23

jego powieści

Kurier Galicyjski * 24 kwietnia – 14 maja 2009

Pogrzeb

dowe konferencje haszkow-

kanonicznego Szwejka, i ak-

rolê agitacyjno-polityczn¹

dosadniejszy, zastosowa³ ter-

Có¿ by³o robiæ, musiano

skie, po³¹czone z piwnymi

ceptacji u mi³oœników Szwejka

jako ulotka, skierowana do

min „¿o³nierz”, ale jego t³uma-

pochowaæ Haszka w mo¿liwy

biesiadami, jakby inaczej

nie zdoby³, a od krytyków

rodaków. Kijowska wersja

czenie toporniejsze literacko,

do zaistnia³ych okolicznoœci

w gospodzie „Pod Koron¹.”

otrzyma³ ciê¿kie baty, bo mu

przygód Szwejka jest ju¿

choæ lingwistycznie wierniej-

sposób. Trumnê wykona³

Jeszcze jedno. Najbardziej

siê nale¿a³y, ot co.

zarysem powieœci, napisanej

sze jêzykowi orygina³u i iro-

miejscowy stolarz Jindra,

intymn¹ pami¹tk¹ po Hasz-

Z mitem szczêœliwej cesar-

po wojnie, znacznie siê jednak

niczniejsze w przekazie, nie

dziwnym trafem losu, trumnê

ku, jaka nie zosta³a ujêta w

sko-królewskiej monarchii,

jeszcze od niej ró¿ni. W 1921 r.

przyjê³o siê, no i dobrze.

bia³¹, gdy¿, tylko taki mia³

owym spisie, by³y pimy - tra-

tych starych dobrych czasów

Haszek opublikowa³ w Cze-

Zreszt¹ owe „osudy” z tytu³u

materia³ na podorêdziu.

dycyjne rosyjskie zimowe

rodem z krainy pogodnych

chos³owacji pierwszy tom po-

epopei to nie koniecznie zaraz

Trumnê bia³¹, jak siê prak-

„dole i niedole”, ale bardziej

buty z filcu, z cholewkami,

walczyków, dobrego wina,

wieœci Przygody dobrego

tykuje przy pochówku nie-

pojemnie: losy, przypadki, zda-

obramowanymi czarn¹ skór¹,

zalotnych wiedeñskich Mizzis,

wojaka Szwejka podczas

winnych dzieci. Dzieñ pogrze-

rzenia, awantury. U Niemców

wysokie na pó³ metra, które

baronów cygañskich i ksiê¿-

wojny œwiatowej. Pomimo

bu, sobota, by³ brzydki i za-

jest ju¿ ostrzej – awantury.

Haszek przywióz³ ze Zwi¹zku

niczek czardasza odwa¿y³o siê

popularnoœci wœród czytelni-

chmurzony, zimny. Trumnê

Sowieckiego. Pimy Haszka

zmierzyæ wielu pisarzy. Artur

ków, krytyka czeska ch³odno

Dzie³o Haszka

musiano wynosiæ oknem,

mistrz Panuška przekaza³ na

Schintzler stworzy³ obraz

przyjê³a ksi¹¿kê, która doce-

jest wiecznie ¿ywe

gdy¿ przez w¹skie na 55 cm

zamek Lipnicki do muzeum,

wiedeñskiej dekadencji, Ste-

niona zosta³a dopiero w Niem-

drzwi taka du¿a trumna nie

Równie¿ czeska krytyka

zachowa³y siê do naszych

fan Zweig – rejestr drzemi¹cych

czech. Pierwsi na arcydziele

mog³a przejœæ. Pogrzeb odby³

mia³a i ma wci¹¿ k³opoty ze

czasów. W ogóle Haszek - to-

upiorów historii, Haszek –

Haszka poznali siê niemieccy

siê po po³udniu, bez udzia³u

Szwejkiem. Dzie³o noœne,

talny abnegat nie przywi¹-

absurdów koszarowego drylu

pisarze i krytycy z Pragi: Max

ksiêdza, jako rodzina tu¿ za

powszechnie znane, jedyne

Brod i dr Alfred Fuchs, z czes-

Szwejk jest kompilacj¹ charakteru i przy-

trumn¹ sz³a pani Szura i sy-

w swoim rodzaju, ale tu du¿o

kich krytyków jako pierwszy

gód zarówno autora oraz jego towarzy-

nek Richard, tu¿ za nimi

wyliczaæ mo¿na tego ale.

