16

18 – 28 września 2009 * Kurier Galicyjski

Część II – Dzisiaj...

mia³o staæ, bêdzie wykonywaæ

przepuszczaj¹ dym i maski nic

Oto relacja prof. Ry-

powierzone mu zadania. Duch

nie pomagaj¹. Oœwiadczam, ¿e

szarda Szaw³owskiego:

Walki z Sowietami w 1939

obroñców jest w tej tragicznej

nale¿y natychmiast na³o¿yæ

BEZDROŻA

roku obfitowa³y w symbole

sytuacji – wspania³y. Wojsko

na poch³aniacze zwil¿one

bohaterskie, choæby obrona

walczy bohatersko i drogo

chustki do nosa i nie przery-

Grodna w dniach 20 – 21 wrzeœ-

ka¿e p³aciæ sobie nieprzyja-

waæ walki pod ¿adnym wa-

nia, kiedy m³odzie¿ szkolna

cielowi. (...) Wszyscy najod-

runkiem”.

butelkami z benzyn¹ niszczy³a

wa¿niejsi ju¿ nie ¿yj¹. Ostatnie

Wreszcie ostatnia rozmowa,

WOŁYNIA

czo³gi sowieckie.

minuty przynios³y mu znowu

mo¿e gdzieœ przed godzin¹

Gdyby jednak chodzi³o o

oœmiu zabitych oraz jeden

5.00 dnia 20.IX: „(...) otrzy-

wskazanie jednego obroñcy –

zniszczony ckm. Amunicja

ma³em nagl¹cy telefon z Tyn-

symbolu tamtej wojny, wy-

jest faktycznie na wyczer-

nego. Ppor Bo³bot melduje, ¿e

mieni³bym ppor. Jana Bo³-

paniu. Rozumie, ¿e zaopatrze-

przed chwil¹ nast¹pi³ wy-

bota, dowódcê plutonu, który

nie w tej sytuacji jest nie-

buch w s¹siednim obiekcie

poleg³ w walce z bolszewikami

mo¿liwe, ale z uwagi na to, ¿e

i na w³asne oczy widzia³, jak

na fortyfikacjach w rejonie

jest dowódc¹, melduje, ¿e wy-

nieprzyjaciel wdar³ siê do

Sarn 20 wrzenia 1939 roku.

starczy jej na 3-4 godziny

wewn¹trz. Chocia¿ jego ob-

Urodzi³ siê w Wilnie, w 1939

walki.

serwacja jest bardzo utrud-

roku ukoñczy³ Wydzia³ Prawa

Po pewnym czasie ppror

niona, gdy¿ ca³y rejon jest w

na KUL-u i ju¿ w sierpniu tego

Bo³bot po raz wtóry zwraca siê

gêstym, czarnym dymie,

tragicznego roku zosta³ zmobili-

z gor¹c¹ proœb¹ o przeciw-

wszystkimi mo¿liwymi œrod-

zowany. Wys³ano go na liniê

natarcie – co mu wtedy przy-

kami przyszed³ na pomoc

Sosnkowskiego. By³a to linia

rzekam – twierdz¹c, ¿e zosta-

s¹siadowi – lecz pomoc ta

nowoczesnych ¿elbetonowych

nie to zrealizowane, gdy tylko

by³a bezskuteczna. Ckm-y,

fortyfikacji, zbudowancyh w

odwód nadejdzie. Walczy do

prowadz¹c ogieñ ci¹g³y –

koñcu lat trzydziestych na

koñca z t¹ œwiadomoœci¹, ¿e

jedynie w kierunku, a nie do

pó³nocnym Wo³yniu wzd³u¿

bijemy siê w zwi¹zku tak-

celu, nie mog³y skupiæ swego

granicy sowieckiej, obsadzona

tycznym – co mnie mo¿e

ognia przed obiektem zagro-

Cmentarz w Bohuszach, na Wo³yniu

przez baony forteczne „Sarny”

