23

jego powieści

Kurier Galicyjski * 7 23 kwietnia 2009

koron. Wyrzucony, b³¹ka³ siê

stycznia 1919 w Ufie, to bêdzie

91 pu³ku piechoty w Czeskich

¿ycie, z wad¹ serca. Na wiosnê

Cecow¹ i Zborowem, za mês-

po ulicach, w tym czasie

ju¿ za Uralem, wydaje pismo

Budziejowicach zareagowa³ po

1916 do Tockoje, gdzie za

two zostaje odznaczony krzy-

pozna³ œrodowisko czeskich

dla czerwonych ¿o³nierzy

swojemu. Zamkn¹³ siê w po-

drutami gnije Haszek, docho-

¿em œwiêtego Jerzego IV klasy.

anarchistów, przysta³ do

narodowoœci baszkirskiej,

koju, i przez ca³y wieczór

dz¹ wieœci, ¿e z inicjatywy

Pisze w tym czasie ostr¹ saty-

œrodowiska artystów i dziwa-

wêgierskiej, czeskiej, polskiej,

pijany rycza³ koszarowe i inne

Zwi¹zku Kó³ Czechos³owac-

rê, wymierzon¹ bezpoœredni¹

ków, znacznie odstaj¹cych od

rosyjskiej, ¿ydowskiej i 100-

mniej obyczajne piosenki.

kich w Rosji powstaj¹ legiony

w kierownictwo ekspozytury

mieszczañskich konwenan-

inych „Krasnaja Jewropa”. Na

Jego pobyt w szkole jedno-

wojska czeskiego, które maj¹

Czeskiej Rady Narodowej w

sów. W³óczy³ siê, podró¿owa³

pocz¹tku roku 1920 wysoko

rocznych ochotników w Czes-

walczyæ przeciw Austrii ramiê

Piotrogradzie, a poœrednio w

pieszo, miêdzy innymi po

awansuje, idzie w górê, w

kich Budziejowicach by³

w ramiê wraz wojskiem car-

samego TGMasaryka. Rozpê-

S³owacji, Wêgrzech, Galicji.

paŸdzierniku pe³ni ju¿ funkcjê

jednym ci¹giem nieustan-

skim. Haszek entuzjasta ocho-

ta³o siê piek³o, zostaje wyrzu-

Para³ siê handlem nierzadko

zastêpcy szefa wydzia³u poli-

nych awantur, pijañstw,

czo wstêpuje do legionów, na

cony z redakcji „Èechoslova-

kradzionymi psami, którym

tycznego 5 armii bolszewckiej

szulerki i ¿artów. Haszek

pewien okres wi¹¿ê siê, jak to

na”, postawiony przed s¹dem

fabrykowa³ fa³szywe rodowo-

na Syberii. Pod koniec roku

przewodzi³ krzykliwemu gronu

siê okreœla³o w minionym

polowym, zostaje zmuszony do

dy, co skrupulatnie opisa³ w

otrzymuje nowe i szczególne

filutów i frantów, przepija³

okresie z „nacjonalistyczn¹

odwo³ania swej satyry i trafia

wydaniej w roku 1915 ksi¹¿ce

partyjne zadanie, za które my

z nimi honoraria za publiko-

bur¿uazj¹ czesk¹”. Oczywiœ-

do ciupy w czeskim wiêzieniu

„Mój Handel psami”. Ale

wszyscy musimy byæ bardzo

wane hurtowo humoreski

cie, zapa³ i talent Haszka

wojskowym. Po odsiadce po-

wczeœniej, jako autor, Haszek

wdziêczni partii bolszewickiej.

i opowiadania w prasie.

zostaje skwapliwie wykorzys-

wraca do legionów, zostaje

zadebiutowa³ pod pseudoni-

W Czeskich Budziejowiach

tany, wchodzi w sk³ad redakcji

awansowany na kaprala, wy-

Obiekt ostrej nagonki

mem J. Hofmeister humo-

Haszek trafi³ do mariañskich

pisma „Èechoslovana”, na

brany na sekretarza rady

resk¹ pt. „Frajt Kotarba” w

Otó¿ 26 listopada 1920 r.

koszar 91 pu³ku piechoty

³amach tego pisma publikuje

pu³kowej, znów publikuje. Gdy

pismie „Narodni Listy”, numer

roku Haszek wraz z ¿on¹

i jako jednoroczny ochotnik

pod pseudonimem dr W³odzi-

Lenin wzywa do zakoñczenia

z 20 sierpnia 1900. Kolejne

Aleksandr¹ Gawri³ówn¹ Lwo-

z papuziozielonymi wy³ogami

mierz Stanko p³omienne arty-

wojny, Haszek jest oburzony,

humoreski i felietony saty-

wow¹, nazywan¹ Szur¹ albo

przydzielony zosta³ do 3 bata-

ku³y lekko nacjonalizuj¹ce,

pisze, ¿e Lenin i jego klika

ryczne hurtowo zacz¹³ publi-

Go³¹beczk¹ opuszcza Moskwê,

lionu, dowodzonego przez Au-

a pod w³asnym nazwiskiem –

zostali przekupieni przez

kowaæ w roku 1903, od roku

ona nazywa³a go: Jareczek.

striaka, kapitana Sangera.

doskona³e humoreski i zjad-

Niemców.

