20

Nasz przewodnik

24 kwietnia – 14 maja 2009 * Kurier Galicyjski

RUBIN PODOLA

KRZYSZTOF SZYMAÑSKI

stanê³o mauzoleum Poniñ-

tekst i zdjêcia

skich, gdzie umieszczono

p³askorzeŸbê „Alegoria œmier-

Wiele miejscowoœci nosi

ci” autorstwa Bertela Tord-

miano „per³y”. Tê mo¿na by

waldsena. Dziœ mieœci siê ona

okreœliæ jako „Rubin Podola”

w Lwowskiej Galerii Obrazów,

– rubin wtopiony w szma-

natomiast po mauzoleum po-

ragdy lasów, otoczony srebrn¹

zosta³y resztki œcian. W samej

pêtl¹ rzeki D¿uryn i oz³ocony

osadzie dzia³a³a szko³a, m³yn,

promieniami podolskiego

gorzelnia. By³ tu te¿ klub

s³oñca. Wszystko to by³o,

ludowy. Kwit³o ¿ycie.

niestety, kiedyœ...

Tak by³o do wybuchu I woj-

Wrzesieñ. S³oñce muska

ny œwiatowej. Wojska rosyjskie

³agodnie zaorane podolskie

zajê³y Czerwonogród w 1915

bezkresne pola, faluj¹ce ni-

roku. Opuszczaj¹æ go, Rosjanie

czym woda pod lekk¹ bryz¹.

wyszabrowali co cenniejsze

Gdzie-niegdzie pal¹ siê œcier-

pami¹tki i dzie³a sztuki, i po-

niska, zasnuwaj¹c dymem

wa¿nie uszkodzili pa³ac. W

dolinki. Nie s³ychaæ ju¿ pta-

okresie miêdzywojennym

ków. Wszystkie odlecia³y.

nowym w³aœcicielom uda³o

Skrêcamy z g³ównej drogi na

siê go wyremontowaæ na tyle,

boczn¹. Ech, te boczne drogi!

¿e znów sta³ siê rezydencj¹.

Chocia¿ niby jeŸdzi po nich

Id¹æ z duchem czasu, obok

mniej aut, to dziury i tu daj¹

wodospadu przekopano no-

siê we znaki. Wje¿d¿amy

wy kana³ i czêœæ wody pusz-

pomiêdzy rzadkie zabudowa-

czono na turbinê elektrowni

nia. Na p³otach suszy siê ku-

wodnej. W Czerwonogrodzie

Widok na ruiny zamku Castrum rubrum

kurydza i tytoñ. Na podwór-

rozb³ys³o œwiat³o elektryczne.

kach le¿¹ sterty s³omy, olb-

rzymie pomarañczowe dynie,

stoj¹ wory z ziemniakami.

Zapasy na d³ug¹ zimê. Nie

uœwiadczysz tu wiaderek z

jab³kami, gruszkami, czy

œliwkami przed furtkami jak

przy g³ównych drogach. Bocz-

na droga i turyœci rzadko tu

zagl¹daj¹.

Sam Czerwony

Gród lub Czerwo-

nogród znany by³

ju¿ w IX wieku

jako siedziba

Zamek w okresie swej œwietnoœci

ksi¹¿¹t ruskich.

w tej czêœci Podola budowano

w Kamieñcu starosty Teodo-

Sk¹d wziê³a siê

zamki i chaty, stodo³y i p³oty.

ryka Jaz³owieckiego w XV

Nektórzy historycy wysuwaj¹

wieku gród uzyskuje Prawo

tu osada ludzka,

koncepcjê, ¿e nazwa Rusi

Magdeburskie. Jako twierdza

nie wiadomo.

