspó³czesne literackie tuzy

jako praktykant w aptece

ny i re¿im kantoru banko-

ci¹gn¹ za sob¹ mia³kie ¿y-

musia³ lizn¹æ mowy Cycerona.

wego. A jednoczeœnie, nigdy

ciorysy, nigdy nie dojrzewaj¹,

Biseksualista, narodowiec

nie zaakceptowa³ swojego

nie s¹ zmuszani do drama-

czeski z przekonania, bolsze-

w sumie mizernego praskiego

tycznych wyborów, do pe³nego

wik trochê dla kawa³u, bolsze-

po³o¿enia, mia³ kompleksy,

okreœlania siebie. Oni, ci wspó³-

wicki agent i agitator na serio,

trawi³y go frustracje i zawie-

czeœni olimpijczycy, ja³owi

alkoholik, kabareciarz, mora-

dzione nadzieje, mia³ œwiado-

i puœci, jak balon, nie poznali

lista i ironista, naci¹gacz, to

moœæ, ¿e osi¹gn¹³ mniej, ni¿

nigdy smaku szczêœcia i bólu

ju¿ by³o, ale naci¹gaczem by³

móg³. Pamiêtajmy, i¿ musia³

g³odu, okrucieñstwa i cierpie-

na wiele sposobów, np. miesz-

z jednej pensji utrzymaæ sie-

nia, ani rozkoszy i pe³ni abso-

ka³ na waleta miesi¹cami,

bie, ¿onê, dwóch synów, teœcia

lutu, jakie daje prawdziwe

szuler, gra³ nêdznie w bilard,

i wziêt¹ na wychowanie sio-

Figura Szwejka przed kawiarni¹ „Wiedeñsk¹” we Lwowie

piêkno. Jak¿e czêsto podczas

polityk dla hecy, Jaros³aw

strzenicê Mariê. Gdy jedyny

swojej wspinaczki na Parnas

Haszek by³ zdeklarowanym

zyka, jego Szwejk - to literacki,

nauczycieli, oficjalistów, w

¿ywiciel zmar³ nagle 26 lutego

utyt³ali siê w bagnie tchó-

i czynnym s³owianofilem,

czy¿by tylko literacki? bo-

dzielnicy wielopiêtrowych czyn-

1896 r., rodzina popad³a w

rzostwa, nepotyzmu, pod³oœci

zdecydowanym przeciwni-

hater, ca³a planeta dowcipu,

szowych kamienic z ponurym

biedê.

i ma³ych interesików, i nigdy,

kiem austriackiej monarchii

rozs¹dku i pogodnego ducha

wybetonowanym podwórkiem.

Pisarz, który pracowa³

jak powiedzia³ Józef £obodow-

i starego prochazki w szcze-

- równy popularnoœci¹ takim

Pod numerem 30 szeœcioo-

w... banku

ski, nie stawiali prawdy jak

gólnoœci, parodysta, specjali-

pierwszym postaciom literac-

sobowa rodzina Haszków

kosy na sztorc.

zuj¹cy siê w przebierankach

Nauczycielem Haszka w

kim, jak Sherlock Holmes,

gnieŸdzi³a siê w dwupokojo-

Wszyscy albo bardzo wielu,

za niewiastê, i geniusz osta-

gimnazjum by³ czeski Sienkie-

Don Kichot, Don Juan, Pick-

wym mieszkaniu bez wygód.

ale nie on: Jaros³aw Haszek.

tecznie. 30 kwietna 1907

wicz Alois Jirasek (1851-

wick, u nas niestety nie doce-

Powróæmy do metryki:

Dajê s³owo honoru, ¿e Jaros-

oficjalnie wyst¹pi³ z Koœcio³a

1930), który bardzo wysoko

niony i praktycznie nie wypro-

ochrzczony zosta³ przez ksiê-

³aw Haszek wielkim pisarzem

rzymskokatolickiego, ale

ceni³ Jaros³awa, i z jêzyka

mowany Nikodem Dyzma.

dza Franciszka Bendê, za

by³, jest i bêdzie, a ka¿dego kto

powróci³ na jego ³ono 8 IV

Encyklopedycznie i to za

kumotrów mia³ profesora

czeskiego stawia³ mu najwy¿-

tej prawdzie nad prawdami

1910, potem te¿ ró¿nie z tym

ma³o rzecz ujmuj¹c, Haszek

gimnazjalnego dr. Macieja

sze noty - jedynki!

zaprzeczy, tego wyzywam na

by³o. Obiecywa³ ka¿demu, kto

wczterotomowych „Przygodach

Kovarza i podpisuj¹c¹ siê

2 lutego 1898 r. zrozpa-

pojedynek: najlepiej na topory.

zag³osuje na niego, ten gra-

dobrego wojaka Szwejka pod-

szwabach¹ Juliê Slansk¹ bez

czona matka pos³a³a Jaros-

tisowo otrzyma kieszonkowe

czas Wojny Œwiatowej (1919-

zawodu. Po³o¿na nazywa³a siê

³awa na naukê, do pana

Jaros³awa Haszka

akwarium. Zdoby³ 45 g³osów,

1921)” da³ plastycznie i z hu-

Petronella Izerova i zamiesz-

drogisty Kokoszki w aptece

portret w³asny

a Partiê Umiarkowanego Po-

morem czêsto mocnym, dosad-

kiwa³a w Pradze II. Rodzice

„Pod trzema Kulami” na No-

Geniusz i autor „Przygód

stêpu w Granicach Prawa

wym Mieœcie w Pradze. Jak

nym w tonacji groteski najtraf-

Józef Haszek, profesor szkó³

dobrego wojaka Szwejka” by³

ukonstytuowa³ w popularnej

podaje Leszek Mazan i nie

niejsz¹analizêIwojnyœwiatowej

realnych, matematyk urodzony

uroczym ³ajdakiem, ladaco,

praskiej gospodzie „pod dzi-

tylko on, Haszek niesforny

i schy³ku monarchii Austro-

w Mydlarach, syna Franciszka

mitomanem, alkoholikiem,

czyzn¹” na Vinohradach.

m³odzieniaszek, karierê apte-

Wêgier.

