ostatnie słowa

15

Kurier Galicyjski * 2 – 16 listopada 2009

co poWiedzieLi WieLcy TeGo śWiaTa,

bitwy gorlickiej. Z tej okazji wybito

pamiątkowy medal (vide foto). Od

kiedy się z nim rozsTaWaLi?

pewnego czasu dość intensywnie

zaangażował się w opiekę nad cmen-

tarzami Austriacki Czarny Krzyż i Nie-

miecki Związek Opieki nad Grobami

i skazali ją na śmierć. Gdy oficer dowodzą-

przez lata, z książek, w tym także z bio-

tadEuSz KurluS

marEK tuliuSz CyCEron

Wojennymi. Niemiecka młodzież

cy plutonem egzekucyjnym wydał rozkaz:

grafii: często wystarczy zajrzeć na ich

Najsłynniejszy  mówca  rzymski,

szkół średnich od kilku lat przyjeżdża

„Ognia!, zdążyła mu jeszcze powiedzieć:

końcowe strony, bo jeśli ich bohatero-

106-43 przed Chrystusem:

Śmierć czeka każdego, nikt

Monsieur, dziękuję panu!

podczas wakacji porządkować groby

wie zeszli z tego padołu jeszcze coś

Zawsze wiedziałem, że jestem śmier-

nie ma innego wyboru. ale zbli-

uprzednio wypowiadając, na pewno to

telny.

żając się do nas, obiera różne

m. in. na Pustkach. Grupy węgierskich

tam zostało odnotowane.

drogi. Jednym kostucha prze-

JEan mounEt-Sully

żołnierzy w tym samym celu pojawiają

Francuski aktor, 1841-1910:

rywa nić życia nagle, do innych

gEorgES danton

się w rejonie Gorlic. Nawet Konsulat

Ciężko umierać, kiedy nie ma się

Jeden z organizatorów i przywódców

zbliża się powoli, krok po kro-

anaKSagoraS

Rosyjski zainteresował się problemem.

publiczności…

Filozof grecki, 500-430 przed Chry-

rewolucji francuskiej, 1759-1794; skazany

ku. Jedni umierają po cichutku,

Natomiast ze strony polskiej powstało

stusem:

na śmierć przez Trybunał Rewolucyjny,

inni bronią się aż do ostatnie-

Dajcie uczniom dzień wolny!

zwrócił się na szafocie do kata z prośbą:

go tchnienia. Jedni w milcze-

w. a. mozart

Stowarzyszenie Aktywnej Ochrony

Genialny austriacki kompozytor i muzyk

Nie zapomnij pokazać mą głowę

niu przekraczają próg śmierci,

Cmentarzy z I Wojny Światowej w

(1756-1791).Jużnałożuboleści,doostatnich

ludowi, jest tego warta!

inni w ostatnich sekundach

auguSt ii moCny

Galicji „Crux Galiciae”, które inspiruje

swych chwil komponował zamówione przez

Arystokrata z dynastii Wettinów

jeszcze przekazują świadkom

i organizuje prace porządkowe na

tajemniczego zleceniodawcę Requiem. Prze-

(1670-1733), na tronie polskim w latach

ostatnich chwil ich życia ostat-

dEmonaKS

czuwając, co go czeka, powiedział:

cmentarzach, prowadzi opisy i doku-

1697-1706, i ponownie 1709-1733. Ko-

Filozof ze szkoły cyników. Ok. 176

nie posłania. Czasem są to tyl-

Czy nie mówiłem, że piszę je dla

rzystał w nadmiarze z wszystkich uciech,

po Chrystusie:

ko luźne słowa, niepowiązane

mentację fotograficzną oraz specjalną

siebie?

pewnie dlatego, gdy umierał, uznał, że:

Nie jest to wielkie nieszczęście, jeśli

z sobą i mniemające żadnego

stronę internetową (www.cmentarze.

