11

Kurier Galicyjski * 24 kwietnia – 14 maja 2009

Z polityzacj¹ polskiego i uk-

œciem caratu rosyjskiego

noœci inteligencji ukraiñskiej i

skiego). Jednak, w trakcie

oparciu o wyraŸn¹ przemoc ze

raiñskiego ruchów narodo-

miejscow¹ szlachtê zrównano

polskiej, gdy¿ na przyzwy-

rozwoju narodowego docho-

strony obszarników-Polaków.

wych w Galicji na prze³omie

w prawach i przywilejach ze

czajenia i œwiadomoœæ inte-

dzi³o do uœwiadomienia, ¿e

Na Ukrainie Prawobrze¿-

XIX-XX wieku mia³o miejsce

szlacht¹ rosyjsk¹, w ich

ligentnego Polaka mia³o g³ê-

przysz³e pañstwo narodowe

nej zachowa³a siê nadzwyczaj

zaognienie stosunków ukra-

w³asnoœci  pozostawiono

boki wp³yw dziedzictwo tra-

ogarnie wszystkie ziemie

wysoka, zw³aszcza w porów-

iñsko-polskich. W centrum

ziemiê i ch³opów pañszczyŸ-

dycji szlacheckiej. Natomiast

etniczne „od Sanu do Donu”

naniu do krajów Europy

walki narodowo-politycznej

nianych. W³adze carskie,

rodz¹ca siê inteligencja ukra-

lub „od Karpat a¿ do Kau-

Zachodniej, liczebnoϾ stanu

by³y dwie sprawy – powo³anie

mimo licznych dzia³añ przy-

iñska by³a w znacznej mierze

kazu”. Idea samodzielnej

szlacheckiego. Dla porówna-

we Lwowie uniwersytetu ukra-

musowych po Powstaniu

pochodzenia ch³opskiego,

pañstwowoœci Ukrainy prze-

nia – na Zachodzie szlachta

iñskiego oraz przeprowadzenie

Listopadowym 1830-1831 r.,

przesi¹kniêta ideologi¹ ludow¹.

czy³a myœli o odrodzeniu Rze-

stanowi³a 1,0-1,5% ogólnej

reformy politycznej, która

nie potrafi³y rozwi¹zaæ wa¿nej

czypospolitej jako sojuszu

zwiêkszy³aby przedstawi-

dla siebie „sprawy polskiej”,

„bratnich narodów”, ponie-

cielstwo Ukraiñców w Sejmie

zdecydowanie ograniczyæ

wa¿ Ukraina Prawobrze¿na

Galicyjskim, zmniejszy³a mo-

wp³ywów szlachty polskiej.

i Galicja, jak przewidywa³y

nopol w³adzy Polaków w

W tych warunkach dalszy

ukraiñskie programy poli-

kraju w oparciu o reformy

rozwój stosunków miêdzy

tyczne, mia³y wejœæ do sk³adu

konstytucyjne 1860-1870 r.

Ukraiñcami („Rusinami”,

„zespolonej” Ukrainy.

Nowoutworzone partie w obo-

„Ma³orosami”) i Polakami – od

Na ziemiach „ruskich” daw-

zach ukraiñskim i polskim,

konfrontacji do wspó³pracy

nej Rzeczypospolitej w ci¹gu

wbrew zbie¿noœciom ideowym,

czy odwrotnie – zale¿a³, przede

XIX w. by³ ostry konflikt etno-

zajmowa³y skrajnie przeciwne

wszystkim, od polskich w³aœ-

spo³eczny miêdzy ch³opskim

stanowiska, jeœli chodzi o kwe-

cicieli ziemskich. Mieli przed

Naczelna Rada

stiê narodowoœciow¹, co

sob¹ alternatywê: albo libe-

Ruska by³a tak¿e

przeczy³o zasadom federalis-

ralizacjê stosunków na p³a-

tycznym Unii Hadziackiej.

szczyŸnie „obszarnik-ch³op

za tym, ¿eby od-

W³odzimierz Antonowicz

Najbardziej wp³ywowe partie

pañszczyŸniany”, aby w ten

dzieliæ Galicjê

Hetman Iwan Wyhowski

ukraiñskie – Ukraiñska Partia

Idea Unii

Wschodni¹,

Narodowo-Demokratyczna,

liczby ludnoœci, w guberniach

Hadziackiej, jako

Ukraiñska Partia Radykalna,

œrodkowych Imperium Ro-

Oœwieceni Polacy i Ukraiñcy

„rusk¹”, od Ga-

Ukraiñska Partia Socjal-

syjskiego – mniej, ni¿ 1%,

bardzo siê ró¿nili ze wzglêdu

przejaw myœli

licji Zachodniej,

demokratyczna – sta³y na

wówczas, gdy w strukturze

na styl ¿ycia i wartoœci ¿yciowe,

polityczno-prawnej

wspólnym stanowisku pañ-

ludnoœci dawnej Rzeczypos-

¿aœ tradycyjna nienawiœæ

polskiej.

