15

II wojny światowej

Kurier Galicyjski * 18 – 28 września 2009

W 70. ROCZNICĘ

WRZESIEŃ 1939 ROK

AGRESJI SOWIECKIEJ

CZES£AWA CYDZIKOWA

NA POLSKĘ

Wrzesieñ 1939 rok. Ko³o

nas stali ¿o³nierze 76 pp z

„Walki z Sowietami w 1939 roku obfitowa³y w symbole

Grodna. Widzê smuk³ego,

bohaterskie, choæby obrona Grodna w dniach 20 – 21

energicznego blondynka,

wrzeœnia, kiedy m³odzie¿ szkolna butelkami z benzyn¹

przypomina harcerza. Ma

niszczy³a czo³gi sowieckie.

sznur atlasowy, popielaty,

Gdyby jednak, chodzi³o o wskazanie jednego obroñcy –

zawieszony na naramien-

symbolu tamtej wojny, wymieni³bym ppor. Jana Bo³bota,

niku, z trzema czerwonymi

dowódcê plutonu, który poleg³ w walce z bolszewikami na

paskami i wpuszczony do

górnej kieszonki munduru.

fortyfikacjach w rejonie Sarn 20 wrzenia 1939 roku”.

Taka to by³a wtedy moda, ¿e

wszystkie mia³yœmy pamiêt-

PIĄTE TERMOPILE

niki, wiêc i ja poprosi³am

¿o³nierza a¿eby wpisa³ siê do

mego pamiêtnika – na pa-

mi¹tkê.

Z Wikipedii:

oficerów, które uda³o siê zi-

Narysowa³ „blondynek”

Polskie Termopile –

dentyfikowaæ, pochowano na

konia z siod³em, grzebi¹cego

nazwa nadawana CZTEREM

cmentarzu Orl¹t we Lwowie,

Krzysia Waldman, zamiesz-

nog¹ ziemiê... (kreska œmia³a,

ulicy Snopkowskiej, (nazwiska

bitwom w historii Polski na

pozostali spoczêli na miejscu

ka³a na s¹siednim wzgórzu

pewna – dobrze rysowa³).

jego ju¿ nie pamiêtam). Czêsto

wzór bitwy w w¹wozie Ter-

swej bohaterskiej œmierci,

– „ChodŸ Cesiu, na naszej

Napisa³: „¯y³em, bo chcia³eœ,

odwiedza³yœmy ich groby...

mopile, znanej z bohater-

gdzie zosta³ usypany kurhan

górze le¿¹ dwaj polegli ofi-

umar³em, bo kaza³eœ, zbaw, bo

utkwi³a mi w pamiêci pierw-

skiej postawy Spartan:

i umieszczona tablica pami¹t-

cerowie”. Pobieg³yœmy. Na

sza wojenna Wigilia Bo¿ego

mo¿esz”. Podpisa³ siê – WoŸ-

1. Bitwie pod Wêgrowem

kowa z napisem: Orlêtom,

szczycie wzgórza, za anteno-

Narodzenia. Umówi³yœmy siê

niak, a imienia nie pamiêtam.

3 lutego 1863 w czasie Pow-

poleg³ym w dniu 17 sierpnia

wym masztem, le¿a³ na trawie

z Krzysi¹ przed wieczerz¹ przy

(Sprawdziæ nie mogê, pa-

stania Styczniowego, sta³a siê

1920 r. w walkach o ca³oœæ

obrócony na wznak oficer. Na

miêtnik zabrano w czasie

grobach. Zap³onê³y lampiony

mundurze, w okolicy serca,

rewizji). Ten drugi ¿o³nierz,

z naklejon¹ zielon¹ choink¹.

natchnieniem dla francus-

ziem kresowych.

plama krwi. Usta rozchylone,

Modli³yœmy siê za nich, by-

którego prosi³am, a¿eby

3. Bitwie pod Dytiatynem

kiego poety Augusta Barbier

niebieskie oczy spod pó³odkry-

³yœmy myœlami z ich osamot-

zostawi³ po sobie wspomnienie

do napisania wiersza Atak

16 wrzeœnia 1920. (patrz

tych powiek nieruchomo

nionymi rodzinami... Krzysia

w pamiêtniku bardzo siê

pod Wêgrowem, gdzie porów-

poprzedni numer KG)

patrzy³y w niebo. Krzysia

by³a za bogata a¿eby nadal

zasmuci³... Nie umiem ryso-

4. Obronie Wizny w

na³ atak polskich kosynierów

powiedzia³a, ¿e pierwszy zoba-

mieszkaæ we Lwowie. Wysied-

waæ, jestem tylko wojskowym

na rosyjskie armaty do he-

dniach 7-10 wrzeœnia 1939.

czy³ poleg³ego ich parobek (w

krawcem”. – To œwietnie!

lono j¹ i jej matkê. Spodziewa³a

roicznych walk staro¿ytnych

720 Polaków pod dowództwem

pobli¿u sta³a obora i stajnia).

