okruchy historii

14

2 – 16 listopada 2009 * Kurier Galicyjski

Verdun Wschodu

„Zgasły imiona nasze,

ale jaśnieją nasze czyny”

cmentarzach. Oto niektóre wybrane

cytaty inskrypcji:

(inskrypcja z cmentarza

- Śmierć żołnierska jest święta

w lubczy)

i wszelki nakaz nienawiści maże, czy

bratem był czy też wrogiem, jednaką

EugEniuSz niEmiEC

cześć i miłość winniśmy im w darze.

W piękny niedzielny poranek, 2

- Zdejm sandały z nóg, gdyż miejsce,

maja 1915 roku, o godzinie 6,00 rano

na którym stoisz jest ziemią świętą.

na linii frontu austriacko-rosyjskiego

- W życiu rozdzieleni, śmiercią

pod Gorlicami zagrzmiało 1000 dział

połączeni, przyjaciele i wrogowie. Kim

armii austriacko-niemieckiej. Artylerią

byli, co znaczyli? Jedno pozostało

dowodził Polak gen. Tadeusz Roz-

pewne: ich wierność!

wadowski. Huraganowy ogień trwał

4 godziny, niszcząc nie tylko szereg

pozycji rosyjskich, ale także ok. 95

% zabudowy Gorlic oraz rafinerie i

zbiorniki ropy naftowej w Gliniku Ma-

riampolskim. Po nawale artyleryjskiej

Cmentarz woj. nr 51- rotunda

ruszyła do natarcia piechota wojsk au-

stro-węgierskich i niemieckich, a w ich

szeregach wielu Polaków, walczących

w armiach zaborców po obu stronach

frontu. W armii austriackiej walczyły

polskie jednostki: 12 Krakowska Dy-

wizja Piechoty, 100 Cieszyński Pułk

Piechoty i 56 Wadowicki Pułk Piechoty.

Siły austriacko-niemieckie dysponowa-

ły pod Gorlicami dwukrotną przewagą

Sierżant Karol wojtyła

w ludziach (129 000: 60 000) oraz 2-4

krotną przewagą w artylerii i broni ma-

szynowej. Najkrwawszy fragment bitwy

- Nie pytajcie, czy byli przyjaciółmi

rozegrał się w pobliżu Łużnej, gdzie

czy wrogami, anioł śmierci przygarnął

wzgórze Pustki, ww. polskie jednostki

ich w niebie, wolnych od nienawiści.

zdobywały szturmem na bagnety. Tak

- Pomnij przechodniu, wchodząc

rozpoczęła się „operacja gorlicka”,

w to obejście, że ziemia setki poległych

Cmentarz woj. nr 58- magura małastowska

trwająca łącznie 50 dni, w wyniku której

tu grzebie, co młode życie oddali w po-

Rosjanie zostali zmuszeni do odwrotu

trzebie, by wam zapewnić dziś wolność

(do 6 maja cofnęli się do rzeki Wisłoki,

i szczęście.

13 maja zatrzymali się na Sanie, a 22

- Nie przychodźcie tu z wieńcami,

czerwca opuścili Lwów).

lecz z otwartymi zmysłami, by w ser-

Była to jedna z największych bitew

ce przyjąć tych mogił przestrogi.

w literaturze wojskowej, a historycy

- Byliśmy cząstką i tchnieniem

dwa zdjęcia własne z cmen-

uważają tę operację za decydującą

milionów, co uchroniły ojczyznę od

tarza wojennego nr 123

w I wojnie światowej, bo była naj-

zgonu.

w łużnej-Pustki

ważniejszym zwycięstwem państw

- Wierni przysiędze i obowiąz-

centralnych i oznaczała de facto koniec

kowi, w bitwie życie swe oddali, bez

carskiej Rosji, a dla Polaków stwa-

względu na to, czy wrogiem nam, czy

papieża Jana Pawła II. Sierżant Karol

rzała szansę na odrodzenie państwa

też przyjacielem byli, jako żołnierze

Wojtyła, w omawianym czasie, służył

polskiego. Bitwę gorlicką określa się

na wierną pamięć sobie zasłużyli.

