okruchy historii

18

30 września – 15 października 2009 * Kurier Galicyjski

czych i militarnych na okres 25 lat.

zadania: 1DP (gen. Pulanich) zaata-

deckimi. Był natomiast zdecydowanym

i słownik słowacki, bowiem najpierw

Beck prowadził wobec Czechosłowa-

Sprawy zagraniczne i wojskowe zo-

kowała Podhale, Pieniny i częściowo

antysemitą, czemu dawał wyraz, jako

pisano głównie po łacinie, a potem

cji politykę co najmniej dwuznaczną,

stały oddane całkowicie pod kontrolę

Beskid Sądecki. Jej szlak prowadził

poseł do parlamentu. Kierował Partią

dominował język czeski.

bo z jednej strony polska dyplomacja

niemiecką.

przez Jaworzynę – Jurgów – Niedzi-

Ludowa do śmierci w 1938 roku.

W monarchii Austrowęgierskiej

już od wiosny 1938 nakłaniała Hlinkę

Umowa ta także przesądziła o

cę – Czorsztyn – Sromowce Niżne

Ks. dr (teologii) Jozef Tiso – również

Słowacy pozostawali pod panowaniem

i Tiso do ogłoszenia niepodległości

udziale Słowacji w napaści na Polskę

– Nowy Targ, a następnie w kierunku

członek Ludaków i szef tej partii po

węgierskim, a kiedy podczas Wiosny

Słowacji, do czego oni wówczas jesz-

i inne kraje, chociaż w rządzie ks.

Maniowy – Harklowa – Ochotnica –

śmierci ks. Hlinki, a także poseł i minister

Ludów (1848) zostały wysunięte

cze nie byli gotowi, a z drugiej strony

Tiso nie było jedności w tej kwestii.

Tylmanowa i Kamienica. Do ostrych

zdrowia i szkolnictwa w latach 1927-28.

pierwsze postulaty narodowościowe

dążył i sugerował Węgrom aneksję

Większość ministrów była za zacho-

starć doszło w ok. Czorsztyna (bitwa

Kontynuował dzieło ks. Hlinki, starał się

(m.in. sejm krajowy, szkolnictwo), to

Słowacji oraz stworzenie wspólnej

waniem neutralności, jednakże Sło-

z batalionem KOP „Żytyń”), Piwnicz-

o większą autonomię Słowacji i odegrał

cesarz Franciszek Józef I nie wyraził

granicy polsko-węgierskiej, co się

nej, Ochotnicy, Leluchowa, Muszyny,

zgody na jakiekolwiek autonomiczne

Żegiestowa (Łopata, Zdrój i wieś).

zapędy, natomiast Węgrzy nasilili

Po obu stronach padali zabici i ranni,

madziaryzację Słowaków. Wówczas to

zdarzało się rozstrzeliwanie wziętych

nastąpiło wyraźne zbliżenie Słowaków

do niewoli polskich jeńców, a także

z Czechami, choćby z tytułu pokre-

sporadyczne grabieże i plądrowanie

wieństwa języków i udostępnienia

przez ludność słowacką pensjonatów

Słowakom czeskich uczelni (głównie

i sanatoriów (np. w Żegiestowie).

w Pradze). Pierwsza wojna światowa

9.09.1939 słowacka 1. DP została

skończyła się rozpadem Cesarstwa

wycofana na teren Słowacji. Pozo-

Austrowęgierskiego, w wyniku czego

stawiła jedynie niewielkie siły w kilku

30.10.1918 roku powstała m. in. wolna

miastach Podhala. 2. DP (gen. A.

Czechosłowacja, w której Słowacja

Čunderlik) miała rejon działania na

miała przyznaną autonomię. Z faktem

odcinku Bardejów – Świdnik – Nowy

utraty Słowacji nie chciały się pogodzić

Sącz, ale praktycznie  prawie nie

Węgry i dopiero ultimatum Francji, pod

uczestniczyła w bojach, bowiem wy-

koniec 1918 roku, zmusiło Węgrów

ręczyły ją wcześniej siły niemieckie.

do wycofania swoich wojsk z terenów

Odnotowano w trzecim dniu wojny

słowackich.