– Ivan Olbracht. To prascy

sza broni, gawêdziarza i wydrwigrosza

postêpowali przybyli z Pragi:

Trudne do zaszeregowania

niemieckojêzyczni pisarze

mistrz Panuška i drugi wier-

gatunkowo, niby pamflet na

wydali niemiecki przek³ad

Frantiszka Strašlipki. Nazwisko i wygl¹d

ny przyjaciel pisarz Zdenek

star¹ Austriê, ale historia Au-

Szwejka w praskiej oficynie

Szwejka Haszek wypo¿yczy³ od swego

Matej Kudìj. Trumnê ponieœli

strii tamtej czarno-¿ó³tej by³a

A. Synka. Przek³adu dokona³a

piwnego kompana Szwejka Józefa

cz³onkowie ko³a Soko³ów, z

czêœci¹ historii Czech. A jacy

Greta Reiner. A co z polsk¹

Lipnicy ale ubrani po cywil-

s¹ sami Czesi w Szwejku? Oj,

percepcj¹ Szwejka? Jak to u

juniora - szewca i pedicurzysty.

nemu, mowê nad grobem wy-

niedobrze panie panowie:

nas zwykle. DoraŸnie, i nie

g³osi³ miejscowy nauczyciel

tchórze, pijacy, lenie, wyrwi-

zywa³ wagi do jakoœci i sto-

i buntu wolnych ptaków prze-

dok³adnie zgodnie z ogóln¹

Mareš, prezes tutejszego So-

grosze, ³aziki, szulerzy, maru-

sownoœci ubrania, w okresie

ciw zastanym konwencjom

regu³¹ – mo¿na wydaæ, owszem,

ko³a i przyjaciel Haszka.

derzy, a wymowa ca³oœci dzie³a

lipnickim paradowa³ w po³a-

i konwenansom. Roberta

ale w dozwolonych ramach,

Podobno pierwsza ¿ona Hasz-

destrukcyjna i defetystyczna,

tanych spodniach, i w rosyj-

Musila to wezwanie przeros³o

zakreœlonych przez aktualnie

i antyklerykalna a¿ do bólu,

ka Jarmila na sam pogrzeb

skiej rubaszce, któr¹ prze-

do tego stopnia, ¿e nie zdo³a³

obowi¹zuj¹ce autorytety i od-

no i te latryny, burdele, knajpy,

nie przysz³a, ale posz³a na-

pasywa³ niebieskim albo

dokoñczyæ „Cz³owieka bez

górne wytyczne.

areszty, nihilizm, generalna

stêpnego dnia na grób Hasz-

czerwonym damskim paskiem,

w³aœciwoœci”. Wœród tych licz-

Szwejk w polskim wydaniu,

wulgarnoœæ. A gdzie mê¿ne

ka i z³o¿y³a na nim kwiaty.

a g³owê w upalny dzieñ na-

nych i genialnych jedynie

czyli same k³opoty

czyny, buduj¹ce przyk³ady,

Haszek pochowany zosta³

krywa³ rosyjsk¹ czapk¹ so³-

Józef Roth pozosta³ patriot¹

subtelnoœæ uczuæ i powaga

pod murem, tam gdzie siê

dack¹. Porz¹dniejsze ubranie

czarno-¿ó³tej monarchii do

Zacznijmy od pieca, samo

chwili, w³aœciwe wzorce dla

grzebie samobójców, w mo-

– w tym go pochowano – mia³

koñca ¿ycia, przy czym jego

czeskie s³owo voják oznacza

m³odych? I to w czasie, gdy

gile bez krzy¿a. Na grobie

jedno: podarowane przez

konserwatywny patriotyzm

po prostu „¿o³nierz”, i nie ma,

czeska powieœæ s³awi³a legen-

umieszczono urywek z legio-

leœniczego Bõhm’a. Darczyñca

umacnia³ siê tym bardziej, im

co tu mêdrkowaæ po pró¿nicy.

dê zwyciêskiego wojska –

nowego wiersza: Austrio,

wspomina³: ciemne ubranie,

wiêcej lat mija³o od jej nie-

Pawe³ Hulka– Laskowski

legionów w Rosji i opiewa³a

które podarowa³em Haszko-

uchronnego upadku.