30 września 1791 r. odbyła się w Wied-

Całe moje życie było jednym nie-

po mojej śmierci będę mógł być jeszcze

sensu, kiedy indziej – całe zda-

niu prapremiera jego opery „Czarodziejski

przerwanym grzechem. Boże, zlituj się

użyteczny innym żyjącym istotom.

nia, pełne znaczenia.

Kiedy wypowiadają je wielcy tego

flet”, już chory, nie mógł być w teatrze.

nade mną!

świata, ludzie, którzy z takiego czy inne-

Dzień przed śmiercią Mozart wyszeptał:

ClaudE JoSEPH dorat

go powodu zajmowali na scenie życia

Chciałbym jednak choć raz wysłu-

Francuski poeta, 1724-1780; przed

marEK aurEliuSz

ważne miejsca, są one skwapliwie no-

chać mego „Czarodziejskiego fletu”…

Cesarz rzymski i filozof, 121-180; uległ

zgonem kazał sobie starannie ułożyć

towane i trafiają potem do życiorysów,

dżumie, kiedy walczył nad Dunajem z ger-

fryzurę, a zapytany, dlaczego przykłada

do biografii zmarłych, a jeśli są celne –

mańskimi szczepami, do swych przyjaciół:

do tego tak wielką wagę, odrzekł:

JoaCHim murat

często się je cytuje. Ogólnie zwie się je

Marszałek Francji (1767-1815), od

Po co mnie opłakiwać? Postarajcie

Przygotowuję się do rendez-vous.

„ostatnimi słowami”.

1808 r. król Neapolu. Przyjaźnił się z księ-

się raczej uratować armię. Poza tym ja

Dziś przyjdzie śmierć, aby mnie zabrać,

Nikt jednak nie może zagwaranto-

ciem Józefem Poniatowskim. Po klęsce

tylko was wyprzedzam. Bywajcie!

a ja szykując się do jakiegokolwiek spotka-

wać, że wszystkie owe „ostatnie słowa”

Napoleona pod Waterloo, pod hasłem

nia zawsze starałem się dobrze wyglądać.

są autentyczne, że istotnie zostały wy-

zjednoczenia Włoch próbował bezsku-

ludwig Van BEEtHoVEn

powiedziane w takim kształcie, w jakim

tecznie wyprzeć Austriaków z Półwy-

Wielki kompozytor niemiecki (1770-

tomaSz alVa EdiSon

je zapisano. Jeśli wziąć pod uwagę

spu, wzięty do niewoli, został skazany na

1827). Umierającemu przyniesiono kie-

Amerykańskiwynalazca,1847-1931;

medal wybity z okazji 90.

dostępne źródła, to amerykański pisarz

śmierć i rozstrzelany. Przed egzekucją

liszek wina, które przysłali przyjaciele,

już nieprzytomny, ocknął się na chwilę:

Edgar Allan Poe, prekursor powieści kry-

zwrócił się do fizylierów:

przyjmowano bowiem, że jest ono do-

Bardzo ładnie jest po tamtej stronie…

rocznicy bitwy gorlickiej

minalnej, wypowiedział swe ostatnie sło-

Żołnierze, wypełnijcie swój obo-

brym lekiem na chorobę kompozytora.

wa aż pięć razy. Słynna ostatnia głośno

wiązek! Celujcie w serce, oszczędźcie

Spojrzał nań i wykrztusił:

EPiKur

gorlice.net.pl), pomaga odnaleźć groby

wypowiedziana myśli „mistrza paradok-

jednak twarz!

Szkoda, szkoda, za późno!