Jozef Tiso – premier i prezy-

Gen. Catlos w rozmowie z niemieckim generałem łącznikowym

wtargnięcie 4 samochodów pancer-

Konstytucyjne równouprawnienie

dent Słowacji z lat 1938-1945

nych i szwadronu kawalerii do Tylicza,

Czechów i Słowaków w praktyce

a efektem ostrzału było kilka pożarów

wacja tak się uzależniła od Niemiec,

jednak wyglądało w ten sposób, że

drewnianych budynków. Podobno

że już nie było odwrotu. Warto w tym

Czesi dominowali nad słowacką „pro-

celem tego wypadu była korekta gra-

miejscu zaznaczyć, że Węgry (rów-

wincją” nie tylko większym terytorium

nicy w Muszynce. Skuteczna polska

nież związane sojuszem z Niemcami)

i liczbą ludności, ale przede wszystkim

obrona jednak zmusiła Słowaków do

nie zgodziły się na przemarsz wojsk

stopniem rozwoju potencjału przemy-

wycofania się. Dywizja ta została uży-

niemieckich przez ich terytorium we

słowego oraz nauki i kultury. Wśród

ta do „oczyszczania” zdobytych przez

wrześniu 1939, i nie posłały własnych

elit czeskich (T. Masaryk, E. Beneš i in.)

Niemców terenów z niedobitków pol-

wojsk przeciw Polsce. W sierpniu na

stał się modny pogląd zwany „cze-

skiej armii na linii Krosno – Sanok –

posiedzeniu rządu, premier ks. Tiso

chosłowakizmem”, głoszący, że obie

Lesko. 16.09.1939 dywizja ta została

oświadczył jednoznacznie: „Jesteśmy

te nacje są jednym narodem o wspól-

Słowacki samolot Avia, używany w kampanii wrześniowej

wycofana na Słowację, a na jej miej-

gotowi maszerować razem z Niemca-

nych korzeniach, więzach językowych

sce wprowadzono grupę zmotory-

mi” i 28. 08.1939 ogłosił mobilizację

i chrześcijańskich.

zowaną „Kalinčiak” (płk. Imro). 3 DP

powszechną. Był to jedyny sojusznik

Znacznie mniej liczne elity słowac-

kluczową rolę jako premier i prezydent

ziściło po Układzie Monachijskim.

(płk. A. Malar) z rejonu Medzilaborce

III Rzeszy, który wziął aktywny udział

kie przyjmowały tę koncepcję o tyle,

Słowacji tuż przed i podczas II wojny

Granica ta, jak się potem okazało,

odpierała kilka polskich wypadów na

w napaści na Polskę.

o ile była ona pomocna do uzasad-

światowej.

była drogą ewakuacji części wojsk

teren Słowacji (np. Čertižne), toczyła

Rząd słowacki pozwolił na wpro-

nienia uwolnienia się spod dominacji

Problem Zaolzia oraz Spisza i Ora-

polskich i wielu cywilów po klęsce

walki pod Czeremchą i Hutą Polańską

wadzenie wojsk niemieckich w pobliże

węgierskiej, natomiast w już wolnej

wy powodował, że stosunki między

wrześniowej.

oraz wspierała Niemców w ataku na

polskiej granicy oraz na wykorzy-

Czechosłowacji dla Słowaków stała się

Polską i Czechosłowacją były dość

Słowackie partie polityczne na Układ

linii Jasło – Krosno - Sanok oraz Bu-

stywanie przez Niemców istnieją-

niewygodna, bowiem do świadomości

chłodne i nacechowane nieufnością,

Monachijski zareagowały niezwłocznie,

kowsko – Baligród – Cisna. Podobnie

cych oraz budowę nowych lotnisk

i głosu zaczęły dochodzić tendencje

jednakże w relacji polsko-słowackiej

zwołując zjazd do Żyliny, gdzie dnia

jak 2 DP, pomagała Niemcom w dzia-

polowych, baz materiałowych, sieci

autonomiczne, a nawet separatystycz-

były zdecydowanie lepsze niż w polsko-

6.10. 1938 ogłoszono autonomię Sło-

łaniach „oczyszczających” na zajmo-

drogowej i kolejowej. W celu inwazji

ne. Ostatecznie czechosłowakizm

czeskiej, bowiem Słowacy wiedzieli,

wacji, powołano rząd i desygnowano

wanych terenach.

na Polskę została wydzielona grupa

został odrzucony już po wojnie (1945)

że Czesi „sprzedali” Spisz i Orawę za

na premiera ks. J. Tiso. Od tego czasu

Nie można także pominąć udzia-

armii słowackiej, nosząca kryptonim

w tzw. programie koszyckim.