dzisiaj najbardziej boli, gdy¿

¿onym z powodu bardzo uci¹¿-

i „Ma³yñsk”. Pluton, dowodzony

w tej sytuacji, prócz dobrego

liwego sposobu prowadzenia

Brukowane drogi... Nie jest

wany w kêpie drzew. Do zam-

przez ppor. Bo³bota wchodzi³

s³owa, otuchy, niczego zrobiæ

ognia (ludzie dusz¹ siê ju¿),

to jednak bruk równy, g³adki

ku prowadzi w¹ski, ale bardzo

w sk³ad 4 kompanii baonu

nie by³em w stanie”. Nastêpne

jak z powodu barykad, na

jak na ulicach miasta, tylko

wysoki most – niegdyœ zwo-

„Sarny”, dowodzonej przez

wiadomoœci z plutonu Tynne

których gros pocisków ginie.

prawdziwe kocie ³by, po któ-

dzony. Warto zejœæ w¹wozem

ówczesnego kapitana (póŸniej

docieraj¹ do kpt Markiewicza

W czasie rozmowy zwraca

rych da sie jeŸdziæ tylko albo

a¿ pod most, by zobaczyæ

majora) Emila Edmunda Mar-

wieczorem: „Schy³ek dnia

siê do mnie z ostatni¹ proœb¹.

bardzo wolniutko, albo bardzo

wysokie murowane przês³a,

kiewicza, który pozostawi³

19.IX. 1939 – godzina ko³o 20-

Oswiadcza mi, ¿e jest 6 mie-

szybko... Drogi te biegn¹ przez

które wci¹¿ stoj¹ nienaru-

obszern¹, spisan¹ w 1951 r.

tej – stwarza silniejszy ruch

siêcy po œlubie i jego ¿ona

piachy, przy drogach rosn¹

szone, mimo, ¿e zamek jest

w Anglii relacjê.

nieprzyjaciela. Pod wp³ywem

mieszka w Lublinie – poda³ mi

strzeliste sosny i delikatne

niemal¿e w ruinie. Zabudo-

Ca³oœci¹ obrony w rejonie

dogodnych warunków – ciem-

jej adres. Prosi³ mnie bardzo,

brzozy, œciel¹ siê wrzosowiska,

wania zamku stoj¹ wprawdzie,

Sarn kierowa³ ówczesny pu³-

na noc, opary bardzo silne –

a¿ebym po szczêœliwym wydo-

hen po horyzont ciagn¹ siê

ale kuriozalnie wygladaj¹

kownik Nikodem Sulik, póŸ-

nieprzyjaciel postanawia –

staniu siê z walki da³ znaæ

³¹ki, poprzecinane szeroko

resztki sowieckich kafelków

niejszy genera³, dowódca V

prawdopodobnie – prze³amaæ

jego ¿onie, ¿e je¿eli mia³by

rozlanymi rzekami, a gdzie

na murach zamku – pozosta-

Dywizji Strzelców Kresowych

opór obroñców Tynnego w spo-

zgin¹æ, niech wie o tym, ¿e do

niegdzie rozpoœcieraj¹ siê

loϾ po czasach, gdy w zamku

w II Korpusie we W³oszech.

sób podstêpny. Na dobre roz-

ostatniej chwili myœl¹c o Oj-

niedostêpne bagniska.

mieœci³a siê sowiecka szko³a...

Czo³gi sowieckie pojawi³y

poczyna siê barykadowanie

czyŸnie, myœla³ równie¿ o niej.

W ka¿dej wsi malowane na

Glazurowane, ³azienkowe ka-

siê na przedpolu 4 kompanii

szczelin, przez nawo¿enie ma-

(...) Nie mog³em ju¿ dokoñczyæ

niebiesko przydro¿ne krzy¿e,

felki sa wszechobecne, pokry-

18 wrzeœnia w godzinach

teria³u chroni¹cego od ra¿enia

zdania, gdy¿ w s³uchawce us³y-

przystrojone wst¹¿kami, nie-

waj¹ œciany zamku, nawet

wieczornych. O œwicie 19

pocisków.Obroñcyprzeczuwaj¹,

sza³em suchy trzask i stwier-

bieskie, najczêœciej drewniane

w przejeŸdzie bramnym, a tak

wrzeœnia wraz z piechot¹

¿e powstanie takiej barykady

dzi³em, ¿e ³¹cznoœci miêdzy

chaty, schowane wœród sadów,

bardzo nie pasuj¹ do dosto-

ruszy³y do natarcia. Zaczê³a

przed samym wylotem lufy w

nami nie ma. Obiekt ppor

kwiaty przy niebieskich p³o-

jeñstwa wiekowych murów.

