zaduszki we Lwowie

4

2 – 16 listopada 2009 * Kurier Galicyjski

karTki z życiorysu

CzESława CydziKowa

tekst

maria BaSza zdjęcia

(1 listopada 2009)

w piwnicy kontrrazwiedki

Smiersz, 1945 lwów

Minęło ponad 50 lat od tego dnia.

wierzyła, że ją wypuszczą i ocali ten

Wydał mnie oraz innych naszych

prawdziwie podziemny numer „Sło-

przyjaciół ten sam zdrajca – Czesław

wa Polskiego”, wydany w więzieniu

G., ps. „Borowik” późniejszy pułkow-

kontrrazwiedki „Smiersz”.

nik UB i pracownik ambasady polskiej

Chciałam teraz zobaczyć koniecz-

w Chinach. Do mego aresztowania

nie wnętrze ogólnej celi. Odsunęłam

przyczynił się również Jan K., ps.

tę samą zasuwkę sprzed lat z juda-

„Sas”, pułkownik Straży Pożarnej w

szowym okienkiem i weszliśmy do

Mielcu, zmarły w 1993 roku.

środka. Przed nami widniała ściana

W pierwszych dniach marca 1985

z desek i szereg drzwi, zamkniętych

roku był we Lwowie Adam Lewicki i w 50.

na kłódkę. Na ścianie z prawej strony

rocznicę mego aresztowania 6 marca, od-

narysowałam 50 lat temu Matką Bo-

wiedziliśmy nasze więzienie przy ul. Ka-

ską Częstochowską i Orła z literami

deckiej 20 – „kontrrazwiedkę Smiersz”.

AK po obu jego stronach oraz herb

Adam Lewicki zapukał do swojej celi,

Lwowa ze słowami „Semper Fidelis”.

widok na Cmentarz orląt lwowskich

obecnie zamienionej na mieszkanie

Obecnie ta ściana odgrodzona była

(pierwsze okna w suterynach od stro-

ny uI. Kosynierskiej). Otworzył nam

mężczyzna lat około 60. Adam zwró-

cił się do niego po polsku z prośbą,

ażeby pozwolił nam wejść i zobaczyć

pokój w którym go więziono.

- To właśnie moja sypialnia, od-

parł łamaną polszczyzną właściciel

mieszkania. A nas tu, na podłodze

spało dwudziestu pięciu odpowiedział

mu wówczas Lewicki i dodał – Tam

była dyżurka z: okienkiem na schody,

a tu drzwi do naszej celi. Zamurowali

je. Właściciel mieszkania był raczej

uprzejmy. Spojrzeliśmy na wiszący

na ścianie olejny portret wojskowego

i stojącego przy nim chłopca.

- To mój ojciec ze mną, a ten woj-

skowy na fotografii wiszącej obok, to

grób nieznanego żołnierza

ja w czasie kilkuletniej służby w Pol-

wnęki, okno swojego pokoju, firanki

i flakon z baziami. Na ukośnym sufi-

cie powstała historia aresztowania,

karykatury oficerów, typowe i łatwe

do wykonania, bo semickie mieli rysy.

Dalej umieściłam visa i jego numer

sce – poinformował nas. Zapytałam

powiedział im o tym i tak mnie wzięli

(żeby nie zapomnieć).

go czy ma świeczkę albo latarkę, bo

w ciemnościach późnego wieczoru na

Myślałam, że kiedyś po wojnie

chciałabym zejść do podziemia. – Nie

rogu ul. św. Jacka i Hauke-Bossaka.

i kogoś trzeciego. Dzieliły te dwa

deskami. To piwnica pułkownikowej

według tego numeru dowiem się czy-

trzeba, odpowiedział, otworzył drzwi

Nie mogłam usnąć tej nocy z 6 na

schrony zwykłe drewniane drzwi,

– poinformował nas przewodnik. –

ją własnością przedtem był pistolet.

i grzecznie poprosił, ażebyśmy poszli

7 marca 1945 roku. Przyjrzałam się

wiec mając obok komendanta NOW

Chodźmy do niej.

