15

Dodatek specjalny

Kurier Galicyjski * 14 – 28 sierpnia 2009

SENTYMENT DO KRESÓW ZDECYDOWAŁ

legr. Dobra N. nale¿¹ do Fry-

deryka Buchmueller i Gus-

tawa hr. Rohan.”

O WSPÓŁPRACY PRUDNIKA I NADWÓRNEJ

Ze sprawozdania lwowskiej

izby handlowej z lat 1866

- 1870 mo¿emy siê dowie-

dzieæ, ¿e ju¿ wówczas powiat

JAN PONIATYSZYN

nadwórniañski posiada³ zna-

cz¹cy przemys³:

Kresowianie zapocz¹t-

„Przemys³owcy i rzemieœl-

kowali kontakty odleg³ych

nicy byli nastêpuj¹cy: apte-

i wydawa³oby siê niema-

karzy 2, golarzy 4, murarzy

j¹cych ze sob¹ wiele wspól-

2, cieœli 2, piekarzy 2, mek-

nego miast. Bo co mo¿e

ler 1, bednarzy 6, pêdz¹cych

³¹czyæ Prudnik i Nad-

gorzelnie 7, szczotkarz 1,

wórn¹? Te miasta dzieli

druciarzy 5, rzeŸników 23,

niemal wszystko. Dawny

furmanów 12, ober¿ystów 8,

Prudnik by³ przez blisko

szklarzy 4, fabrykantów

750 lat pod wp³ywami

szk³a 3, handlarzy skórami

Czech, Austrii, Prus i Nie-

26, handlarzy drzewem 14,

miec. Nadwórna przez

handlarz miodem 1, krama-

ponad trzy wieki by³a pol-

rzy 97, krupiarzy 13, hand-

skim miastem.

larzy owocami 4, handlarzy

Po II wojnie œwiatowej do

koñmi 2, handlarzy produk-

lat dziewiêædziesi¹tych led-

tami 24, handlarzy byd³em

wie tli³a siê tam Polskoœæ, do

18, greszlerów 4, handluj¹cych

której poznawali siê nielicz-

zwierzyn¹ 2, mydlarzy 4,

ni pozostali tam autochtoni.

kotlarz 1, kuœnierzy 7, ma-

Nim na Ukrainê dotar³a

larz pokojowy 1, fabryka

Zdjêcie rodziny Kasza z Nadwórnej, 1928 r.

wyrobów metalowych 1,

jaskó³ka niepodleg³oœci w

m³ynów 38, kominiarz 1, ry-

Nadwórnej nie by³o mowy

marz 1, szynkarzy 121, œlu-

o oficjalnym wspominaniu

tamtejszej parafii ksi¹dz

lematyka ekspatriacji by³y

do koœcio³a katolickiego w

sarz 1, kowali 16, krawców

przedwojennej historii tam-

Józef Smaczniak, którego

tematami tabu. Komunis-

Nadwórnej. Tam wœród

6, szewców 14, powroŸników

tych terenów.

gestapo wywioz³o do katow-

tyczne w³adze zakazywa³y

parafian nie tylko polskiego

9, blacharzy 2, stolarzy 5,

No chyba, ¿e w negatyw-

ni w Stanis³awowie. Zbrod-

wspominania o tym w jakich-

pochodzenia rozdzielali je

garncarzy 2, ko³odziejów 2,

nym kontekœcie polskich

niom na tych terenach nie

kolwiek publikatorach. Obo-

proboszczowie. Przedœwi¹-

tkaczy 6, fabrykant zapa³ek

panów, gnêbicieli ch³opów

mog³y przeciwstawiæ siê

wi¹zywa³a linia bratnich sto-

teczna pomoc z Polski pozwa-

1”. By³o tam te¿ 460 war-

i robotników.

znacz¹ce si³y polskie. Ju¿

sunków z pañstwem radzieckim

la³a wiernym, skupionym

sztatów tkackich. Do naj-

Przedwojenna jutrzenka

wczeœniej wiêkszoœæ œwia-

i jego republikami. Na prze-

wokó³  koœcio³a  godnie

wiêkszych w owym czasie

wolnoœci na terenach II Rzecz-

domego elementu narodo-

³omie lat 80 i 90 Polska

przygotowaæ i prze¿yæ najwa¿-

zak³adów nale¿a³y: „hameria

pospolitej z granic¹ na Zbruczu

wego, który pokierowa³by

odzyska³a  niezale¿noœæ.

niejsze œwiêta katolickie.