siê za¿arta obrona naszych

zasadzie likwiduje ich wysi³ek

Bo³bota wraz z ca³¹ obs³ug¹

tach, a na pagórkach bajecznie

O³yka – klejnot Wo³ynia -

bunkrów.

obrony odcinka – prowadz¹

zgin¹³ – zosta³o uduszonych,

kolorowe miejscowe cmentarze.

po³o¿ona jest w piêknej okolicy,

Wspomina mjr Markiewicz:

bardzo intensywny ogieñ,

a mo¿e i spalonych 2 oficerów

Na ka¿dej mogile jest kolorowy

kilkanaœcie kilometrów na

ppor Bo³bot trzyma siê bo-

zadaj¹c przez to wielkie straty

i 49 ¿o³nierzy”

wieniec lub bukiet ze sztucz-

po³udnie od tej samej g³ównej

hatersko. Pododcinek jego,

oblegaj¹cym. Ogieñ ten powo-

Tak skoñczy³a siê boha-

nych kwiatów, a pomalowane

drogi. To jedna z najwa¿niej-

chocia¿ opanowany przez

duje, ¿e nieprzyjaciel bardzo

terska walka ppor Bo³bota

na niebiesko krzy¿e s¹ owi-

szych rezydencji Radziwi³³ów,

nieprzyjaciela z zewn¹trz,

starannie os³ania pracuj¹-

i jego podkomendnych. Wnio-

niête w haftowane rêczniki

chyba najlepiej zachowana na

dziêki umiejêtnoœci walki

cych, przykrywaj¹c ich og-

sek jego dowódcy o odzna-

i wygl¹daj¹, jak laleczki. Nie

naszych terenach. Zwodzony

i woli walki uniemo¿liwia

niem z dzia³ek czo³gów, tra-

czenie go Krzy¿em Virtuti Mili-

ma w tych cmentarzach na-

niegdyœ most prowadzi na

nieprzyjacielowi przejœcie do

fiaj¹c bardzo czêsto w szcze-

tari, z³o¿ony przez mjr Mar-

wet cienia smutku, s¹ one tak

rozleg³y dziedziniec, otoczony

porz¹dku nad nim i ruszenie

liny i zadaj¹c naszym ludziom

kiewicza genera³owi Sulikowi

urocze, ¿e wrêcz weso³e.

czworobokiem zabudowañ

w g³¹b naszego ugrupowania.

du¿e straty”.

w Forli we W³oszech, prawdo-

Rzadko w te piêkne strony

zamkowych. Brakuje tylko

Patrole nieprzyjaciela, co praw-

Dalsza rozmowa z dowódc¹

podobnie gdzieœ w po³owie

zagl¹daj¹ przyjezdni, a warto!

