22

Perypetie autora i bohatera

24 kwietnia – 14 maja 2009 * Kurier Galicyjski

HASZEK I SZWEJK W JEDNYM STALI DOMU

(dokoñczenie z numeru poprzedniego)

o 11 godzinie fatalnej nocy

TADEUSZ ZUBIÑSKI tekst

pos³a³ pos³ugaczkê Špinarov¹

JURIJ SMIRNOW zdjêcie

pod doktora Novaka. Ten na-

Pierwszy zeszyt

tychmiast przyby³, Haszek

roztrzêsiony siedzia³ przy

przygód Szwejka

stole i próbowa³ spisaæ swoj¹

Mieszkaj¹c k¹tem u Sau-

ostatni¹ wolê. Gdy zobaczy³

era w domu „Pod Z³otym

wkraczaj¹cego doktora, ucie-

Anio³em” pisze du¿o i ³atwo,

szy³ siê, i poprosi³ go, aby na-

szybko i znakomicie, przy

pisa³ mu testament. Doktor

wilgotnych od piwa stolikach

zgodzi³ siê, napisaæ to, co mu

w knajpach, w rozgwarze i ha-

Haszek podyktuje.

³asie. Wydolnie, bo ju¿ w

Haszek nieco uspokojony,

marcu roku 1921 nak³adem

po³o¿y³ siê do ³ó¿ka, doktor

Sauera ukazuje siê pierwszy

zrobi³ mu ciep³e ok³ady na

zeszyt „Przygód dobrego

nogi, w chwili gdy dyktowa³

wojaka Szwejka”, który zilu-

swój testament nie mia³ go-

strowa³ przyjaciel Haszka

r¹czki, w miarê wyraŸnie siê

sprzed wojny, Józef Lada.

wys³awia³, œwiadkami ostat-

Józef Lada (1887-1957), ma-

niej woli pisarza byli doktor

larz i karykaturzysta, wytrwa-

L. Novak, Marie Špinarova,

³y dobrodziej i druh Haszka.

20 letnia pos³ugaczka Hasz-

Na ok³adce pierwszego wyda-

ków, Marie Vlèkova -s¹siadka

nia Szwejka widzimy Szwej-

i Josef Rajdl. W³aœnie ta os-

ka, nakreœlonego przez La-

tatnia osoba jest wa¿na. Josef

dê jako osobê przeciêtnie

Rajdl by³ ówczesnym lipnic-

szczup³¹ i bez ³ysinki, o wcale

kim starost¹. Oto jego wspom-

nie nalanych policzkach. Ha-

nienie: przyby³em do miesz-

szek wystêpuje te¿ w s³ynnym

Szwejk-rowerzysta na Rynku we Lwowie

kania Jaros³awa Haszka 3

kabarecie Voskoveca i Wericha,

stycznia 1923 wczeœnie rano.

propaguj¹cym nonsensowy

t¹ woln¹ rêk¹, gdy¿ pani

siê zêby, wygl¹da³ w ostatnim

do po³udnia i po po³udniu od

Haszek le¿a³ w ³ó¿ku nie-

dowcip wysokiej próby, zasila

Szura zamknê³a mu pasek od

stadium jak kastrat. Samo

3 do 5 godziny. Humoru nie

przytomny. Obecny w miesz-

ten kabaret swoimi tekstami,

spodni, aby nie móg³ siê zbyt

pisanie sz³o mu ciê¿ko, mu-

traci³, œpiewa³ wêgierskie

kaniu doktor Novak poprosi³

pisuje do organu KPCZ „Ru-

daleko oddaliæ.

sia³ zatrudniæ jako sekretarza

piosenki ¿o³nierskie, mia³

mnie, abym by³ œwiadkiem

devo Pravo” artyku³y pole-

niejakiego Klementa Štìpanka,

dalekosiê¿ne plany wydaw-

ostatniej woli gospodarza,

W Lipnicy

miczne i humoreski.

syna miejscowego posterun-

nicze, np. zamierza³ w nastêp-

któr¹ mi odczyta³. By³a ona

Na •y•kovie w mieszkaniu

Najpierw w Lipnicy Haszek

kowego Franciszka Štìpanka,

nych tomach wys³aæ Szwejka

ju¿ podpisana przez samego

Sauera Haszek napisa³ pierw-

zamieszka³ w gospodzie „U Ko-

o którym przynajmniej ja

po obu wojnach do Genui

Haszka i 3 œwiadków. Podpi-

szy tom „Przygód”. Zeszyty

runy” (pod koron¹), w³aœcicie-

wiem ma³o, ów sekretarz ge-

i Ostendy, chêtnie podpisywa³

sa³em i ja, dzia³o siê oko³o

sz³y jak woda, sprzedawali je

lem lokalu i jak siê wkrótce

niusza sta³ siê moim szwej-

umowy wydawnicze, trady-

godziny 8 rano. Wersjê dok-

z rêki stoj¹c na rogach ulicy

okaza³o kolejnym dobrodzie-

kowskim Waterloo.