Filozof grecki, 341-271 przed Chry-

Czechom, Węgrom, Niemcom, Austria-

su”, angielskiego pisarza Oskara Wilde a

stusem:

„Umieram tak jak żyłem – ponad stan”,

kom i in. W sferze projektu pozostaje

Żegnajcie i pamiętajcie o wszyst-

Horatio nElSon

JÓzEf zaCHariaSz BEm

była już znana kilka tygodni przed jego

Słynny angielski admirał, 1758-1805;

Polski generał, feldmarszałek armii tu-

kich moich naukach!

na razie inicjatywa wytyczenia przez

śmiercią, a kiedy ona rzeczywiście zawi-

śmiertelnie postrzelony w bitwie morskiej

reckiej, dowódca artylerii w czasie powsta-

Małopolskę i Podkarpacie, a także 6

tała do jego łoża, to – według wiarygod-

pod Trafalgarem:

nia Listopadowego, naczelny dowódca po-

miCHaEl faraday

innych województw „Szlaku Frontu

nego świadka – „cały czas plótł bzdury,

Dzięki Bogu, spełniłem swój obo-

wstania węgierskiego 1848-1849; żył 1794-

Angielski fizyk i chemik (1791-1867).

Wschodniego I Wojny Światowej”, któ-

to po angielsku, to po francusku”.

wiązek!

1850, zmarł wAleppo w Syrii na malarię:

Do zebranych przy jego łożu bliskich i przy-

Można mało wiedzieć o wielkim

ry przede wszystkim obejmie ok. 400

Polsko! Polsko! Ja cię już nie zbawię!

jaciół, pocieszających go, że dojdzie do

niemieckim poecie Johannie Wolfgangu

zdrowia:

Clara PEtaCCi

cmentarzy żołnierskich i fortyfikacji po-

Goethem, ale nikomu nie są obce jego

KochankaMussoliniego,oboje,schwy-

Będę z Chrystusem, i to wystarczy…

anna BolEyn

lowych, położonych między Krakowem

ostatnie słowa „Więcej światła!”. Ich sens

tani przez włoskich partyzantów, zostali 28

Druga żona króla Anglii, Henryka VIII,

a doliną Wisłoki. Projektodawcy marzą,

jest różnie interpretowany, ale tu chodzi

kwietnia 1945 rozstrzelani. Zanim Clarę

1507-1536; idąc pod topór, chwyciła się

louiS gay-luSSaC

że szlak ten w przyszłości mógłby być

o to, czy istotnie je wypowiedział? Tak to

(1912-1945) dosięgły kule, zawołała:

oburącz za szyję i zwróciła się do kata:

Słynny francuski fizyk i chemik,

podał nam do wierzenia architekt i bu-

Mussolini nie może umrzeć!

przedłużony na Słowację, Ukrainę,

Nie będziecie mieli zbyt wiele roboty,

1778-1850:

downiczy Klemens Wenzeslaus Coudray

gdyż jest bardzo cienka, bardzo cienka…

Szkoda, że trzeba odejść, zaczyna

Białoruś i do obwodu kaliningradzkie-

(1775-1845), zaprzyjaźniony z Goethem

być tak interesująco…

JÓzEf PoniatowSKi

go, stając się płaszczyzną współpracy

wielki wielbiciel  jego twórczości, który

Polski generał, marszałek Francji,

Paulina BonaPartE

i dialogu międzynarodowego oraz

zresztą wpierw utrzymywał, iż umierający

1762-1813; nie chcąc dostać się do nie-

Księżniczka Borghese, druga siostra

Jan PawEł ii (Karol woJtyła)

atrakcją turystyczną o znaczeniu

poeta zwrócił się do swego służącego z

woli, rzucił się na koniu w nurt Elstery,

Napoleona, 1780-1825; tuż przed śmier-

Papież-Polak, 1920-2005; po pol-

pytaniem: „Chyba nie dodałeś mi cukru do

europejskim. Natomiast od Verdun do

wezbranej falą powodziową:

cią kazała sobie przynieść lustro i obej-

sku do pielęgnujących go osób:

wina?”. Literaturoznawcy są jednak bar-

Bóg mi powierzył honor Polaków,

rzawszy się w nim, stwierdziła:

Pozwólcie mi odejść do Domu Ojca.

Polski przewiduje się zasadzenie alei

dzie j skłonni wierzyć przekazowi samego

Bogu go tylko oddam.

