10

Unia Hadziacka

24 kwietnia – 14 maja 2009 * Kurier Galicyjski

STOSUNKI UKRAIŃSKO POLSKIE W WIEKU XIX:

MIĘDZY KONFRONTACJĄ A PRÓBAMI POROZUMIENIA

(dokoñczenie z numeru poprzedniego)

organizacja powstañcza,

apelowa³ do polskiej m³odzie¿y

licz¹ca prawie trzy tysi¹ce

rewolucyjnej o to, ¿eby przy-

osób, zjednoczonych w „So-

zna³a, i¿ wiêkszoœæ mieszkañ-

juszu Narodu Polskiego”.

ców Ukrainy Prawobrze¿nej

Program Sojuszu przewi-

stanowi¹ ch³opi ukraiñscy.

dywa³ przygotowanie nowego

Mówi³, ¿e szlachcice - Polacy,

powstania narodowego Pola-

staj¹c wobec g³osu sumienia,

ków, jednak ju¿ z udzia³em

maj¹ dwa wyjœcia: albo „poko-

IHOR RAJKIWSKI

szerokich krêgów ch³opów

chaæ naród, wœród którego

ukraiñskich. Konarski zwra-

¿yj¹, przej¹æ siê jego intere-

Seweryn Goszczyñski oraz

ca³ siê do ch³opów po pomoc,

sami, powróciæ do ludowoœci...

rewolucjoniœci szlacheccy ze

obiecaj¹c im ca³kowite rów-

i nieustann¹ prac¹ i mi³oœci¹

wspólnoty „Humañ” (Leopold

nouprawnienie z Polakami.

na miarê si³ wynagrodziæ ca³e

Kowalski, Jan Drzebiñski,

Jednak, nie uda³o mu siê osi¹g-

z³o, wyrz¹dzone przez nich

Szymon Konarski

Jan Kryñski i in.), która nale-

n¹æ swego celu. W 1838 r.

ludowi”, albo „przenieœæ siê

¿a³a do organizacji „Lud

„Sojusz” zosta³ wykryty przez

przeci¹gn¹æ ma swoj¹ stronê

na ziemiê polsk¹, zamiesz-

Polski”, wyra¿ali uczucie „g³ê-

policjê rosyjsk¹, po roku Szy-

miejscow¹ ludnoœæ „rusk¹”,

ka³¹ przez naród polski, aby

bokiej pokuty” za krzywdy,

mon Konarski zosta³ stracony

„ma³orosyjsk¹”. W tym celu

nie dodawaæ w swej osobie

Omelian Ogonowski

których dozna³ naród ukraiñ-

w Wilnie, a jego sojusznicy

kolportowano odezwy, pisane

kolejnego darmozjada...” Sam

ski. Pragnêli oni powo³ania

zostali srodze ukarani. Zna-

w jêzyku „ruskim” ³acink¹.

i Archanio³ Micha³ (odpowied-

Antonowycz nie móg³ pozo-

„bratniego sojuszu narodów-

mienne jest, ¿e Konarski nie

Apelowano w nich o poparcie

niosymbolePolski,Litwyi Rusi).

staæ wœród wyzyskiwaczy

s¹siadów. Uœwiadomienie

potrafi³ przekonaæ w³aœcicieli

wyst¹pieñ antyimperialis-

Jednak, miejscowi ch³opi

swego ludu, wybra³ pierwsz¹

przez Goszczyñskiego oraz

ziemskich na Ukrainie Pra-

ukraiñscy oraz nieliczni przed-

drogê, przez co w polskich

Realia ¿ycia

„humañczyków” potrzeby

wobrze¿nej do tego, by poszli

stawiciele inteligencji byli

krêgach rewolucyjnych uzy-

obala³y mit

zmian stosunków miêdzy

na du¿e ustêpstwa wobec

wrogo nastawieni wobec pla-

ska³ opiniê „zdrajcy narodo-

Polakami i Ukraiñcami œwiad-

ch³opów.

nów szlachty polskiej, doty-

wego.” Uczynek Antonowycza

romantyczny

czy³o o przekonaniu czêœci

W 1869 r., roku 300-lecia

cz¹cych odrodzenia Rzeczy-

by³ symboliczny, œwiadczy³

o Rzeczypospolitej

postêpowej rewolucyjnej

Unii Lubelskiej, w Galicji,

pospolitej, „Polski historycznej”

o wzrastaj¹cej rozbie¿noœci

emigracji polskiej, przygnê-

znajduj¹cej siê pod panowa-

w granicach sprzed 1772

miêdzy ruchami polskim

jako braterskim

bionej straszliwym upadkiem

niem Austrii, zorganizowano

roku. Jak pisz¹ historycy

i ukraiñskim, o odejœciu od

sojuszu „trojga

powstania, o tym, by powa¿nie

uroczystoœci. W Imperium

wspó³czeœni, Leonid Zaszkil-

panslawistycznych idei w

narodów”.

siê zastanowiæ nad jego przy-

Rosyjskim nie by³y one mo¿-

niak i Myko³a Krykun, „Lit-

kierunku hase³ o odrêbnoœci,

czynami, szukaæ perspektyw

liwe ze wzglêdu na represje

wini, Bia³orusini i Ukraiñcy

które by³y sprzeczne z trady-

tycznych pod has³em „Za

otrzymali pasywn¹ rolê sta-

cj¹ unijn¹.