stwowym (niepodleg³e zjed-

politej – ponad 5%, a na zie-

miêdzy szlacht¹ polsk¹ a

swego czasu,

miach Ukrainy Prawobrze¿-

noczone pañstwo ukraiñskie

Kozakami ukraiñskimi lub

„do³em” i polsk¹ „gór¹”, która

mia³a wp³yw na

nej – 6-10%. Poza tym, na

jako cel koñcowy ruchu naro-

hajdamakami nadal wp³ywa³a

w³ada³a ziemi¹, co, oczywiœ-

stosunki

charakterze ówczesnych sto-

dowego). Dawa³o to podstawy

na stosunki miêdzy obojgiem

cie, nie sprzyja³o osi¹gniêciu

sunków ukraiñsko-polskich

narodów oraz ich elitami.

do kszta³towania szerokiej

porozumienia polsko-ukraiñ-

ukraiñsko-pol-

Tym bardziej, ¿e te odczucia

odbi³y siê ogromne rozmiary

koalicji politycznej w trakcie

skiego, jak to przewidywa³a

skie w ca³ym

nasila³y emocjonalne wspom-

ziem obszarniczych. Wed³ug

og³oszenia i robudowania

Unia Hadziacka. D. Bovois

nienia o konfliktach kozacko-

niektórych obliczeñ, w wieku

Zachodnioukraiñskiej Re-

zwróci³ uwagê badaczy sto-

wieku XIX.

szlacheckich w przesz³oœci,

publiki Ludowej (ZURL) na

sunków ukraiñsko-polskich

Polskie koncepcje

do których odwo³ywali siê

sposób sk³oniæ na swoj¹

warunkach Imperium Austro-

w wieku XIX oraz pierwszej

utalentowani ukraiñscy i pol-

stronê ludnoœæ miejscow¹ w

Wêgierskiego.

po³owie XX w. przede wszyst-

polityczne opie-

scy pisarze. Wystarczy tu

walce o odrodzenie Rzeczy-

Natomiast wœród polskich

kim na czynniki o charakterze

ra³y siê o zasadê

wspomnieæ „Hajdamaków”

pospolitej (ale ju¿ na zasa-

partii politycznych szerzono

etnospo³ecznym. Nawo³ywa³ do

legitymizmu his-

dach braterskiego wspó³¿ycia

tego, by nie skupiaæ siê na

Jednoœæ trzech czêœci sk³adowych

s¹siednich narodów, w du-

wyidealizowanych obrazach

torycznego, odro-

odrodzonej Rzeczypospolitej mia³a

chu Unii Hadziackiej), albo

literatury romantycznej, nie

dzenia jagielloñ-

te¿ kontynuacjê polityki etno-

powtarzaæ mitów na kszta³t

symbolizowaæ nowa pieczêæ Rz¹du

spo³ecznego gnêbienia wars-

nostalgii Szewczenki o daw-

skiej Rzeczypospo-

Narodowego, na której by³y trzy herby

twy ch³opskiej. Obszarnicy

nych czasach, kiedy Kozacy

litej w granicach

– Orze³ Bia³y, Pogoñ i Archanio³ Micha³

polscy wybrali praktycznie

ukraiñscy „bratali siê z wol-

1772 r.

drug¹ drogê, daj¹c mnóstwo

nymi Lachami”. Prosi³ te¿, by

(odpowiednio symbole Polski, Litwy i Rusi).

przyk³adów okrutnego trak-

nie wierzyæ œwiadectwom

Szewczenki i „Tarasa Bulbê”

XIX Polacy – w³aœciciele ziem-

towania swych ch³opów pañ-

has³a odrodzenia Polski nie-

dawnych polskich w³adców

Gogola z jednej strony, a „Og-

scy w³adali 9/10 wszystkich

szczyŸnianych. W historii

podleg³ej w granicach 1772 r.

ziemskich, którzy we wspom-

niem i mieczem” Sienkiewicza

ziem na Ukrainie Prawobrze¿-

zachowa³o siê wiele przyk³a-

Na otwarcie antyukraiñskim

nieniach dla potomnych z za-

– z drugiej.

nej, w przeddzieñ Powstania

dów prawdziwego sadyzmu

stanowisku sta³a Partia Na-

mi³owaniem pisali o idylli

Innym czynnikiem, który

Listopadowego we w³adaniu

rodowo-Demokratyczna, której

poszczególnych obszarników

stosunków patriarchalnych

sta³ na przeszkodzie osi¹gniê-

obszarników, licznych klasz-

polskich wobec ich podda-

cz³onków nazywano endekami.