cyjnie i skutecznie wyk³óca³

tora Novaka w pe³ni pot-

autor, wydawca, brat wy-

jem Haszka by³ Alexandr In-

Štìpanek urodzi³ siê oko³o

siê o wysokie zaliczki, choæ

wierdzi³y Marie Špinarova,

dawcy Arnošt Sauer i Vaclav

vald. Po pewnym czasie prze-

roku 1880, by³ kiepskim

coraz bardziej trzês³y mu siê

pos³ugaczka Haszków od 23

Èermak, jako wspó³wydawca

prowadzi³ siê na miejscowy

kopist¹, s³abo zna³ prawid³a

rêce, wygl¹da³ jak portret tru-

listopada 1922 i jej siostra

„wykazany”. Plakat rekla-

zamek. Na pocz¹tek Panusz-

jêzyka czeskiego, szczególnie

mienny.

Teresa. Obie utrzymuj¹, ¿e

mowy obwieszcza³, ¿e „Przy-

ka zasili³ Haszka po¿yczk¹

jego ortografiê, bo sam Ha-

Haszek umar³ o godzinie 8.30

Œmieræ

gody” bêd¹ siê ukazywaæ w

w wysokoœci 4000 koron. Po

szek musia³ poprawiaæ proste

rano, zaœ Marie ostatni¹ wolê

cyklu tygodniowym, w zeszy-

pewnym czasie do Haszka do-

b³êdy np. w listach, które Štì-

Haszek dusi³ siê, 2 stycznia

swego pracodawcy podpisa³a

tach po 32 strony, cena za

³¹czy³a pani Szura, o której

pankowi dyktowa³. Literówek

znacznie mu siê pogorszy³o,

oko³o godziny 1 w nocy. Obie

zeszyt 2 korony. Ciekawy jest

Haszek rozpowiada³, ¿e jest

w dyktowanej korespondencji

nie móg³ mówiæ. Na dzieñ

wersje zgadzaj¹ siê co do

pe³ny tytu³ „Osudy dobreho

ksiê¿niczk¹. Szybko wsi¹k³

jest ca³a masa, np. niechlujny

przed œmierci¹ zawo³ano do

jednego, wbrew kalumniom,

vojaka Švejka za svìtove i obè-

w miejscowe œrodowisko, z³a-

pan sekretarz raczy³ pisaæ

niego miejscowego lekarza

¿e Haszek zmar³ w stanie

anske valky zde i v Rusku”-

pa³ piwny i serdeczny kontakt

t zamiast d, ale gorliwie bra³

doktora Ladislava Novaka,

zamroczenia alkoholowego,

czyli „Przygody dobrego

z tubylcami, chodzi³ na spa-

400 koron miesiêcznie. Pan

ten nie przyby³, by³ u innego

jakie by³y rozsiewane przez

wojaka Szwejka podczas

cery, piknikowa³, odwiedza³

sekretarz wspomina³: w ok-

pacjenta. Haszek zmar³ w

wrogów i zawistników geniu-

œwiatowej i domowej wojny,

teatr w pobliskim miasteczku

œrodê 3 stycznia 1923 r. przed

resie, gdy Haszek dyktowa³

sza, w chwili œmierci Jaros³aw

tutaj i w Rosji.”

Niemiecki Bród, prowadzi³

godzin¹ szóst¹ rano. Pow-

mi Szwejka, nie pi³ alko-

Haszek by³ trzeŸwy, jak kotek,

Jednak w Pradze Haszek

obfit¹ korespondencjê, przyj-

tórnie wezwano doktora La-

holu, tylko ci¹gle pali³,

bo przez ostatni tydzieñ ¿ycia

dusi³ siê, nagonka urzêdowej

mowa³ goœci.

dislava Novaka. Lekarz poja-

jeden odpala³ od drugiego,

pi³ wy³¹cznie mleko.

Pragi go mêczy³a, czu³ fi-

wi³ siê i stwierdzi³, i¿ Haszek

pi³ du¿o herbaty, mia³ zwy-

Sekretarz Haszka telefo-

K³opoty ze zdrowiem

zyczne zagro¿enie, chcia³ siê

zmar³ na zawa³ serca. Przy

czaj chodziæ po pokoju z rê-

nicznie powiadomi³ o œmierci

wyrwaæ z tej matni przes¹dów

W listopadzie 1922 r.

koma za³o¿onymi do ty³u.

ciele podczas obdukcji znaj-

Jaros³awa jego brata Bohu-

i konwenansów. Ale dok¹d?