1908 sta³y wspó³pracownik

Z nisk¹ i pulchniutk¹ Szur¹

W 3 batalionie przydzielono go

liwe felietony. Tak¿e paszkwile,

Bolszewicki pisarz

czasopisma dla pañ •enský

Haszek o¿eni³ siê w Ufie, de-

do 11 kompanii marszowej,

szyderczo atakuj¹ce gnij¹c¹

i publicysta

obzor (Przegl¹d kobiecy), od

klaruj¹c solennie, ¿e jest ka-

dowodzonej przez Czecha po-

ck. Monarchiê i jej zidiocia-

1910 redaktor naczelny saty-

walerem bez zobowi¹zañ. Pod

rucznika Rudolfa Lukasza,

³ego cesarza. Zamieszczona w

Jednak stosunkowo szybko

nastêpuje przeorientacja

rycznego periodyku Svìt zvíøat

nazwiskiem Josefa Steigla

przyzwoitego, choæ trochê bo-

jednym z numerów tego pisma

pogl¹dów Haszka na skrajne

(Œwiat zwierz¹t), od 1911

poprzez Estoniê, Ba³tyk i

jaŸliwego. W kompanii Haszka

humoreska „Opowiadanie o

lewo, widzi, ¿e naprawdê

wspó³pracownik Èeského

Niemcy przybywa do Pragi,

s³u¿y³ osobliwy kawalarz i cwa-

obrazie cesarza Franciszka

realn¹ si³¹ w Rosji dysponujê

slova (Czeskiego s³owa).

z konkretnym zadaniem

niak, prawdziwe dziecko pras-

Józefa I”, wywo³uje prawdziw¹

bolszewicy, bolszewizm ma dla

Publikowa³ tak¿e w pismach

partyjnym, ma prowadziæ ro-

kiej ulicy, gawêdziarz s³yn¹cy

burzê w monarchii. S¹d po-

niego powab nowoœci i wy-

Pochodnì,Humoristicke listy,

botê wywrotow¹ w zag³êbiu

zkrzepkichpowiedzonek,umie-

lowy armii austriackiej wydaje

zwolenia tak¿e obyczajowego,

anarchistycznych Chudas,

kladeñskim. Poœród robotni-

j¹cy rozweseliæ zatwardzia³ych

na niego wyrok œmierci za

dezerteruje z legionów. W

Komuna, Omladina i innych.

ków i górników ma siaæ fer-

ponuraków Franciszek Straš-

dezercjê, agitacjê antypañst-

marcu 1918 r. Haszek udaje

Doœwiadczenia z pracy zawo-

ment, wzniecaæ zapa³ rewo-

lipka (1880-1949), z zawodu

wow¹ i obrazê panuj¹cego

siê do Moskwy i tutaj szybko

dowej odnaleŸæ mo¿na na

lucyjny, budowaæ struktury

pomocnik murarza. Gdy po

monarchy, a policja pañstwo-

znajduje wspólny jêzyk z gru-

kartach powieœci „Przygód

partyjne i organizowaæ strajki.

wojnie zaczê³y siê ukazywaæ

wa rozsy³a za nim listy goñcze.

p¹ czeskich komunistów na

dobrego wojaka Szwejka pod-

Jednak, w kraju, do którego

kolejne zeszyty z przygodami

Emigracja czeska

czele z marksist¹ B•etislavem

czas wojny œwiatowej”. Przyjê³o

powraca po 5 latach, wrzenie

Szwejka, Strašlipka, jak podaje

w Rosji

Hul¹. Trafia do redakcji bol-

siê, ¿e umieszczona w niej

rewolucyjne opad³o, repub-

Leszek Mazan, ów Franciszek

szewickiej gazety, przezna-

opowieϾ jednorocznego ochot-

lika Masaryka krzepnie,

praSzwejkchwilowo wstydliwy,

Wtymmiejscumuszêprzed-

czonej dla mniejszoœci naro-

nika Marka, nb. wytrwa³ego

socjaldemokracja odrzuca

nie pokazywa³ siê ludziom na

stawiæ panoramê emigracji

dowych „PrÔkopnik/Pionier

drêczyciela podoficerów nt.