miêdzy panami i ch³opami

ciu porozumienia ukraiñsko-

torów rzymskokatolickich,

nych, co, swoj¹ drog¹, wywo-

Zale¿a³o im na odrodzeniu

pañszczyŸnianymi w maj¹t-

polskiego na poziomie elit,

koœcio³ów, drobnej szlachty

³ywa³o masowe protesty.

dawnej Rzeczypospolitej z na-

kach feudalnych na Kijow-

by³a, jak twierdzi³ I. £ysiak-

by³o ok. 6 mln dziesiêcin

Oczywiœcie, wzajemne krzywdy

stêpuj¹c¹ po tym asymilacj¹

szczyŸnie, Wo³yniu, Podolu,

Rudnicki „niewspó³miernoœæ

ziemi i blisko 3 mln „dusz”

i obrazy, przede wszystkim,

narodów niepolskich. Jedno-

Galicji Wschodniej. W ¿yciu

programów narodowo-patrio-

ch³opów pañszczyŸnianych.

krótkowzroczna polityka

czeœnie socjaliœci polscy obie-

realnym, o czym przekonuje

tycznych obu stron w ich

Do magnatów - Polaków

szlachty polskiej, stwarza³y

cali ustrój federacyjny oraz

w oparciu u liczne dokumenty

podstawie.” Polskie koncepcje

nale¿a³y tak¿e niewielkie

równe prawa narodowo-kul-

niesprzyjaj¹cy grunt dla

archiwalne D. Bovois, sto-

polityczne opiera³y siê o za-

miasta i miasteczka. Z przyj-

dzia³alnoœci nielicznego w

turalne dla narodów niepol-

sunki te by³y budowane w

sadê legitymizmu historycz-

wieku XIX krêgu zwolen-

skich na zasadach dobrowol-

Na przeszkodzie porozumieniu polsko-

nego, odrodzenia jagielloñ-

ników Unii Hadziackiej.

nego wejœcia do federacji

ukraiñskiemu, próbom realizacji nowych

skiej Rzeczypospolitej w gra-

Idea Unii Hadziackiej, jako

(Polska Partia Socjalistyczna).

nicach 1772 r. Na odmianê od

przejaw myœli polityczno-

Jednak, te wymagania w ra-

form wspó³¿ycia narodów dawnej

polskiej, ówczesna ukraiñska

prawnej swego czasu, mia³a

mach zasad ideowych umowy

Rzeczypospolitej sta³o kilka czynników.

myœl polityczna opiera³a siê

wp³yw na stosunki ukra-

hetmana Iwana Wyhowskiego

o tzw. etnokulturow¹ teoriê

iñsko-polskie w ca³ym wieku

z roku 1658 nie mia³y wielu

Po pierwsze, zasadnicza ró¿nica w men-

narodu, wed³ug której naród

XIX. By³a ona czynnikiem

sympatyków, wp³yw polskiego

talnoœci inteligencji ukraiñskiej i polskiej,

stanowi³ jednoœæ etniczn¹ i jê-

zbli¿enia elit dwojga s¹sied-

ruchu socjalistycznego we

gdy¿ na przyzwyczajenia i œwiadomoœæ

zykow¹. Coprawda, ukraiñscy

nich narodów, sprzyja³a

wszystkich prowincjach kraju

filozofowie polityczni i pub-

poszukiwaniom dróg poro-

u schy³ku wieku XIX by³

inteligentnego Polaka mia³o g³êboki

licyœci XIX w. w swej wiêk-

zumienia, chocia¿ generalnie,

niewielki.

wp³yw dziedzictwo tradycji szlacheckiej.

szoœci nie wykraczali poza

tak jak w odleg³ym 1658

Na przeszkodzie porozu-

granice wymagañ autonomii

roku, napotka³a na du¿y

mieniu polsko-ukraiñskiemu,

Natomiast rodz¹ca siê inteligencja

narodowo-kulturowej oraz

próbom realizacji nowych

sprzeciw w œwiadomoœci

ukraiñska by³a w znacznej mierze

ograniczonego samorz¹du

form wspó³¿ycia narodów

spo³ecznej zarówno Polaków,

pochodzenia ch³opskiego, przesi¹k-

terytorialnego w granicach

dawnej Rzeczypospolitej sta³o

jak te¿ Ukraiñców, pe³en ste-

Imperium Rosyjskiego i Au-

kilka czynników. Po pierwsze,

reotypów wzajemnej wrogoœci.

niêta ideologi¹ ludow¹.

striackiego (Austro-Wêgier-

zasadnicza ró¿nica w mental-

KG