w 56 Wadowickim Pułku Piechoty,

mianem polskiego Verdun, małego

- Walczyliśmy przeciw sobie, a śmierć

który istotnie brał udział w szturmie

Verdun lub Verdun wschodu, porównu-

nas połączyła.

wzgórza Pustki, podczas którego

jąc ją do innej wielkiej bitwy w 1916-17

- Oto miasto Wiedeń, co wam życie

poległo 159 żołnierzy tego pułku. Oj-

roku pod francuskim Verdun, gdzie

dało, dzięki waszej dzielności wolność

ciec papieża – z zawodu krawiec, w

zginęło łącznie ok. 700 000 żołnierzy

zachowało.

pułku był podoficerem rachunkowo-

francuskich i niemieckich. Operacja

Autorem większości inskrypcji

kontrolnym, zajmującym się ewiden-

gorlicka pochłonęła mniej ofiar, bo

był wyżej wspomniany kpt. Hans

cją umundurowania. W 2003 roku

węgierscy Huzarzy na obchodach 90. rocznicy bitwy

zginęło ok. 70 000 żołnierzy (w tym

Hauptmann.

buffalowski, polski „Nowy Dziennik”

12 000 Polaków). Tylko w pierwszej

Cmentarze wojenne z I wojny świa-

podał informację, jakoby ojciec Jana

fazie operacji (tj. do 6 maja 1915)

towej w czasach PRL-u były całkowicie

Pawła II uczestniczył w bitwie o Pustki.

(m. in. Wojciecha Kossaka), siedmiu

o ten epizod wojenny swego ojca miał

zginęło 20 000 żołnierzy, a 80 000

zaniedbane i zapomniane. Przed kilkuna-

Podczas największego nasilenia walk,

inżynierów budownictwa, kamieniarzy,

powiedzieć: „Czego to dziennikarze

zostało rannych. Poległych żołnierzy

stu laty przypomniano sobie o unikalnej

wraz z innym uczestnikiem bitwy kpr.

stolarzy oraz kilka tysięcy żołnierzy

nie wymyślą”. Ale cóż, legenda żyje

z obu stron frontu pochowano na 400

wartości architektonicznej i historycznej,

Koszykiem, składali Panu Bogu różne

austriackich oraz jeńców rosyjskich.

własnym życiem.

cmentarzach wojennych w Małopolsce

a także o wyjątkowej wymowie huma-

obietnice. Kpr. Koszyk ślubował, że

Dzieło, jakie sobie założono i wykona-

Lubię zwiedzać cmentarze, można

(w tym 80 cmentarzy na ziemi gorlic-

nitarnej i przystąpiono do renowacji

jeśli przeżyje i będzie miał syna to

no w latach 1915-1918, nie było dotąd

się na nich wiele dowiedzieć na temat

kiej). Największym jest malowniczo

cmentarzy wojennych, mając również

zostanie on księdzem. Natomiast sierż.

znane na świecie. Przyjęto i realizowano

szacunku (lub jego braku) dla prze-

położony na stoku wzgórza Pustki k.

na uwadze fakt, że nekropolie te sta-

Wojtyła miał przyrzekać, że „jeśli prze-

dewizę, wg której „śmierć żołnierska

szłych pokoleń, a lektura inskrypcji

Łużnej, cmentarz oznaczony nr 123.

nowią unikalne atrakcje turystyczne

żyje wojnę, to swego przyszłego syna

jest jedna, a nienawiść nie powinna

dostarcza wielu powodów nie tylko do

Spoczywa na nim 1200 żołnierzy: Po-

ziemi gorlickiej. W 2004 roku odbyło

ofiaruje na służbę Bożą i on przyniesie

sięgać poza grób”.

zadumy, ale czasem także rozrywki.