(1881-1946)z ¯yrardowa ro-

nigdy nie by³aœ tak doj-

krzepi¹co narodowego ducha

wi, by³o prawie nowe, tylko

Szwejk – genialny idiota

dem, z rodziny kalwiñskiej

rza³a do upadku, nigdy

dzieje ich bohaterskich czy-

jeden raz mia³em je na sobie.

debiutuje w humoreskach

o czeskich korzeniach, pierwszy

tak skazana, nigdy tak

nów. Programowym pisarzem

przeklêta. Z niewiadomych

Przez ca³e ¿ycie Haszek ze

Haszka ju¿ w roku 1911,

polski t³umacz u¿y³ byæ mo¿e

tej preferowanej formacji by³

przyczyn po paru latach ten

swego wygl¹du i bardzo swo-

które wydane zosta³y rok

dla pokreœlenia efektu komicz-

Rudolf Medek (1890-1940)

napis usuniêto.

bodnego stosunku do kano-

póŸniej jako Dobry wojak

nego, mo¿e aby odró¿niæ z sa-

oficer wojsk legionowych, po-

nów mieszczañskiej prezen-

mej definicji polskiego dziel-

Szwejk i inne osobliwe his-

Sukces Szwejka

eta, dramaturg a od roku

tacji stworzy³ swoist¹ auto-

toryjki (Dobry voják Švejk

nego ¿o³nierza od czeskiego

1929 genera³, kawaler orderu

Czy Haszek siê dorobi³ na

stylizacjê na w³óczêgê, cygana.

a jine podvne historky).

dezertera i piwosza stosuj¹c

œwiêtego Stanis³awa, autor

sukcesie handlowym swej

Prasowanie wymiêtych i ce-

Utwory te s¹ antyaustriack¹

archaizm „wojak”, martyrolo-

epopei? S³awy i legendy na

piêciotomowego cyklu powieœ-

rowanie porwanych ubrañ

i antywojskow¹ kpin¹. Szwejk

giê od szyderstwa. Gdy¿ Pawe³

pewno ju¿ za ¿ycia tak, ale czy

ciowego „Anabasis”, poœwiê-

uwa¿a³ za nonsens.

w tej wersji pojawia siê jako

Hulka-Laskowski nie przet³u-

materialnie równie¿? Œmiem,

conego walkom legionistów

Szwejk - to czeski Honza,

gadu³ka-szewc z Vinohradów.

maczy³ Szwejka literalnie, on

¿e w¹tpiê – odpowiem tak po

w Rosji. W Polsce dzisiaj o

polski ludek powie, Jasiu

Uwa¿a siê, ¿e póŸniejszy

go spolszczy³, bardzo zrêcznie

ksi¹¿ki Medeka upomni siê

gogolowsku. Bezpoœrednio po

Zielone Ucho, taki dobrotliwy

Szwejk jest kompilacj¹ cha-

skompilowa³ na motywach

œmierci sporz¹dzono spis

mo¿e jakieœ doktorant bohe-

g³uptak, ale tak g³upi, ¿e a¿

rakteru i przygód zarówno

dzie³a Haszka polski wariant

inwentarza zmar³ego. Oto on:

mistyki, albo ktoœ osobiœcie

m¹dry. Ekstrawertyk z abso-

autora (przygody) oraz jego

„Osudy dobreho vojaka Švejka

jeden znoszony garnitur,

poprzez zwi¹zki rodzinne za-

lutnym poczuciem rzeczywis-

towarzysza broni, gawêdzia-

za svìtove valky”. B³êdów

palto - bez oceny, bielizna - jak

interesowany dziejami czeskich

toœci bez retuszu. Tradycja

rza i wydrwigrosza Frantiszka

rzeczowych znajdziemy w tym

wy¿ej, dwie pary gaci, cztery

legionów w Rosji w trakcie

ludowych kawalarzy ma

Strašlipki - charakter, szcze-

quasi przek³adzie bez liku,

koszule w stanie mocno

I wojny œwiatowej i wojny

bardzo d³ugi rodowód od Dyla

gólnie inklinacje do kolory-

np. wed³ug PH-L pojawia siê

zu¿ytym - ca³oœæ tego „maj¹t-

domowej, a dzie³o Haszka jest

Sowizdrza³a i Naseredina

zowania, snucia anegdot

na praskich ulicach jakiœ

wiecznie ¿ywe.

ku” wyceniono na 400 koron.

pocz¹wszy, po chasydzkich

i szyderczego stosunku do

pasterz, a przecie¿ chodzi tutaj

Ksi¹¿ek i pierzyn nie stwier-

No có¿ czeskie przys³owie

spryciarzy i kpiarzy, scepty-

wszelkich autorytetów. Nato-

o sutenera etc. Z topografi¹

dzono, co do mebli to Alek-

poucza: „wszelka s³awa polna

ków, weselnych kuplecistów.

miast nazwisko i wygl¹d

miasta i czeskiej prowincji te¿

sandra Lwowa zadeklarowa³a,

trawa.”