Haszek i Szura przeprowa-

I takim go pamiêtamy z tych

dowa³a siê Szura i Marie Špi-

mila, statecznego urzêdnika

Idealistycznie najlepiej na

dzili siê do w³asnego wyre-

paru fotografii, które siê

narova, pos³ugaczka Haszków.

w banku Slavia w Pradze.

wieœ, do prostych ludzi. Skwap-

montowanego domku w Lip-

zachowa³y. Pyzaty hedonista,

Cia³o pisarza obmy³y kobiety

Bohumil Haszek przejecha³

liwie skorzysta³ z przypad-

nicy pod numer 185. Wtedy

z pokaŸnym brzuszkiem w

z miejscowego przytu³ku, ub-

kolej¹ tego¿ dnia wieczorem,

kowego zaproszenia, jakie

k³opoty ze zdrowiem znacznie

ruskiej bluzie, o przymru-

ra³y w granatowy garnitur

ale nawet na cia³o nie spoj-

otrzyma³ od malarza Jaros-

pog³êbi³y siê, Haszek skar¿y³

¿onych od œmiechu oczkach,

i po³o¿y³y na biurku. To

rza³. Ograniczy³ siê wy³¹cznie

³awa Panuszki, aby wraz z nim

siê na bóle ¿o³¹dka, wymio-

pracowity tytan dowcipu,

wersja pani Szury. Istnieje

do za³atwienia kwestii for-

pojecha³ do sielskiej Lipnicy

towa³ czêsto, pi³ mleko, ponoæ

brat-³ata, przymilny, jak pi-

inna wersja ostatnich chwil

malnych, szczególnie zainte-

nad Sazaw¹ (Lipnice nad

odstawi³ alkohole, miewa³

jany pose³ i kronikarz do-

geniusza, któr¹ przekaza³o

resowa³ siê dobytkiem zmar-

Sazavou), na WysoczyŸnie

biegunki.

skona³y, bo bez biblioteki, bez

kilka osób.

³ego, i jeszcze w nocy powróci³

Morawskiej, do tych wyma-

Haszek schy³kowy uskar-

kwerend, maj¹c do dyspozycji

Otó¿ na dwa dni przed zgo-

do Pragi, aby, jak oœwiadczy³,

rzonych prostych ludzi, na

¿a³ siê na serce, mia³ k³opoty

w³asn¹ pamiêæ, stworzy³

nem Haszek zapad³ na zapa-

za³atwiæ sprawê kremacji

œwie¿e powietrze. Pojecha³,

z kr¹¿eniem, puch³y mu nogi,

dzie³o ogromne i faktogra-

lenie p³uc, doktor Ladislav

zw³ok brata w praskim kre-

tak jak sta³, w sierpniu 1920,

wygl¹da³ Ÿle, blady dysza³

ficznie bez zarzutu, swoisty

Novak zaaplikowa³ mu seriê

matorium. Ogólnie by³o

w kapciach, nie powiadomi³

i poci³ siê. Jego tusza,- rozty³

fresk i manifest odchodz¹-

zastrzyków, ale wiêkszych

wiadomo, i¿ Jaros³aw Haszek,

Szury, ale po¿yczony dzbanek

siê strasznie wa¿y³ 130 kilo-

cego œwiata, który by³ jak

nadziei nie robi³, organizm by³

jako bezwyznaniowy, wyrazi³

na piwo odda³ w szynku „Pod

gramów – nadawa³a mu wyraz

dinozaur, mo¿e okaza³y,

wyniszczony i schorowany,

wolê, a¿eby po œmierci jego

Twardym Orzechem”. Jednak

dobrotliwy, a wilgotne oczy

barwny, roztañczony, ale bez

mo¿e odnowi³a siê malaria.

cia³o zosta³o spopielone.

lekarstw, po które wyszed³,

leniwie i têsknie patrzy³y z na-

przysz³oœci i bez sensu, nie-

Doktor Novak utrzymywa³, ¿e

Bohumil Haszek wyjecha³,

medykamentów dla chorej

lanej twarzy bez zarostu, z

rzadko.

leczy³ Haszka ju¿ od 4 ty-

ale ju¿ nie da³ znaku ¿ycia,

pani Szury nie dostarczy³.

uszami, podobnymi do uch-

Haszek mia³ œwiadomoœæ,

godni, ¿e bywa³ u niego co-

i wiêcej w Lipnicy siê nie po-

A trzy piwa du¿e wy¿³opa³ na

wytów glinianego garnka,

¿e odchodzi, pracowa³ inten-

dziennie. Haszek nie móg³

kaza³.

stoj¹co,powstrzymuj¹cspodnie

³ysia³ na potêgê, sypa³y mu

sywnie codziennie od 9 do 12

chodziæ, le¿a³ i ciê¿ko dysza³,