Narysuje mi pan wykrój mun-

siê tego, odda³a mi ksi¹¿eczkê

Spartan. Wkrótce okreœlenie

W³adys³awa Raginisa walczy³o

Przyniós³ on do domu ksi¹-

duru!” – Rozjaœni³a siê twarz

wojskow¹ por. Busowskiego,

to obieg³o europejsk¹ opiniê

przeciw 42 200 ¿o³nierzom

¿eczkê wojskow¹ oficera, a pis-

jego zdjêcie rodzinne i notatki.

¿o³nierza i w pamiêtniku

publiczn¹, przyczyniaj¹c siê

niemieckim, 350 czo³gom, 457

Minê³y wojenne burze. Po

tolet, który le¿a³ obok i obr¹czkê

mia³am piêknie narysowany

do wzbudzenia sympatii dla

moŸdzierzom, dzia³om i gra-

ciê¿kich przejœciach wróci-

z³ot¹ wzi¹³ sobie. Obejrza³am

wykrój wojskowej kurtki.

walki Polaków. W 1904 Maria

natnikom i wsparciu powietrz-

liœmy do domu. W szeœædzie-

ksi¹¿eczkêwojskow¹:„Zygmunt

Nadszed³ dzieñ 21 wrzeœnia.

Konopnicka napisa³a wiersz

nemu Luftwaffe. Na jednego

Przybieg³ „blondynek”

Andrzej Busowski, porucznik

si¹tych latach odes³a³am do

Polaka przypad³o w przybli¿e-

Bój pod Wêgrowem.

i powiedzia³, ¿e wziêli do

76 pp” – Drugi jest na dole, za

Warszawy ksi¹¿eczkê wojskow¹

niewoli bolszewika. Posz-

domem Majzenhalterów” –

por. Busowskiego. W miejscu

2. Bitwie pod Zadwórzem

niu szeœædziesiêciu Niemców.

liœmy razem, chcia³am zo-

powiedzia³a Krzysia. Zesz³yœmy

grobów obu oficerów by³y

17 sierpnia 1920, gdzie bata-

Tylko kilkudziesiêciu polskich

baczyæ, jak wygl¹da jeniec.

w dó³ przez Krzysi park do

wtedy dwa pod³u¿ne ledwie

lion polskich wojsk, z³o¿ony

¿o³nierzy dosta³o siê w niewolê

Nadziwiæ siê nie mog³am –

miejsca gdzie spoczywa³ drugi

widoczne wzniesienia. Obecnie

z ochotnikówspoœródlwowskiej

niemieck¹. Reszta zginê³a

tak kolorowo ubrali ich na

oficer. Pod niskim, pó³met-

jest beton. Marzymy o tym, ¿e

m³odzie¿y, zagrodzi³ drogê na

walcz¹c do koñca, broni¹c

wojnê? Po co? ¯eby by³ lepszy

rowym murem, podtrzymu-

oddadz¹ nam tê czêœæ cmen-

Lwów oddzia³om 1 Armii Kon-

swej Ojczyzny. Dowódca

j¹cym szkarpê granicz¹c¹ z

tarza Obroñców Lwowa, która

cel? Spodnie jaskrawo nie-

nej Siemiona Budionnego.

dope³ni³ z³o¿onej wczeœniej

podwórkiem parterowego

bieskie, czapka czerwona z nie-

jest pod asfaltow¹ drog¹ i za

Z 330 polskich ¿o³nierzy

przysiêgi, ¿e ¿ywy nie odda

domku przy ul. Snopkowskiej

bieskim otokiem..., a p³aszcz?

ni¹. Mo¿na bêdzie wtedy

poleg³o 318, kilkunastu ran-

bronionych pozycji. Po wy-

57 – du¿a plama krwi. Zw³oki

ekshumowaæ szcz¹tki ofice-

Na dole nie obrêbiony, wisz¹

nych dosta³o siê do niewoli.

daniu rozkazu kapitulacji

oficera zabrano do domu. Kula

rów na wolne pole Cmentarza

„frêdzle”. Nie wykoñczony, tak

Dowódca batalionu kpt. Bo-

ostatnim ocala³ym podw³ad-

ekrazytowa rozerwa³a ramiê.

Orl¹t. I nie tylko ich. Ulica

siê œpieszyli? Co chwila

les³aw Zaj¹czkowski, nazy-

nym, sam pozosta³ na stano-

W³aœciciele domu s³yszeli jêk,

przybieg³ któryœ z naszych

Zielona usiana grobami. Pod

wany „polskim Leonidasem”,

wisku dowodzenia i pope³ni³

ale bali siê wyjœæ. Zamknêli

asfaltow¹ œcie¿k¹, obok schod-

¿o³nierzy. – Bo¿e, takim mamy

pope³ni³ z kilkoma ¿o³nierzami

samobójstwo, rozrywaj¹c siê

drzwi, pogasili œwiat³a, – ulic¹

ków, spoczywa dwóch, po

siê poddaæ? Bardzo mizernie

Snopkowsk¹ jechali do miasta

wygl¹da³ ten jeniec, mo¿e

drugiej stronie ulicy – jeden

samobójstwo. Zw³oki piêciu

granatem.

sowieci. Jak siê rozwidni³o –

g³odny? Przynios³am mu pó³-

¿o³nierz 76 pp. Za ogrodzeniem

Część I – Wtedy...