wytwornie ubranych dam,

da, panuj¹ ju¿ na naszym

plutonu Tynne, prawdopo-

roku 1945, najpierw w formie

W tak piêknej scenerii osta³y

panów w kontuszach, koni,

zapleczu, lecz gros si³ jest

dobnie, gdzieœ ko³o godziny

ustnej, na piœmie dopiero w

siê jeszcze wspania³e zamki,

powozów... 70 lat temu zosta³a

zwi¹zane walk¹ nie tylko w

4.00 dnia 20.IX: „Ppor Bo³bot

1951 r., przele¿a³ kilkadziesi¹t

niegdyœ siedziby najs³ynniej-

zniszczona ca³a epoka, kul-

Berdusze, ale wiêksza czêœæ

(...) oœwiadczy³ mi, ¿e nowych

lat w Londynie. Dopiero w

szych polskich rodów, s¹ te¿

tura, ca³a warstwa spoleczna,

w Tynnem. Nieprzyjaciel nie

wiadomoœci o nieprzyjacielu

drugiej po³owie lat osiemdzie-

pa³ace oraz fundowane przez

która przez wieki by³a motorem

mo¿e pozostawiæ na swoim

nie podaj¹, gdy¿ ca³e Tynne roi

si¹tych, po mojej interwencji

te rody koœcio³y. Nie spodzie-

rozwoju tej piêknej ziemi. W

zapleczu obroñców, gdy¿ za-

sie od niego. Ma przeczucie, ¿e

u ówczesnego prezydenta RP

wajmy siê jednak zachowa-

zamku mieœci siê dziœ szpital

danie jego mog³oby natrafiæ na

nie doczeka momentu, kiedy

na UchodŸctwie Kazimierza

nych wnêtrz... Na naszych

dla umys³owo chorych. Nie

uderzenie z ty³u. Ppor Bo³bot

nadejdzie pomoc, gdzy¿ chwile

Sabbata, uda³o siê tê sprawê

terenach nie ocalala ¿adna

jest to obiekt zamkniety, mo¿na

jeszcze kilkarotnie podaje mi

jego s¹ policzone. Nieprzyja-

za³atwiæ. Jednak to nie wy-

rezydencja - jedne zosta³y znisz-

bez przeszkód wejœæ na dzie-

grozê swego po³o¿enia. Czuje,

ciel bowiem, zapali³ materia³y,

starcza. Uwa¿am, ¿e pamiêæ

czone w czasie rewolucji bol-

dziniec, porozgl¹dac siê, po-

¿e nieprzyjaciel „obk³ada” jego

którymi poprzednio ob³o¿y³

ppor. Jana Bo³bota powinna

szewickiej, a te, które przed

szukaæ œladów dawnej œwiet-

obiekty materia³em ³atwopal-

obiekt, papa pali siê bardzo

byæ traktowana w Polsce z po-

drug¹ wojn¹ œwiatow¹ by³y na

noœci. Ilekroæ tu jestem, zawsze

nym, nie zwa¿aj¹c na pono-

szybko i wytwarza dym bardzo

dobn¹ czci¹, jak pamiêæ kpt.

terenach Polski, przesta³y ist-

obserwujê wrêcz karykaturaln¹

szone przy tym straty. Obliczy³,

gryz¹cy, który wdziera siê do

W³adys³awa Raginisa, który

nieæ dwadzieœcia lat póŸniej.

scenê. Panowie w szpitalnych

¿e na jego bezpoœrednim

wewn¹trz. Pragn¹³by, a¿eby

bohatersko walczy³ z Niem-

Klewañ, rodowa siedziba

pi¿amach, prowadzeni przez

przedpolu – w granicach jego

pomoc by³a jak najszybsza. Bo

cami na fortyfikacjach pod

Czartoryskich, le¿y przy g³ów-

pielêgniarki, potulnie nios¹

widocznoœci – le¿y ponad 100

gdy eksploduje któraœ z beczek

Wizn¹ w rejonie £om¿y w

nej trasie, wiod¹cej z £ucka do

emaliowane wiadra z jedze-

zabitych. Pomimo to uwa¿a, ¿e

– pradopodobnie wype³niona

dniach 8-10 wrzeœnia 1939

Równego. Trudno nie zauwa-

niem dla pacjentow – pewnie

sytuacja jego jest gorzej ni¿

benzyn¹, wie, ¿e zostan¹ ¿yw-

roku. Ale o nim – bo walczy³

¿yæ monumentalnej bry³y

z jakiejœ kuchni. Niemniej

krytyczna – ma te¿ poczucie,

cem pogrzebani. W chwili

przeciw Niemcom – wolno by³o

koœcio³a – sanktuarium Matki

zaskakuj¹co wygladaj¹ na

¿e do wieczora nie doczeka.

obecnej za³oga walczy z na³o-

mówiæ”.

Boskiej Klewañskiej. Naprze-

dziedziñcu zamkowym po-

Zapewnia mnie jednak¿e,

¿onymi maskami, lecz wszyscy

ciw koœcio³a, po drugiej stronie

te¿nestertywêgla,zgromadzone

KG

¿e bez wzglêdu na to, co by siê

skar¿¹ siê, ¿e poch³aniacze

drogi, osta³ sie zamek, scho-

na opa³ i le¿¹ce sobie zwyczaj-