Zaolzie.

polityka słowacka przybrała kierunek

łu słowackiego lotnictwa. W ataku na

„Bernolák”, licząca 51000 żołnierzy.

Z chwilą powstania wolnej Cze-

We wrześniu 1938 roku w pol-

proniemiecki, a rządząca partia Luda-

Polskę wzięły udział 2 eskadry my-

Armią tą dowodził ze Spiskiej Nowej

chosłowacji i Polski w 1918 r. zaistniał

skiej ambasadzie w Pradze pojawili

ków zaczęła wcielać w życie ideologię

śliwskie (20 samolotów Avia B-534)

Wsi, ówczesny minister obrony Sło-

między obu państwami zgrzyt teryto-

się czołowi politycy słowaccy: ks. Tiso

nacjonalistyczną i antysemicką.

i eskadra obserwacyjna (10 samo-

wacji, gen. Ferdinand Čatloś, jed-

rialny, który został zażegnany w wyniku

i K. Sidor, którzy, przewidując nadcią-

W marcu 1939 roku Hitler przy-

lotów Letov Š-328), których rola po-

nakże operacyjnie wojska słowackie

porozumień dwustronnych w 1920 r.,

gającą burzę, poinformowali amba-

stąpił do likwidacji Czechosłowacji.

legała na eskortowaniu niemieckich

były podporządkowane niemieckiej

potwierdzonych następnie przez Radę

sadora K. Papėe o stanowisku i woli

12 marca 1939 został wezwany do

bombowców, niszczeniu polskich tras

14 armii gen. płk. Wilhelma Lista.

Ambasadorów i Międzynarodowy

Ludaków w sprawie usamodzielnienia

Berlina ks. Tiso, gdzie Hitler i Rib-

komunikacyjnych, zrzucaniu ulotek,

Korpus słowacki składał się z: 3 dy-

Trybunał Sprawiedliwości w Hadze

się Słowacji i zaproponowali zawarcie

bentrop poinformowali go o likwida-

ułatwianiu łączności itp. Samoloty

wizji piechoty (1 DP „Jánošik”, 2 DP

(1924), w wyniku czego część Śląska

unii polsko-słowackiej. Warszawa,

cji Czechosłowacji i postawiono go

startowały z lotnisk w Spiskiej Nowej

„Škultéty”, 3 DP „Rázus”), dywizjonu

Cieszyńskiego (tzw. Zaolzie) przypa-

niestety nigdy na te propozycje nie

przed wyborem: niepodległość Sło-

Wsi i Vinne, a ich rejsy wiodły nad

lotnictwa, grupy zmotoryzowanej „Ka-

dło Czechosłowacji, natomiast część

udzieliła odpowiedzi. Wkrótce, bo już

wacji lub okupacja niemiecka. Trzecią

Polskę południową (m.in. Stryj, Dro-

linčak” oraz oddziału Hlinkowej Gwar-

Orawy i Spisza Czesi odstąpili Polsce.

30.09.1938, pod naciskiem Hitlera,

alternatywą miał być rozbiór Słowacji

hobycz, Lwów, Tarnopol). Jest znany

dii (Hlinkova Garda). Formalnie woj-

Warto w tym miejscu wspomnieć, że

premierzy Wielkiej Brytanii i Francji

między sąsiadów tj. Węgry, Polskę

incydent z trzeciego tygodnia wojny,

ska słowackie miały bronić własnych

podczas paryskiej konferencji poko-

zawarli z III Rzeszą i Włochami tzw.

i Niemcy. Trudno się dziwić, że ks.

kiedy to słowackie samoloty zaatako-

granic i wiązać siły polskie, jednakże

jowej w 1919 roku, przedstawiciel

Układ Monachijski, w wyniku którego

Tiso obrał niepodległość, chociaż pod

wały z broni pokładowej i bombami

dowództwo niemieckie rozszerzyło

Słowaków (ks. Hlinka), na propozycję

Niemcy anektowały czeskie Sudety.