¿elaza Gustawa hr. Rohana

nie trwa³a zbyt d³ugo. Z ogrom-

zbrojnym oporem Sowieci

Narodzi³a siê te¿ samorz¹dnoœæ

- Podczas jednego z ta-

i Fryderyka Buchmuellera

nym trudem po ponad 120-

wywieŸli na Syberiê.

lokalna gmin. To one decy-

kich wyjazdów ówczesny

w Pasiecznej, huta szklana

letniej niewoli niepodleg³a

Kiedy na tereny nadwór-

dowa³y o tym, co chc¹ robiæ

burmistrz Prudnika Zenon

dra Lazara Dubsa w Maj-

Rzeczpospolita budowa³a

niañskie wkroczy³a armia

i z kim siê kontaktowaæ -

Kowalczyk poprosi³, abym

danie Œrednim, huta szklana

swoj¹ pañstwowoœæ od 1918

sowiecka Polacy mieli do

nawet za granic¹. Swoboda

zapyta³a w³adze Nadwórnej

Zygmunta Piwko w Maj-

roku.

wyboru: pozostaæ w rodzin-

demokracji zaowocowa³ te¿

o mo¿liwoœæ wspó³pracy

danie Górnym, huta szklana

- Przedwojenna Nadwór-

nych stronach, gdzie miesz-

myœl¹: nasi mieszkañcy sk¹dœ

miêdzy miastami – wspomi-

G. Hr. Rohana i Fryd. Buch-

na by³a miastem pe³nym zie-

kali z dziada pradziada i ry-

pochodz¹. W przypadku Prud-

na Wanda Jakimko by³a

muellera w Mikuliczynie,

leni i dosyæ czystym, jak na

zykowaæ  ¿yciem,  albo

nika niewielu pozosta³o nie-

dyrektorka Szko³y Podsta-

warzelnia soli w £anczynie,

owe czasy – wspomina obec-

wyjechaæ w nieznane na -

mieckich autochtonów. Zde-

fabryka zapa³ek Szymona

wowej w Moszczance, która

Hubnera w Nadwornie, m³yn

na Prudniczanka Urszula

jak to g³osi³a komunistycz-

cydowan¹ wiêkszoœæ stano-

od pocz¹tku by³a organiza-

parowy Franciszka Kunza

Gajda. – ¯ycie kulturalne

na propaganda Polskiego

wili nap³ywowi. Wœród nich

torem prowadzonych z

w Strupkowie, browar w Nad-

skupione by³o wokó³ koœcio³a.

Komitetu Wyzwolenia Naro-

dominowali Kresowianie. W

takim powodzeniem akcji

wornie Wilhelma Buchmuel-

Dzia³a³ tam chór i zespó³ te-

dowego - tereny tzw. Ziem Od-

1998 roku do szko³y podsta-

charytatywnych. – Propozy-

lera, gorzelnie Jeanetty Dubs

atralny. Naprzeciw naszego

zyskanych. Przypad³y one

wowej w Moszczance w gmi-

cja burmistrza spotka³a siê

w Glinkach, Rudolfa hr. Sta-

domu mieszkali ¯ydzi. S¹-

Polsce po podziale Europy

nie Prudnik przyjecha³y na

z ¿yczliwym przyjêciem.

diona w Przeroœle i Francisz-

siadami byli Ukraiñcy. By³y

przez Wielkie Mocarstwa w

koloniê dzieci ze Szko³y

Efektem tego by³o podpisanie

ka Kunza w Strupkowi”. Tar-

ma³¿eñstwa polsko-ukraiñ-

Ja³cie, a potem w Poczda-

Œredniej nr 1 z Nadwórnej.

porozumienia o partnerstwie

taki wodne w Mikuliczynie,

skie. Wszyscy ¿yliœmy w

mie. Wed³ug polskich szacun-

Byli to uczniowie, którzy na-

obu naszych miast.

Pasiecznej i Pniowie by³y

zgodzie.

ków z Nadwórnej wypêdzono

dobowi¹zkowo uczyli siê

Na tak przygotowanym

w³asnoœci¹ G. Hr. Rohana

Ta nieomal sielankowa

lub wysiedlono trzy tysi¹ce

jêzyka polskiego. Towarzyszy³a

gruncie rozpoczê³a siê szkol-

i F. Buchmuellera. Ju¿ wów-

koegzystencja wielokultur-

Polaków. Zmuszeni byli opuœ-

im ich nauczycielka, pocho-

na wymiana m³odzie¿y,

czas przestrzegano, ¿e te trzy

owego miasteczka trwa³a do

ciæ ponad 400 domów i gos-

dz¹ca z polskiej rodziny Wik-

która z roku na rok staje siê

tartaki „ogo³oci³y góry nadwor-

17 wrzeœnia 1939 roku.

podarstw. W bydlêcych wa-

toria Antonowicz. Koloniê

coraz bardziej intensywna.

niañskie z ich lasów i zwiêk-

Potem zaczê³y siê sowieckie

gonach wywieziono ich do

zasponsorowa³ im maj¹cy

Zaczêto te¿ organizowaæ

szy³y gwa³townoœæ corocz-

represje, a ich kulminacj¹

obecnych województw: dol-

nadwórniañskie korzenie

sentymentalne wycieczki na

nych prawie powodzi”. Na

by³y deportacje na Syberiê.