Czerwonej czerpie swoje ko-

przygraniczna stale jest nê-

rzenie w³aœnie z koloru tej

kana przez Wo³ochów, Mo³da-

Niespodziewanie po lewej

ziemi. Mo¿e ta teoria ma racjê

wian, Turków i Tatarów. To

stronie drogi przerwa w zabu-

bytu, ale wymaga jeszcze

w³aœnie oni w 1672 roku w

dowaniach. Droga biegnie

wielu ¿mudnych badañ nau-

czasie oblê¿enia tej nieprzy-

skrajem urwiska, odkrywaj¹c

kowych. A sam Czerwony

stêpnej twierdzy, ¿eby j¹

wspania³y rozleg³y widok na

Gród lub Czerwonogród znany

zdobyæ, wpadli na pomys³

zagadkowe ruiny œwiadcz¹ce

by³ ju¿ w IX wieku jako sie-

przekopania cypla poni¿ej

o potêdze tych, którzy je zbu-

dziba ksi¹¿¹t ruskich. Sk¹d

zamku i po³¹czenia rzeki no-

dowali. Poœród stromych,

wziê³a siê tu osada ludzka,

wym korytem. W ten sposób

prawie pionowo opadaj¹cych

nie wiadomo. Jedno, co mo¿-

naturalna fosa wysch³a i nie

Najwy¿szy na Podolu wodospad – z wysokoœci 16 metrów

œcian zbocza pêtla czegoœ, co

spieniona woda z hukiem spada w dó³

Walec II wojny œwiatowej nie omin¹³

kiedyœ by³o rzek¹. Na tym, z

tych terenów. Najbardziej tragiczny

I to nie tylko w pa³acu, ale

trzech stron oblanym wod¹

zosta³a rodzina Poniñskich.

i pod strzechami.

cyplu, stoj¹ dwie wie¿e i ruiny

Oni to przebudowali sam

dla mieszkañców Czerwonogrodu

Walec II wojny œwiatowej

œwi¹tyni. A¿ dziw bierze, sk¹d

zamek, koœció³ i rozbudowali

okaza³ siê prze³om lat 1943/1944.

nie omin¹³ tych terenów.

w takiej g³uszy ta wspania³a

osadê. Mury zamkowe, wy-

Polaków z osady wymordowa³a UPA.

Najbardziej tragiczny dla

architektura uchowa³a siê do

szczerbione wydarzeniami

mieszkañców Czerwonogrodu

dziœ. To s¹ w³aœnie pozosta-

minionych stuleci, zosta³y

Zw³oki wielu uda³o siê odnaleŸæ

okaza³ siê prze³om lat 1943/

³oœci po Czerwonogrodzie –

rozebrane. Na ich miejscu sta-

dopiero wówczas, gdy zesz³y œniegi

1944. Polaków z osady wy-

jednym z najstarszych miast

nê³y dwie stylowe neogotyckie

mordowa³a UPA. Zw³oki wielu

Podola, potê¿nej twierdzy,

baszty. Pomiêdzy nimi wbu-

i pêk³y lody na D¿urynie.

uda³o siê odnaleŸæ dopiero

wspania³ym zamku i ludnym

dowano pa³ac ze wspania³¹

wówczas, gdy zesz³y œniegi

miasteczku.

kolumnad¹. Przed pa³acem

na stwierdziæ na pewno - to,

stanowi³a ju¿ takiej przeszko-

i pêk³y lody na D¿urynie.

Najpe³niejsz¹ historiê tego

rozbito ogród z wodotryskiem,

¿e miejsce zosta³o wybrane

dy w zdobyciu zamku. Ale w

grodu mo¿emy znaleŸæ w

cienistymi alejkami i kwiet-

idealne do obrony: pêtla rzeki

taki sposób powsta³ najwy¿-

Pa³ac s³u¿y jako

„S³owniku geograficznym

niki. Wszystko to mo¿na

D¿uryn i doœæ rozleg³y cypel

szy na Podolu wodospad – z

t³o obozu i, zapewne,

Królewstwa Polskiego i innych

obejrzeæ na starych widoków-

z jednej strony i strome, miej-

wysokoœci 16 metrów spie-

krajów s³owiañskich”, wyda-

kach, lub oczyma wyobraŸni,

scami urwiste brzegi i g³êboki

niona woda z hukiem spada

by³ ulubionym

wanym w latach 1880 – 1914

zwiedzaj¹æ malownicze ruiny.

w¹wóz z drugiej.

w dó³.

miejscem domo-

(wtedy by³o jeszcze co ogl¹daæ

Helena Poniñska za³o¿y³a

W XIV wieku Czerwono-

Z pierwszym rozbiorem

i z kim rozmawiaæ o historii).

klasztor sióstr mi³osierdzia,

gród wraz z t¹ czêœci¹ Podola

Polski skoñczy³ siê okres pa-

ros³ych „poszuki-

Zamek ten w kronikach ³aciñ-

które opiekowa³y siê ubogimi,

przechodzi pod w³adanie

nowania w Czerwonogrodzie

waczy skarbów”

skich figuruje jako Castrum

chorymi i sierotami. Czerwo-

litewskich kniaziów Koriato-

Buczackich, Jaz³owieckich,

i „mi³oœników”

rubrum. Nazwa wziê³a siê od

nogród w tych czasach za-

wiczów. Z tego okresu pocho-

Dani³owiczów i Skarbków.

czerwonego koloru tutejszych

mieszkiwa³o oko³o 500 osób.

dzi lokalizacja tu klasztoru

Nowymi w³aœcicielami podu-

graffiti.

ska³ piaskowych, z których

Na cmentarzu na wzgórzu

dominikanów. Za panowania

pad³ego ju¿ wówczas zamku