metody gwa³towne, komu-

ulicy, a nagabywany, wyma-

czeskiej w Rosji w tamtym cza-

Wolnoœci”. Najpierw wspiera

absurdalnych publikacji w

nizm jest w odwrocie, strajk

wia³ siê: to nie ja, ale to mój

sie. Otó¿, poœród czeskiej

czesk¹ lewicê socjaldemokra-

Œwiecie zwierz¹t o fabryko-

grudniowy w zag³êbiu kla-

brat Wac³aw”. Ale, gdy Szwejk

emigracji w Rosji dokona³ siê

tyczn¹, która jest przybudówk¹

wanych przez niego dla hecy

deñskim w roku 1920 r.

odniós³ sukces, Strašlipka,

roz³am, powsta³y dwa oœrodki,

partii bolszewickiej.

i z nudów nieistniej¹cych

za³amuje siê, wielu skraj-

szybko i diametralne zamieni³

reprezentuj¹ce dwa kierunki

Piórem i na wiecach ¿arliwie

gatunkach, to autentyczne

nych przywódców proleta-

zdanie, zacz¹³ eksponowaæ

polityczne, zorientowane na

agituje i gard³uje czeskich

¿arty, na jakie pozwala³ sobie

riackich znalaz³o siê w wiê-

swojepodobieñstwozewnêtrzne

innych sojuszników. Oba te

legionistów, a¿eby ci przecho-

Haszek. Skutkiem tych publi-

zieniu, struktury partii ko-

oraz w³asnych losów do lite-

oœrodki by³y zdecydowanie

dzili na stronê bolszewików,

kacji Haszek straci³ stano-

munistycznej s¹ rozbite.

rackiego bohatera.

antyaustriackie i d¹¿y³y do

a¿eby nie wyje¿d¿ali do Fran-

wisko w redakcji i mo¿liwoœæ

Haszek, jako bigamista i ko-

budowy wolnego i wspólnego

Rosyjski jeniec wojenny

cji. W kwietniu 1918 roku

w konkurowaniu z Stwórc¹ w

munista, bezbo¿nik i depra-

pañstwa Czechów i S³owa-

radykalizuje siê na tyle, ¿e

pomna¿aniu gatunków zwie-

wator, dezerter z legionów,

Ze swym marszbatalionem

ków. Jeden kijowski, do któ-

wstêpuje do partii bolszewic-

rz¹t, bo, jak sam napisa³,

dwukrotny kandydat na szu-

poprzez Wêgry Haszek trafia

rego akces z³o¿y³ Haszek,

kiej, a wkrótce i w szeregi

sezon wê¿ów morskich w

bienicê, staje siê obiektem

na front do Galicji, tutaj te¿

reprezentowa³ pogl¹d, i¿ naj-

Armii Czerwonej, zostaje poli-

dziennikach trwa tylko przez

ostrej nagonki, jego ¿ycie jest

oddaje siê dzia³alnoœci lite-

wa¿niejszym oparciem dla

trukiem, z gorliwoœci¹ zeloty

kilka tygodni, u mnie jako

fizycznie zagro¿one, a sytu-

rackiej o doraŸnym wymiarze,

d¹¿eñ narodowych Czechów

propaguje komunizm, du¿o

redaktora pisma „Œwiat Zwie-

acja materialna wrêcz dra-

ale chêtnie propagowanej

i S³owaków jest „ka¿da” Rosja,

pisze, du¿o wiêcej przemawia

rz¹t” trwa³ nieustannie. Bez-

matyczna. Jest pozbawiony

w koszarach np. tworzy utwór

drugi zlokalizowany w Piotro-

za bolszewizmem i wydaje

poœrednio po wylaniu przez

œrodków do ¿ycia, nie ma,

- pean okolicznoœciowy „Pieœn

gradzie, zwi¹zany z TG Masa-

kilka pisemek po rosyjsku

w³aœciciela pisma „Œwiat

gdzie mieszkaæ, wisi nad nim

o latrynie”. W listopadzie 1915

rykiem, swoje nadzieje budowa³

i czesku, o wiadomym profilu,

Zwierz¹t” Wilhelma Fuchsa,

groŸba aresztowania na

jego oddzia³ wchodzi w kon-

na œcis³ej wspó³pracy z mocar-

zostaje komisarzem. W tym

Haszek krótko s³u¿y³ jako

podstawie listu goñczego

takt bojowy z Rosjanami. 24

stwami zachodnimi. Haszek

czasie strona legionowa wy-

jednoroczny ochotnik w Try-

rozes³anego za nim przez au-

listopada Haszek wraz z wie-

przez d³u¿szy czas nie wyzby³

daje na niego jako zdrajcê

dencie.