Sukces wydawniczy Szwejka

Szwejka Haszek wypo¿yczy³

nie za dobrze, du¿o na so-

¿e stanowi¹ jej osobist¹

Po pierwsze, Szwejka trzeba

okaza³ siê zjawiskiem osza-

od swego piwnego kompana

czystoœci i dosadnoœci trac¹

w³asnoœæ.

czytaæ w oryginale, kto nie

³amiaj¹cym, pierwsze wydanie

Szwejka Józefa Juniora -

dialogi. Pierwsze wydanie,

Obecnie w domku Haszka

przeczyta³ Szwejka w czesz-

– nak³ad 10.000 egzemplarzy

szewca i pedicurzysty, syna

nieco pruderyjne i swobodne

znajduje siê ma³e muzeum

tinie, ten straci³ 90% wartoœci

rozesz³o siê na pniu. Zaraz po

Švejka Józefa, który to by³

nadzwyczaj (np. t³umacz za-

ksi¹¿ki, podobnie jest z „Przy-

jemu poœwiêcone, otwarte

œmierci Haszka wydawca

dozorc¹ domu mieszcz¹cego

mienia peda³ów w uczonych

oprócz poniedzia³ków od

godami Sherlocka Holmesa”,

„Szwejka” pod³echtany ko-

m.in. s³ynn¹ gospodê „U Ka-

panów, pi¿maka w magnoliê)

czerwca do wrzeœnia od 9 do

równie¿ i tym arcydzie³em

mercyjnym sukcesem zleci³

licha”. Podczas pobytu w

ukaza³o siê w roku 1930 w

13, dzia³aj¹ce dziêki stara-

koniecznie nale¿y siê delek-

kontynuacjê przygód pras-

Kijowie Haszek powróci³ do

oficynie wydawniczej Rój.

niom wnuka pisarza, in¿y-

towaæ w jêzyku orygina³u.

kiemu komunistycznemu

stworzonego przez siebie

Drugi t³umacz Józef Wacz-

niera Ryszarda Haszka, a przy

Po drugie, nale¿y czytaæ

dziennikarzowi i satyrykowi,

bohatera i w 1917 zosta³ wy-

ków (1933-2004), urodzony

lipnickim zamku znajduje siê

Szwejka w oryginale, gdy¿ jest

weteranowi wojny Karelowi

dany Dobry wojak Szwejk w

te¿ w ¯yrardowie, swoje am-

pomnik pisarza, jego grób na

to prze¿ycie pierwotne i czyste,

Vañkowi.

niewoli (Dobrý voják Švejk

bitne t³umaczenie opatrzy³

starym cmentarzu zosta³ pod-

tak, jak smakowaæ chleb do-

Vaniek powieœæ w poœpie-

v zajetí). Krytyka monarchii

tytu³em „Dole i niedole dziel-

dany renowacji, jest zadbany,

mowy z w³asnego pieca, bez

chu dokoñczy³, tak jak umia³,

CK jest tu ostrzejsza, ni¿ we

nego ¿o³nierza Szwejka pod-

s¹ na nim kwiaty i wieñce

konserwantów i surogatów -

doraŸnie politycznie i w spo-

wczeœniejszych humores-

czas wojny œwiatowej”, aby

sk³adane przez wielbicieli jego

zdrowo, smacznie, po¿ywnie,

sób koszarowy, ³agodnie mó-

kach, gdy¿ Haszek nie musia³

siê radykalnie odci¹æ. W roku

twórczoœci z ca³ego œwiata.

i uczciwie w obu przypadkach.

wi¹c, jego tekst znacznie na

siê obawiaæ austriackiej cen-

1991 w ramach poprawiania

Odbywaj¹ siê miêdzynaro-

niekorzyœæ odró¿nia siê od

zury, ponadto utwór spe³nia³

Pana Boga Waczków, m¹¿ ju¿

KG