Zawsze byłam piękna…

śliw-mirabelek („mirabelki pokoju”).

służącego, Fryderyka Krauzego. Według

Karol Vi

Zamierzenia te miałyby zostać zreali-

niego, wielki mistrz słowa wcale nie umarł,

Cesarz rzymsko-niemiecki, 1685-

alEKSandEr PuSzKin

JoSEPHinE Brillat-SaVarin

zowane do 2014 roku, czyli na stulecie

jak się podaje, otoczony wieńcem bliskich,

Wielki poeta rosyjski (1799-1837).

Siostra znanego gastronoma, autora

1740; w godzinie śmierci słyszał, jak le-

wybuchu I wojny światowej.

lecz tylko w jego, Krauzego, obecności, i tuż

Ciężko ranny w pojedynku, tuż przed wy-

„Fizjologii smaku”, 1757-1855; właśnie spo-

karze zastanawiając się, co go zmogło.

przed śmiercią poprosił go o… nocnik!

daniem ostatniego tchnienia powiedział:

żywała w łóżku obiad, kiedy nagle ogarnęła

Wyszeptał:

W Polsce do opieki nad grobami

Według profesora Harvardu, germa-

Koniec życia… Z trudem oddycham,

ją słabość, zaskoczona tym, zawołała:

Kiedy już będzie po wszystkim, mo-

wojennymi ustawowo są zobowiąza-

nisty Karla S. Guthkego, „ostatnie słowa”

coś mnie rozrywa. Żegnajcie, przyjaciele!

Czuję, że zbliża się koniec… Szyb-

żecie mnie przecież rozciąć i zobaczyć,

ne samorządy (cyt.: „Aby groby były

są tym rzadziej autentyczne, im bardziej

ko, dajcie mi deser!

na co umarłem. Mam jednak nadzieję,

szanowane, należycie oznaczone i

zadomowiły się w skarbnicy przysłów,

że rychło któryś z was pójdzie w moje

ClauS Von StauffEnBErg

utrzymane”). W praktyce jednak wyko-

Pułkownik, szef sztabu niemieckiej

powiedzeń i cytatów, a także, im bardziej

ślady i powie mi, co to było…

CHarlottE Corday

armii rezerwowej. Działając w opozycji,

są dowcipne, ironiczne. Ale dziś, często

Francuska żyrondystka (1768-1793),

nawstwo tego prawa pozostawia wiele

zgodził się dokonać zamachu na Hitlera

po wiekach, nie sposób byłoby oddzielić

przeciwniczka terroru w okresie wielkiej re-

PiCColo maCHiaVElli

do życzenia. Jeśli prawo w sposób

w jego kwaterze na Mazurach. Nie udał

prawdę od zmyśleń, dlatego też „ostatnich

wolucji francuskiej. Uznała, że jego głównym

Głośny włoski filozof, historyk i pisarz, a

niedostateczny zabezpiecza potrzeby

się, Stauffenberga (1907-1944) jeszcze

słów” nie dzieli sił teraz na „prawdziwe”

motorem jest Jean Paul Marat, postanowiła

także dyplomata (1469-1527), często i obfi-

żywych, to kto by się o umarłych upo-

tego samego dnia – 20 kwietnia roz-

i „wątpliwe”, wszystkie są dobre i godne

go więc zgładzić: zasztyletowała go, gdy za-

cie cytowany („Cel uświęca środki”). Także

minał? Awantury międzynarodowe,

strzelano na dziedzińcu ministerstwa

uwagi, choćby dlatego, że czasem są

żywał kąpieli w wannie. Nie żałowała swego

jego ostatnie słowa należą do ich kanonu:

wojny w Berlinie. Przed śmiercią krzyk-

jakby syntezą dokonującego się człowie-

czynu, skazano ją na śmierć pod gilotyną.