striack¹ policjê z roku 1917,

loma Czechami, którym nie-

siê iluzji co do serdecznej i bez-

i dezertera wyrok œmierci, to

jako za dezerterem z cesar-

wola rosyjska wcale nie jest

interesownej pomocy carskiej

Krótkotrwa³e ma³¿eñstwo

bêdzie ju¿ drugie takie doce-

skiej armii. Zdesperowany

straszna, sk³ada broñ i spo-

Rosji dla czeskich d¹¿eñ

i wcielenie do wojska

nienie Haszka. W ¿yciu Haszka

wprowadzi³ siê do domu

kojnie czeka w okopach a¿

narodowych, co wiêcej, nawet

nastêpuje kalejdoskop przygód

W roku 1906 zapozna³ siê

swego przyjaciela, niebies-

Rosjanie – bracia S³owianie

snuje ksiê¿ycowe mira¿e o

i jednoczeœnie droga przez

z Jarmil¹ Mayerov¹, córk¹

kiego ptaka, który dzier¿awi³

zechc¹ wzi¹æ ich w niewolê.

stworzeniu czeskiego królestwa

mêkê, jakby rodem z najlep-

sztukatora i rzeŸbiarza z pras-

ma³¹ drukarenkê i próbowa³

I tutaj prze¿ywa rozczarowanie,

pod ber³em rosyjskiego cara

szego filmu sensacyjnego,

kich Vinohradów, w ³adnej

siê wybiæ na rynku jako

zamiast np. do byle jakiej

lub te¿ powstaniu federacji

¿ywcem wziêtych i puszcza-

pannie zakocha³ siê po uszy,

wydawca, do Franciszka

knajpy lub na salony poli-

narodów s³owiañskich z Ro-

nych w przyœpieszonym

ale mieszczañska rodzina

Sauera. Kiedy ¿ywio³ rewo-

tyczne, Haszek trafia do obozu

sj¹, jako hegemonem. Ale, jak

tempie. Jego ¿ycie w Rosji

Jarmili d³ugo nie mog³a

lucyjny w czeskich masach

zadruty,wkoszmarnewarunki,

to siê mówi, trzyma³ rêkê na

podczas wojny domowej to

zaakceptowaæ wyboru swej

przygas³, jednoczeœnie w

staje siê jeñcem wojennym.

pulsie wydarzeñ, gdy w Rosji

córki. Ostatecznie pobrali siê

pstra i nie koñcz¹ca siê

Haszku ¿ar komunizmu te¿

Z Darnicy pod Kijowem zostaje

wybuch³a rewolucja lutowa

w maju 1910 r., w kwietniu

galopada poœcigów, ucieczek,

os³ab³, oddawa³ siê swemu

przetransportowany do gu-

i obalono carat, b³yskawicznie

1912 r. urodzi³o siê im jedyne

przebieranek, potyczek, sztur-

powo³aniu – pisaniu i spê-

bernii samarskiej, tu¿ nad

zareagowa³ artyku³em pt.

mów, wiecowania, ukrywania

dziecko, syn Richard, zdrob-

dzaniu d³ugich godzin na

granicê Europy z Azj¹. G³ód,

„Program republikañski w

siê, cudownych ocaleñ, pijac-

niale Riša, zaraz po tym Jar-

gadaniu o wszystkim i o

ch³ód, brud i malaryczny teren

Czechach” deklaruj¹c, ¿e naj-

kich orgii, ale i prawdopo-

mila opuœci³a Jaros³awa wraz

niczym w knajpie przy kuflu

powoduj¹ zarazê tyfusu, Ha-

lepsz¹ form¹ pañstwa dla

dobnie miewa³ te¿ okresy

z niemowlêciem i zamieszka³a

piwa w gronie starych przy-

szek staje siê jedn¹ z ofiar

Czechów i S³owaków by³aby

abstynencji, wymuszonych

u rodziców w Dejvicach, for-

jació³ i nowych cyganów.

epidemii. Tym razem m³ody

republika. Staje znów w szere-

malnie rozwodu nie przepro-

przez nakazy Partii i okolicz-

i zdrowy organizm zwalczy³

gach, tym razem czeskich,

(cdn.)

wadzili. Na wiadomoϾ o wcie-

noœci wojny woja¿y po ca³ej

chorobê, ale Haszek wyjdzie

legionistów i mê¿nie gromi

Rosji ³¹cznie z Syberi¹. Od

leniu do wojska, konkretnie do

z niej os³abiony ju¿ na ca³e

Austriaków w bitwach pod