noœl¹skiego i opolskiego. W

Adam Karcher, ówczesny pre-

Kresy. Rodzinne strony je¿d¿¹

rynki zewnêtrzne powiat nad-

Na nieludzk¹ ziemiê wy-

pierwszych transportach z

zes Towarzystwa Mi³oœników

zobaczyæ wysiedleni stamt¹d

wórniañski dostarcza³: ziem-

wo¿ono nie tylko polskie eli-

1945 roku repatriantom, jak

Lwowa i Kresów Po³udniowo-

oraz kolejne pokolenia tych,

niaki, owies, ¿yto, pszenicê,

ty z powiatu nadwórniañ-

ich wówczas nazywano to-

Wschodnich Oddzia³ „Nad-

co mieszkali nad rzek¹ Byst-

jêczmieñ, kukurydzê, chmiel

skiego, ale te¿ ludnoœæ naro-

warzyszyli ksiê¿a: Tadeusz

wórna” w Opolu. To da³o im-

rzyc¹, w pobliskim Pniowie,

oraz owoce. Lwowska izba

dowoœci ukraiñskiej. Ci,

£¹czyñski oraz Jan Winiarski.

puls do kolejnych dzia³añ. W

handlowa wylicza te¿: „Inwen-

Bitkowie, Pasiecznej, Delatynie

tarza ¿ywego by³o w powiecie

którzy przetrwali gehennê

Ze swoimi parafianami przy-

1999 roku w Moszczance

oraz innych miejscowoœciach

ogierów 24, klaczy 934,

sowieckich gu³agów zasilili

jecha³ do Legnicy. W tamtejszej

i Prudniku zorganizowano

znanych im tylko z idyllicz-

wa³achów 1 439, Ÿrebi¹t do

armiê genera³a W³adys³awa

katedrze znajduje siê obraz

pierwsz¹ akcjê charyta-

nych opowiadañ krewnych.

skoñczonego 3-go roku 332,

Andersa. Inni, jak tylko

Matki Boskiej Stra¿niczki

tywn¹ „Œwiêty Miko³aj dla

Po wojnie z Nadwórnej do

mu³ 1, os³ów 3, byków 515,

mogli uciekali z Syberii lub

Naszej Nadziei wywieziony z

Nadwórnej”. Dary w postaci

Prudnika przyjechali znani

krów 9 628, wo³ów 6 905,

tam pozostali na zawsze.

Nadwórnej. Tu³aczy los rzuci³

s³odyczy, maskotek, ksi¹¿ek

w tym mieœcie m.in. ze-

ja³owizny nie maj¹cej jesz-

Tragiczny by³ los ich rodzin

mieszkañców tego powiatu

i przyborów szkolnych prze-

garmistrz Micha³ Rowiñski,

cze 2-ch lat 8 001, bawo³ów

¿yj¹cych pod okupacj¹ na

tak¿e do Opola.

wieziono na Ukrainê. Trafi³y

fotograf Leon R¹pa³a i Witold

3, owiec 15 207, kóz 2 458,

Kresach, które postanowiono

- W latach 1945-50 przyje-

do dzieci ucz¹cych siê jêzy-

Czerkawski, dyrektor Szko³y

œwiñ 12 662, ulów pszczel-

oczyœciæ z „obcego” elemen-

cha³o tu 501 przesiedleñców –

ka polskiego w Szkole Œred-

Podstawowej nr 4 Ryszard

nych 1635”.

tu. Przeprowadzono ekster-

wylicza El¿bieta Dworzak

niej nr 1. Kolejn¹ zbiórkê

Rowiñski, jego zastêpca Ur-

S³u¿bê zdrowia w po-

minacjê ¯ydów. Ginêli Pola-

z Muzeum Œl¹ska Opol-

przeprowadzono z okazji

szula Gajda, prezes Zwi¹zku

wiecie stanowi³o: „2 lekarzy,

cy i Ukraiñcy.

skiego w Opolu.

Œwi¹t Wielkanocnych. Z cza-

Nauczycielstwa Polskiego w

jeden w Nadwornie, drugi

W samej Nadwórnej zamor-

Na Opolszczyznê wywie-

sem do tych akcji przy³¹cza³y

Prudniku Janina Brzeziñs-

w Delatynie, dwóch chirur-

dowano ponad trzy tysi¹ce

ziono 180 tys. osób z Kresów

siê szko³y i miejscowoœci

ka. W 1947 roku z Anglii

gów, 4 egzaminowane aku-

osób, w tym kobiety i dzieci.

Wschodnich.

z ca³ego niemal powiatu

przybyli te¿ Nadwórnianie,

szerki, z tych 3 ¿ydówki, 2

Zgin¹³ wspó³pracuj¹cy z

Przez dziesi¹tki lat ich

prudnickiego. Potem ju¿ dwa

¿o³nierze Andersa: Zygmunt

apteki, jedna w Nadwornie,

Armi¹ Krajow¹ proboszcz

rodzinne strony oraz prob-

razy w roku dary przywo¿ono

Kasza i Mieczys³aw Hanus.

druga w ¯elatynie”.