Pragnę iść do piekła, nie do nieba.

które zdarzały się w związku ze zmia-

nął:

czego żywota. Jest to także czasem oka-

Gdy w celi zjawił się kat, odcięła sobie pukiel

W piekle będę miał towarzystwo papieży,

nami miejsc spoczynku i upamiętnienia

Niech żyją święte Niemcy!

zja do dokonania w nim „poprawek”.

włosów i powiedziała doń:

królów i książąt, a w niebie są sami że-

poległych żołnierzy Armii Radzieckiej,

Wiadomo, na przykład, że właśnie w

Mój panie, nie wiem, jak mam panu

bracy, mnisi, pustelnicy i apostołowie.

czy też polskich grobów żołnierskich

ostatniej swej chwili tacy niedowiarkowie,

podziękować za trud, jakiego pan się

SEwEruS

na Ukrainie i ukraińskich w Polsce,

Cesarz rzymski, 146-211; do synów

jak Giovanni Casanova, Jean Jacques Ro-

podjął z mego powodu. Nie mogę panu

tomaSz mann

stojących przy łożu śmierci:

usseaux czy Francis Bacon zwrócili się do

niczego zaofiarować poza tym oto, niech

Pisarz niemiecki, 1875-1955:

są tu niechlubnym przykładem. Idei

Do roboty! Wszystko inne jest nie-

Boga z prośbą o zmiłowanie. Z kolei tacy

pan to zachowa na pamiątkę po mnie.

Dajcie mi moje okulary!

bratnich grobów nie zastosowano po

ważne!

filozofowie, jak Thomas Hobbes, Spinoza,

II wojnie światowej. Nie wyobrażano

Kartezjusz i John Locke aż do ostatniego

lord CHEStErfiEld

maria antonina

sobie wspólnego pochówku Rosjanina,

tchu przetrwali zaparci w swych wolnomy-

Angielski mąż stanu i pisarz, 1694-

Córka Marii Teresy, żona Ludwika

marK twain

Ukraińca, Niemca i Polaka czy party-

Pisarz amerykański, 1835-1910; do

ślicielskich poglądach. Pewien myśliciel,

1773; kilka dni przed śmiercią pojechał

XVI, 1755-1793; do kata, któremu przy-

swej żony:

do którego zwrócono się w ostatniej go-

powozem na przejażdżkę, zapytany,

padkowo nadepnęła nogę:

zanta. Nikomu po II wojnie światowej

Do widzenia, kochana, jeśli się zno-

dzinie jego życia, aby przynajmniej wyparł

czy chciał zaczerpnąć świeżego powie-

Pardon, monsieur, nie zrobiłam tego

nie przyszło do głowy kontynuować

wu zobaczymy…

się diabła, powiedział: „To nie jest właści-

trza, odpowiedział:

umyślnie.

– jakże humanitarną ideę, zapocząt-

wa chwila, aby robić sobie wrogów”.

Nie, wypróbowałem tylko, jak to bę-

kowaną przez austriacki Kriegsgrabe-

Tyle tytułem wstępu. Teraz oddajmy

dzie w czasie ceremonii pogrzebowej.

JoHn walCot

mata Hari

nabteilung. Dlaczego? Chyba dlatego,

Angielski satyryk i pamflecista, 1738-

już głos tym, co odeszli – oto dość ob-

Holenderska tancerka (1876-1917)

1819; zapytany, czy można jeszcze coś

szerny – mógłby być na pewno obszer-

znana pod powyższym pseudonimem

winSton CHurCHill

że Europa podczas i po II wojnie

dlań zrobić, powiedział:

niejszy - wybór „ostatnich słów”. Wpierw

Brytyjski dyplomata i premier, 1874-

(z domu – Margaretha Geertruida Zelle),

światowej po prostu schamiała.

w czasie pierwszej wojny światowej Fran-

Zwróćcie mi moją młodość!

jeszcze słowo o ich źródłach. Pochodzą

1965:

cuzi uznali, że jest niemieckim szpiegiem

z artykułów, z których były wypisywane

kG

Wszystko jest takie nudne…

kG