ścisłą kontrolą niemiecką.

Legion Czesko-Słowacki (dowodzony

te zadania o rozkaz wkroczenia na

delegacji polskiej, miał możność

Wykorzystując krytyczną sytuację

Wobec przewidywanego już wów-

przez gen. Prhalę i płk. Svobodę) w

polskie tereny. Wydaje się, że dane

przedstawić uczestnikom konferencji

Czechosłowacji, Polska, niestety w

czas konfliktu z Polską, Hitler obiecał

Hluboczku Wielkim (7 km. od Tarno-

wywiadowcze Słowaków z końca

postulaty, zmierzające do przyznania

sposób ultymatywny, zgłosiła swoje

włączenie do „niepodległej” Słowacji

pola), który walcząc po stronie pol-

sierpnia zawierały wyolbrzymione in-

Słowacji znacznej autonomii (m.in.

roszczenia terytorialne, zagarniając

Spisza i Orawy. Na tę zachętę Tiso

skiej, tam właśnie miał swoje kwatery

formacje o liczebności polskich sił

własny parlament), ale w ramach Cze-

Zaolzie, dalszą część Spisza-Orawy

miał odpowiedzieć Hitlerowi, że „tam

i miał m.in. za zadanie obronę prze-

w Karpatach i dowództwo liczyło się,

chosłowacji. W międzywojennej Słowa-

i ziemi Czadeckiej (ok. 220 km.kw.),

nie mieszkają Słowacy, a tamta oko-

ciwlotniczą rejonu Tarnopola.

w pierwszej fazie wojny z atakiem Po-

cji na czoło elit politycznych wysunęli

natomiast Węgry okroiły Słowację,

lica nigdy nie należała do Słowacji”.

18 września samoloty słowackie

laków na terytorium Słowacji.

się dwaj księża katoliccy, wywodzący

wkraczając (listopad 1938 i marzec

Dwa dni później (14.03.1939) parla-

zostały wycofane z lotów nad Polskę

Dnia 1 września 1939 o godz.

się z chłopów słowackich:

1939) na Ruś Zakarpacką i część

ment słowacki proklamował niepodle-

i powróciły do bazy w Piestánach.

5.00, bez formalnego wypowiedze-

Ks. Andrej Hlinka – proboszcz w

południowej Słowacji (ok.10 000 km.

głość Republiki Słowackiej, natomiast

W pierwszych dniach wojny źródła

nia wojny – wojska słowackie ruszy-

Rużomberku – założył Słowacką Partię

kw), co w sposób oczywisty pogor-

w kolejnym dniu 15.03.1939 Niemcy

słowackie informowały o lotach pol-

ły w kierunku Polski, tworząc wraz z

Ludową (Hlinková Slovenská Lŭdova

szyło wzajemne stosunki. Węgry i Polska,

zajęły Czechy i ogłosiły powstanie tzw.

skich samolotów w słowackiej strefie

wojskami niemieckimi front od Tatr

Strana) potocznie zwana Ludakami,

przyłączając się do rozbioru Czecho-

Protektoratu Czech i Moraw. W ciągu

przygranicznej, m.in. dzięki takim lo-

Wysokich, wzdłuż polskiej granicy na

której ideologia miała wyraźne zabar-

słowacji, stały się oczywistymi wro-

następnego tygodnia (23.03.1939)

tom Polacy mieli dokładne fotografie

wschód, bronionej przez Armię Kra-

wienie nacjonalistyczne, jakkolwiek

gami Czechów i Słowaków. Słowacy

Słowacja i III Rzesza podpisały umo-

najważniejszego lotniska w Spiskiej

ków (gen. A. Szyling) i Armię Karpaty

w praktyce akceptował koncepcję

stracili nadzieję na zbliżenie z Polską.

wę o ochronie Słowacji przez III Rze-

Nowej Wsi, natomiast lot nad Preszo-

(gen. K. Fabrycy). Poszczególne dywi-

czechosłowakizmu i widział potrzebę

Warto tutaj zaznaczyć, że polski

szę. Umowa ta regulowała całokształt

wem skończył się zestrzeleniem pol-

zje słowackie otrzymały zróżnicowane

współpracy z Węgrami i Niemcami Su-

minister spraw zagranicznych Józef

stosunków politycznych, gospodar-