wyszli. Oficer ju¿ nie ¿y³. Le¿a³

litrowy garnuszek herbaty z

zbiornika wodnego te¿ jest

w ka³u¿y krwi, zdrowa rêka

konfitur¹ i pajdê chleba,

grób... Obok starej wierzby,

spoczywa³a na oporowym

której ju¿ nie ma, spoczywa

posmarowan¹ smalcem ze

PPOR. JAN BOŁBOT –

murku. Wróci³yœmy z Krzysi¹

skwarkami. Nie chcia³ jeœæ,

ich dziesiêciu. Po przeciwnej

po œladach krwi, które prowa-

coœ mówi³. Któryœ z ¿o³nierzy

stronie, za nie istniej¹cym ju¿

BOHATER SPOD TYNNEGO

dzi³y pod górê w poprzek drogi,

zrozumia³, ¿e boi siê, powin-

„czarnym krzy¿em” by³ te¿

wiod¹cej do domu robotni-

niœmy spróbowaæ to, co mu

¿o³nierski grób.

czego pracowników cegielni,

podajemy do zjedzenia. – Ko-

A ten polski ¿o³nierz, któ-

KRYSTYNA ADAMSKA

prof. Ryszarda Szaw³ow-

potem przez pó³torametrow¹

muœ ty potrzebny, a¿eby ciebie

rego Niemcy rozstrzelali pod

tekst i zdjêcia

skiego. Nie zauwa¿ony

siatkê ogrodzenia sadu, obok

truæ” – powiedzia³ i „blon-

œcian¹ sichowskiego koœció³ka?

kiedyœ, przele¿a³ do czasu,

kilku rosn¹cych na stoku góry

– Jadê ulic¹ Zielon¹ i tylko

dynek” ³ykn¹³ herbatê i ugryz³

1 wrzeœnia wracam myœ-

kiedy zaczê³am bywaæ w

jab³onek. Dalej na prze³aj, pod

kês chleba. Posili³ siê jeniec,

„wieczne odpoczywanie” odma-

lami w przesz³oœæ, tê sprzed

miejscach, gdzie walczy³

strome wzgórze parku, nieda-

a ja smutna wróci³am do

wiam... Pamiêtam o nich. Co

70. lat. Te¿ by³ pogodny

bohater tego artyku³u.

leko domu Krzysi. Serce mi siê

domu. By³a mowa o poddaniu

roku we wrzeœniu i na Dzieñ

dzieñ. Myœlê o obroñcach,

Mimo up³ywu lat bunkry

œcisnê³o – dlaczego ranny

siê, a mnie trudno by³o w to

Zaduszny, podczas zbiorowej

szczególnie tych, którzy

w okolicach Tynnego nadal

uwierzyæ. 22 wrzeœnia, o go-

Mszy œw. modlimy siê za po-

schodzi³ stromo w dó³, a nie

polegli i czêsto do dziœ nie

zadziwiaj¹ swoj¹ potêg¹.

dzinie 5 po po³udniu nadesz³o

ruczników Paszkowskiego i Bu-

poszed³ alej¹ w stronê domu?

maj¹ nawet mogi³. Spoczêli

Pewnie jednak ich obroñcy

kolorowe sowieckie wojsko.

sowskiego oraz wszystkich

Obesz³yœmy z Krzysi¹ ca³¹ ich

tam, gdzie ginêli, miejsca ich

– oficerowie i ¿o³nierze pol-

Poszli nasi ¿o³nierze do nie-

poleg³ych ¿o³nierzy 76 p. pie-

górê pola i debry, cegielniê

woli... Na drodze, któr¹ szli,

i brzozowy lasek... Przeszuka-

choty z Grodna.

spoczynku s¹ wszêdzie,

scy – byli równie mocni du-

le¿a³y czerwone paski, gwiazdki

³yœmy wszystkie krzaki –

tak¿e na ulicach Lwowa, wie

chem, jak ich betonowe

i ten at³asowy, popielaty sznur

rannych i poleg³ych nie by³o.

Autorka wspomnieñ –

o nich najprawdopodobniej

twierdze...Niedaneimjednak

Pochowano poruczników

„blondynka”. Podnios³am

pani Czes³awa Cydzikowa

mo¿e tylko kilka osób.

by³o zwyciê¿yc wojny, nie

Paszkowskiego i Busow-

sznur – wisi w³aœnie przede

ju¿ nie ¿yje. Jej wspom-

Zupe³nie przypadkowo

wygrali te¿ bitwy. Wygrali

skiego w parku Jordana

mn¹ na œcianie.

nienia przekaza³ naszej

trafia mi do r¹k wycinek z

jednak walkê o najwy¿sze

Rano 23 wrzeœnia, przy-

(¯elazna Woda). Pogrzebem

redakcji jej m¹¿ Eugeniusz

Naszego Dziennika z wrzeœ-

watroœci, przede wszyst-

bieg³a do mnie kole¿anka

zaj¹³ siê starszy pan z brod¹ z

Cydzik

nia 1998, roku z artyku³em

kim – o honor Polaka.