laków, Węgrów, Czechów, Austriaków,

się forum konsulów państw, których

na tę ziemię Boży pokój”. Czas poka-

Cmentarze wojenne, które zbu-

Swoistym znakiem kultury jest także

Niemców i Rosjan – w 829 mogiłach

rodacy brali udział w bitwie gorlickiej,

zał, że stało się tak, jak obaj pragnęli.

dowano z betonu, metalu i drewna,

architektura cmentarna.

pojedynczych i 46 grobach zbioro-

zakończone przyjęciem następujących

W weryfikacji historycznej informacja

wyróżniają się piękną symboliką i nie-

Wspominając o operacji gorlickiej

wych. Cmentarz ten jest największą

wniosków:

ta wydaje się być tylko legendą, bo

powtarzalnym wystrojem. Powstały

sprzed 94 lat, chodzi mi nie tyle o

nekropolią żołnierzy węgierskich poza

- Cmentarze z czasu I wojny

Wojtyła podczas bitwy gorlickiej,

prawdziwe dzieła sztuki, którymi upa-

podkreślenie roli bitwy w historii, ile

granicami kraju. Cmentarz jest pomy-

światowej, jako arcydzieła architektury,

wraz z formacją tyłową jego pułku

miętniono poległych, swoich i wrogów.

o wskazanie na niestety, niespotykane

ślany jako „gaj bohaterów”, w którym

o ponadczasowych wartościach moral-

przebywał w Kielcach. Jest natomiast

Poległych chowano w kwaterach pose-

współcześnie, podejście władz c.k.

architektura cmentarna jest doskonale

nych i kulturowo-artystycznych powin-

bardzo prawdopodobne, że Wojtyła

gregowanych wg przynależności do

Austrii do problemu pamięci o pole-

wkomponowana w krajobraz zalesio-

ny być wpisane na listę UNESCO.

wkrótce po bitwie, był na pobojowisku

armii i narodowości (kwatery austriac-

głych żołnierzach własnych i wroga.

nego, amfiteatralnego zbocza Pustek.

- Na renowację tych zabytków

w Łużnej i wtedy, być może, doszło

kie, niemieckie, polskie, węgierskie,

Jeszcze przed bitwą gorlicką, wiosną

Warto w tym miejscu przypomnieć, że

finanse powinna zaoferować Unia

do jego spotkania z kpr. Koszykiem,

rosyjskie, żydowskie i in.). Sądecki

1915 roku, przy dowództwie twierdzy w

podczas I wojny światowej w armiach

Europejska.

uczestnikiem bitwy. Wówczas też mo-

etnograf Antoni Kroh stwierdził, że za-

Krakowie, powołano specjalny Oddział

zaborczych Rosji, Niemiec i Austro-

- W Gorlicach powstanie fundacja,

gły mieć miejsce ww. przyrzeczenia,

pewne „poległym bohaterom słodko się

Grobów Wojennych (Kriegsgrabenab-

Węgier walczyło ponad 3 miliony

finansowana przez państwa uczestni-

odnoszące się jednak raczej do całej

tutaj śpi”. Aby się przekonać o wystroju

teilung), którego szefem został Żyd –

Polaków, z czego ok. 400000 zginęło,

czące w bitwie, której celem będzie

wojny. Jan Paweł II nigdy tej legendy

i pięknie architektury tych cmentarzy, to

architekt z Wiednia, mjr Rudolf Broch,

często w bratobójczej walce.

opieka nad cmentarzami wojennymi.

nie potwierdził, z czego można wno-

należy je zobaczyć, natomiast o inten-

a jego zastępcą literat – poeta kpt.

Z masakrą na Pustkach wiąże się

Przed czterema laty w Gorlicach

sić, że ojciec niczego na ten temat w

cji ich twórców świadczą także liczne

Hans Hauptmann. W skład Oddziału

pewna modna legenda, dotycząca ojca

uroczyście obchodzono 90. rocznicę

domu nie mówił. Papież indagowany

inskrypcje spotykane na omawianych

powołano: 8 architektów, 23 malarzy