Jubileusz Unii Lubelskiej w swej istocie

wolnoœæ nasz¹ i wasz¹”.

tystów... Ch³opi ukraiñscy nie

Sprzecznoœci ukraiñsko-

po³o¿y³ kres nadziejom spo³ecznoœci

Zdaniem autorów proga-

mieli zaufania do szlachty

polskich nie potrafi³y odwró-

mu Centralnego Komitetu

polskiej...” D. Bovois by³ zmu-

ciæ nawet okresowe próby

polskiej Galicji na to, ¿e uda siê jej

Narodowego, który sta³ na

szony przyznaæ, ¿e powstanie

porozumienia w Galicji, które

w³¹czyæ ówczesne spo³eczeñstwo

czele Powstania Stycznio-

polskie „by³o aktywne w War-

mia³y charakter bardziej

ukraiñskie do ruchu o odrodzenie

wego 1863-1864 r., niepodleg³a

szawie, Królestwie Kongreso-

taktyczny (zw³aszcza, w cza-

Polska powinna by³a siê staæ

wym i na Litwie”, zaœ na

sie „Wiosny Ludów” 1848 r.,

Rzeczypospolitej.

pañstwem trojga narodów –

Ukrainie Prawobrze¿nej „nie

akcja ugodowa J. £awrynow-

dla przysz³oœci dwojga s¹sied-

caratu. We Lwowie od wrzeœ-

polskiego, litewskiego i „rus-

wysz³o ze stanu zarodkowego”.

skiego 1869-1871 r., „nowa

nich narodów. Jednak, nie

nia 1869 roku zaczê³a siê

kiego”, zaœ wszyscy jego

Utworzone tu przez Rz¹d Na-

epoka” 1890-1894 r.). Zna-

warto przeceniaæ wp³ywów

ukazywaæ gazeta pod wy-

obywatele otrzymaj¹ równe

rodowy powstañców struktury

mienne jest, ¿e ju¿ w 1848 r.

zwolenników porozumienia

mownym tytu³em „Unia”

prawa i swobody, ch³opi –

„by³y s³abe, zaœ niewielka

spo³ecznoœæ polska jedno-

na proces rozwoju stosunków

(redaktor – A. Fogel). By³a

ziemiê, na której pracuj¹, zaœ

liczba aktywistów, Bia³ych

znacznie negatywnie odebra³a

ukraiñsko-polskich w wieku

organem katolickim i propa-

w³aœciciele ziemscy – nagrodê

i Czerwonych, bardzo szybko

pojawienie siê pierwszej orga-

XIX. Ciesz¹cy siê du¿ym au-

gowa³a ideê narodowo-poli-

z funduszy pañstwowych za

wykaza³a siê niezdolnoœci¹ do

nizacji politycznej Rusinów

torytetem historyk francuski

tycznego sojuszu polsko-

utracone powinnoœci ch³opów.

wype³nienia swej misji.”

galicyjskich – Naczelnej Rady

D. Bovois akcentowa³, ¿e

ukraiñskiego. Jednak, jubi-

By³a to prosta kontynuacja

Coprawda, nie mo¿na igno-

Ruskiej (dalej NRR), która

przestrogi Seweryna Gosz-

leusz Unii Lubelskiej w swej

ducha idei Unii Hadziackiej,

rowaæ danych dokumental-

deklarowa³a jednoœæ ca³ego

czyñskiego, dotycz¹ce istnie-

istocie po³o¿y³ kres nadziejom

które, nie otrzyma³y jednak

nych o obecnoœci w szeregach

narodu „ruskiego” (ukraiñ-

j¹cej miêdzy Ukraiñcami i Po-

spo³ecznoœci polskiej Galicji

wsparcia w œrodowisku spis-

powstañców w guberniach

skiego) po obu stronach granicy

lakami przepaœci nie do prze-

na to, ¿e uda siê jej w³¹czyæ

kowców. Programu nie poparli

Kijowskiej, Wo³yñskiej i Po-

austriacko-rosyjskiej. By³a

kroczenia, wyra¿one w „Królu

ówczesne spo³eczeñstwo uk-

tzw. Biali i nawet czêœæ kon-

dolskiej kilkuset uzbrojonych

ona tak¿e za tym, ¿eby oddzie-

zamczyska” (1842) oraz apele

raiñskie (przynajmniej jego

spiratorów Czerwonych. Rzec

ch³opów, a tak¿e relacji œwiad-

liæ Galicjê Wschodni¹, „rusk¹”,

kilku cz³onków wspólnoty

czêœæ – narodowców) do

mo¿na, ¿e powstañcy doko-

ków o sympatii ludnoœci miej-

od Galicji Zachodniej, polskiej.