Haszka i Anny z domu Kolarz,

ob¿artuchem, komunist¹,

Nigdy nie nale¿a³ do przyzwo-

karza zakoñczy³ w swoisty dla

CzeskibaronMünchhausen

matka Katarzyna z domu

bezbo¿nikiem, bigamist¹,

itego towarzystwa. Wielokrot-

urodzi³ siê jak inni ludzie,

Jareszova urodzona w Proto-

siebie sposób: na pocztówce

szulerem, aferzyst¹, nihilist¹,

nie stawiany pod prêgierzem

banalnie i ten fakt jest jednym

vinie, córka Antonina Jaresza

z alpejskim widoczkiem

¿wawym konkurentem Pana

opinii publicznej i sta³y bywa-

z niewielu rzeczy, które ³¹czy

i Marii z domu Kohoutovej.

krasuli domalowa³ okulary

Boga w dziele pomna¿ania

lec szynków, aresztów i zamtu-

go z tak zwanymi normalnymi

Pierwsze dziecko Józefa

i w¹sy, czym bardzo udanie

gatunków zwierzêcych, naci¹-

zów. Czy¿ mo¿e byæ ¿yciorys

literatami. I tu te¿ rodz¹ siê

i Katarzyny Haszków to syn

upodabniaj¹c j¹ do wizerunku

gaczem pierwszej klasy, zalicz-

bardziej zachêcaj¹cy do do-

w¹tpliwoœci, co do miejsca

Josef, który zmar³ wkrótce po

swego aktualnego pryncypa³a.

ki od wydawców wyci¹ga³ do

g³êbnej penetracji dla skrom-

i czasu owego aktu Bo¿ego

urodzeniu, Jaros³aw by³ dru-

Nie trzeba byæ Sherlockiem

siódmego pokolenia, aresztan-

nego biografa?

Holmesem, aby wydedukowaæ

stworzenia.

gim dzieckiem, po nim urodzi³

tem, dezerterem, w³óczêg¹,

skutki takiej malarskiej pro-

siê Bohuslav/Bogus³aw. Oj-

Szwejk jako

obibokiem, notorycznym ³ga-

dukcji. Po ukoñczeniu gimna-

Pierwsze lata ¿ycia

ciec zmieni³ pracê, z nauczy-

planeta dowcipu

rzem i, jak sam o sobie napi-

zjum kszta³ci³ siê w Akademii

Czy urodzi³ siê 30 czy 24

ciela zosta³ prokurentem w

sa³, kanibalem, gdy¿ w wieku

Postaæ w nawet ca³ej czes-

Handlowej.

kwietnia 1883 r.? A gdzie – w

banku Slavia, gdy Jaros³aw

szeœciu miesiêcy zjad³ przy-

kiej literaturze, obfituj¹cej

Pradze jak chc¹ dokumenty,

liczy³ sobie lat dziewiêæ. Dzia-

Studia w Akademii Hand-

najmniej czêœciowo swego

w postacieradykalniekomiczne,

czy w Mydlarach, jak chcia³

dek Antonin by³ pierwszym

lowej Haszek skoñczy³ 12 lipca

braciszka, ma³o tego, z³odzie-

wyj¹tkowa i barwna, kontro-

sam Haszek? Dokumenty s¹

akuszerem Haszka jako pi-

1902 r., najlepsze oceny uzy-

jem te¿, bo z trumienki ukrad³

wersyjna, ale pobudzaj¹ca

banalnie jednoznaczne. Me-

sarza. Dowcipny, weso³y, ga-

ska³ z jêzyków obcych, okaza³

œwiête obrazki. Dla ¿artu, i tro-

wielorako i ¿ywa do dziœ.

tryka z kancelarii koœcio³a

datliwy, ale nie weso³ek.

siê prymusem z jêzyka wêgier-

chê z nudów, skaka³ z mostu

Trudno rozstrzygaæ, co by³o w

œwiêtego Szczepana w Pradze

Czeski ch³op z po³udnia, z kra-

skiego. Ju¿ 23 lipca podj¹³

do We³tawy, by³ leczony w

jego ¿yciu ¿artem, a co – mis-

pracê w banku Slavia, marze-

g³osi: Haszek Jaros³aw Maciej

iny ciemnych borów i mrocz-

domu wariatów faktycznie na

tyfikacj¹, co - moralizowaniem

nie matki spe³ni³o siê – jej syn

Franciszek urodzi³ siê w Pra-

nych stawów, sypi¹cy aneg-

w³asne ¿yczenie, bo w ramach

a co - krzykiem rozpaczy? Nie

zosta³ urzêdnikiem w powa¿-

dze II na Szkolskiej ulicy,

dotami, czu³y i wyrozumia³y

studiów terenowych i swoiœcie

ulega w¹tpliwoœci, ¿e Jaros³aw

nej instytucji, zosta³ kimœ w

blisko centrum stolicy, w dziel-

dla Jaros³awa, podziwiany

pojmowanej kwerendy, hand-

Haszek to dziœ jest najg³oœniej-

bia³ym ko³nierzyku. Jego

nicy, zamieszka³ej przez ni¿ej

przez ch³opca za z³ote serce

lowa³ kradzionymi psami,

szym pisarzem czeskiego jê-

uposa¿onych urzêdników,

i za ci¹gle na nowo kreowane

miesiêczna ga¿a wynosi³a 60