Na następny dzień, kiedy poszłam

za nim. Zbiegł po schodach i zapalił

swojemu nowemu miejscu. Pokój był

i redaktora, wypuściliśmy na 3. Maja

Poszliśmy więc na pierwsze pię-

na śledztwo, zmyli sufit, a komendant

światło. Zobaczyliśmy przed sobą

bez okna, bo znajdował się głęboko

1945 roku ostatnie, podziemne „Sło-

tro do pułkownikowej. Adam Lewicki

więzienia oznajmił mi, że tego ryso-

te same drzwi z judaszem, którymi

pod ziemią. Metrowa wnęka w ma-

wo Polskie”. Nagłówek narysowałam

powiedział jej, że właśnie mija 50 lat,

wać nie można. Zostało tylko okno.

zamykano korytarz z trzema celami.

sywnym murze wskazywała którędy

identyczny. Była też rubryka „Wolne

jak mnie aresztowano i umieszczo-

Właśnie to okno chciałam teraz zoba-

Siedziałam sama w pierwszej celi na

należy się wydostać w razie zbombar-

datki na prasę, papier – z pokoi śled-

no tam, gdzie jest teraz jej piwnica.

czyć, ale i jego już nie było. Wyszliśmy

lewo. Chciałam tam wejść i zobaczyć

dowania budynku. Ściany pomalowa-

czych, ołówek – dar wyjca rudego”.

Pułkownikowa się rozczuliła, życzyła

teraz wszyscy z mojej „pojedynki”. Po

okno, które, narysowałam na ścianie,

ne były na beżowo, na nich zajączki,

Dziewczęta, które chodziły sprzątać

nam wszystkiego najlepszego i po-

prawej stronie była cela mężczyzn.

ale drzwi były zamknięte.

sarenki, ptaszki... Był to widocznie

wyższe piętra przynosiły do celi pa-

wiedziała. – Wy wtedy siedzieliście,

Adam Lewicki powiedział, że przy-

- To moja piwnica, idę po klucze –

schron dla dzieci. Wyposażenie

pier. Dyżurny, nazywany przez nas

a my teraz wszyscy czujemy się,

jaciel jego spał tu pod drzwiami, na

powiedział nasz przewodnik i pobiegł

przedwojenne: umywalnia z bieżącą

„wyjcem rudym”, dał mi ołówek i po-

jak w więzieniu. W trakcie rozmowy

ziemi. Przypomniałam sobie, jak pięk-

na górę. Okna nie zobaczyłam, ścia-

wodą, piecyk gazowy. W rogu stało

życzał nożyk do strugania. Cały wol-

wyjaśniło się, że ściana, o którą mi

nie śpiewał żołnierskie tanga jeden z

ny były zabielone.

zasłane kocem łóżko, stolik a na nim

ny od śledztwa czas rysowałam por-

chodzi, mieści się nie w piwnicy puł-

mieszkańców tej celi. Naprzeciw była

Wróciły wspomnienia...Taka byłam

talerz i łyżka. Zdrapałam łyżką farbę

treciki współtowarzyszek niedoli. Po

kownikowej, a generałowej. Pobiegł

ogólna cela, w której siedziałam po

pewna siebie, nawet zarozumiała, że

ze ściany, pod nią było białe wapno.

przeczytaniu „Słowa Polskiego” przez

nasz przewodnik na drugie piętro, do

organizowanej i nieudanej ucieczce,

mnie nikt nie weźmie, bo któż z nich

Maznęłam sadzę z piecyka – mam

wszystkie trzy cele. Krzysia Sokół

generałowej, ale nie było jej w domu.

kiedy to wszystkich przemieszano.

mógł przypuszczać, że ta panienka

kolor czarny. Można rysować. Odtwo-

zaszyła gazetkę w poduszeczkach,

Pułkownikowa chciała nam pomóc,

Posadzono wtedy do „pojedynki” z ryso-

chodzi z visem. Tymczasem „Sas”

rzyłam na zewnętrznej ścianie, obok

podwyższających ramiona sukienki,

prosiła ażebyśmy podali numer te-

wanym oknem „Marka”, Staszka Buryłę