„Humañ” do wzajemnego

ruchu o odrodzenie Rzeczy-

nali pierwszej próby posta-

scowej do oddzia³ów pow-

W protoko³ach NRR by³a

przebaczenia zadanych krzywd

pospolitej. Obydwa pr¹dy

wienia kwestii niepodleg³oœci

stañczych, w poszczególnych

mowa o tym, ¿e Rusini „¿ycz-

i obraz, na tle ogólnym wygl¹-

w ruchu galicyjsko-ruskim –

narodów które wchodzi³y w

miejscowoœciach. Istniej¹

liwi narodowi polskiemu,

daj¹ jednak, jak przypadki

i narodowcy, i rusofile (mos-

sk³ad Rzeczypospolitej przed

podstawy do tego, by stwier-

maj¹ jednak œwiêt¹ powinnoœæ

jednostkowe. Niestety, prak-

kalofile) odmówi³y udzia³u

rozbiorami (Bia³orusinów nie

dzaæ, ¿e badania polskie,

dbaæ o swój naród ruski...”,

tycznie nie zosta³y uwzglêd-

w obchodach jubileuszowych.

wyodrêbniono, bo uwa¿ani

³¹cznie z wspó³czesnymi, cha-

st¹d te¿ wymóg „podzia³u

nione w trakcie przygotowañ

Omelian Ogonowski, wybitny

byli za mieszkañców Litwy).

rakteryzuj¹ siê tendencj¹ do

Galicji na dwie gubernie –

do Powstania Styczniowego

ukraiñski dzia³acz spo³eczny,

W programie akcentowano,

przesadzenia roli ch³opów

rusk¹ i mazursk¹.” Ostatnia

1863-1864 r.

naukowiec drugiej po³owy

¿e celem powstania mia³y byæ

ukraiñskich w ruchu pow-

i najwiêksza w wieku XIX

Potwierdzi³ to tragiczny los

XIX w. mówi³, ¿e te dzia³ania

„Zjednoczona Polska, Litwa

stañczym na trenach Ukrainy

umowa polsko-ukraiñska,

Szymona Konarskiego, przed-

ostatecznie rozwia³y iluzje

i Ruœ bez ¿adnej hegemonii

Prawobrze¿nej.

„nowa epoka”, sta³a siê wyni-

stawiciela polskiej grupy re-

„o zdolnoœci do ¿ycia w Galicji

jakiejkolwiek z tych trzech

Jeszcze przed rozpoczê-

kiem skomplikowanego komp-

wolucyjnej „M³oda Polska”,

tradycji unijnej.”

nacji” z zastrze¿eniem, ¿e „Lit-

ciem powstania 1863-1864 r.,

romisu miêdzy ludowcami

utworzonej w Szwajcarii w

Otó¿, realia ¿ycia obala³y

wini i Rusini otrzymuj¹ pe³n¹

które wesz³o do historii jako

galicyjskimi i Polakami, rz¹-

1834 r. Bêd¹c uczestnikiem

mit romantyczny o Rzeczy-

swobodê pozostania w zwi¹z-

najwiêksza akcja w ruchu

dem austriackim i spo³eczni-

Powstania Listopadowego,

pospolitej jako braterskim

kach z Polsk¹ lub te¿ decydo-

wyzwoleñczym XIX w., czêœæ

kami-ukrainofilami w Rosji,

boleœnie prze¿ywa³ on pora¿kê

sojuszu „trojga narodów”.

wania o sobie wed³ug w³asnej

konspiratorów (W. Antono-

by³a skierowana przeciw mos-

patriotów polskich i szuka³ jej

Potwierdza³y to powstania

woli.” Jednoœæ trzech czêœci

wycz, T. Rylski i in.) przesz³a

kalofilstwu, odegra³a rolê

przyczyny w stanowisku

polskie 1830-1831 r. i 1863-

sk³adowych odrodzonej Rze-

do obozu ukraiñskiego i sta-

decyduj¹c¹ w umocnieniu

szlachty polskiej. Dziêki jego

1864 r., szczególnie tam gdzie

czypospolitej mia³a symboli-

nê³a po stronie odrêbnoœci

œwiadomoœci spo³ecznej idei

wysi³kom na ziemiach litew-

„przerzuci³y siê” one na Ukra-

zowaæ nowa pieczêæ Rz¹du

narodowo-pañstwowej Ukra-

niepodleg³oœci politycznej

sko-ruskich zosta³a utworzona

inê Prawobrze¿n¹. Szlacheccy

Narodowego, na której by³y

iñców. Lider „ch³opomanów”

oraz niepodzielnoœci Ukra-

rozga³êziona  podziemna

rewolucjoniœci próbowali

trzy herby – Orze³ Bia³y, Pogoñ

W³odzimierz Antonowycz za-

iny.