sojusz piłsudski-petlura

18

2 – 16 listopada 2009 * Kurier Galicyjski

WypoWiedź pŁk dypL. Tadeusza krząsTka –

wanie krzyża Virtuti, legitymacje. Ten

Nie zdążyliśmy, żeby tutaj zapre-

WykŁadoWcy sTudium europy

materiał zostaje załączony do artykułu

zentować państwu książkę „Polska i

p. generała Kobierskiego.

Ukraina na progu XX wieku”. Jest to

Wschodniej przy uW:

W wojsku realizowaliśmy szereg

460 stron. Po raz pierwszy w histo-

wspólnych przedsięwzięć z armią

rii Polski i Ukrainy, będzie praca tak

ukraińską, w tym właśnie Bitwę Zamoj-

„Mamy szereg najnowszych opra-

bogato ikonograficznie złożona. Pra-

ską. Mamy inną metodykę pracy niż

cowań, które nie są znane. Podstawą,

cowaliśmy nad tą pracą prawie rok

środowisko cywilne. Bierzemy mapy,

fundamentem pracy dla historyka są

czasu. Są to materiały sesji z Łucka, z

jedziemy w teren. Pracujemy na polu

dokumenty, są źródła archiwalne.

ubiegłego roku, która odbywała się na

bitwy, tam, gdzie się to wszystko od-

Rok po uzyskaniu przez Polskę su-

święto Niepodległości. To, co się udało

werenności w 1989 roku, zostały za-

początkowane badania przez zespół

pułkownika dra Tarczyńskiego, pod

komendą którego miałem możność

pracować 12 lat. Zespół archiwistów

i historyków podjął prace badawcze w

celu wydania dzieła, które było reali-

zowane przed wojną, do 1939 roku.

Wydane zostały wtedy tomy „Bitwy

Warszawskiej”, „Bitwy nad Bugiem”.

Zespół historyków przygotował dalsze

tomy, dotyczące „Bitwy Warszawskiej”

od 5 sierpnia do 20. Została wydana

„Bitwa Lwowska”. To są tomy, liczące

po 1200 stron. W 2004 roku został

Książka ujrzała światło dzienne dopie-

kumentowane będzie tutaj VI armia,

wydany drugi tom. Są to wszystkie

ro w 2001 roku. Z pełną odpowiedzial-

dowódcą której w końcowym okresie

dokumenty, dotyczące działań na po-

nością mogę powiedzieć, że niektóre

wojny był gen. Haller. W tych dwóch

bywało. Wyjeżdżamy rano, wracamy

łudniowej flance frontu w 1920 roku,

z polskich archiwów – z dokumentów,

rozdziały historii wojny w 1920 roku

tomach – „Bitwy Zamojskiej” i „Bitwy

w nocy. Takie przedsięwzięcie na polu

mające kapitalne znaczenie. Mamy

ze zdjęć, materiały, szkice w kolorze,

trzeba pisać od nowa. Strona polska nie

Wołyńsko-Podolskiej” jest znakomita

Bitwy Zamojskiej, gdzie był: 31. pułk

dzisiaj pełny obraz tego wszystkiego,

to wszystko zostało złożone. Wiel-

ujawniła, że miała możliwości czytania

dokumentacja, dotycząca tego ob-

Strzelców Kaniowskich kapitana Boł-

jak wyglądały działania w postaci mel-

ką wartością tej pracy jest to, że po

depesz i jak to zostało wykorzystane.

szaru działań, również w odniesieniu

tucia i jednostki – kureń techniczny 6.

dunków operacyjnych, dokumentacyj-

raz pierwszy pokazaliśmy wszystkie

Do bitwy z armią konną pod Za-

do działań armii ukraińskiej.

dywizji płk Bezruczki. Cały ten teren

nych.

cmentarze żołnierzy ukraińskich, które

mościem, z historiografii wynika, że

W oddziale, którym kierowałem,

żeśmy objeżdżali, analizując co tylko

Obecnie przygotowana jest „Bitwa

znajdują się na terenie Polski, nie tyl-

strona rosyjska wymusiła działania tu-

pracował dr Nowik, obecnie zastępca

można było wyciągnąć z dokumentów,

Zamojska”. Zawarte są w tym tomie

ko opisowo, ale zdjęciowo. Z różnych

taj, że było to dla nas zaskoczeniem.

dyrektora wojskowego biura badań hi-

z opracowań. Posuwając się dalej, jak

dokumenty, dotyczące bitwy z I Armią

sytuacji, z różnych uroczystości. Od 90

Absolutnie nie. Strona polska przygo-

storycznych, który przygotował pracę

I Armia Konna została odepchnięta na

Konną na południowej flance frontu i

roku dokumentowałem aparatem sze-

towywała się do tej bitwy bardzo me-

pod tytułem „Zanim złamano enigmę”.

pole bitwy pod Komarowem, a faktycz-

to, co historycy określają dzisiaj jako

reg unikalnych uroczystości, w których

todycznie. Najpierw trzeba było rozbić

Pracował nad tą książką około 15 lat.

nie pod Wolicą Śniatycką.

Bitwę Zamojską. Nie tylko w odniesie-

brałem udział. W tym opracowaniu

Tuchaczewskiego. Kontrofensywa od

Dzisiaj możemy powiedzieć, że doku-

Z tego właśnie opracowania, z czę-

niu do obrony samego Zamościa, ale

jest również bardzo obszerny rozdział

15 sierpnia do 27. Wtedy kończy się

menty radiowywiadu polskiego, który

ści dokumentacyjnej sporządzono film

do terenu działań. Jest to nowy ter-

o bitwie pod Zadwórzem. Pierwszy

bitwa Warszawska Operacja. A więc,

rozkodowywał zaszyfrowaną informację

szkoleniowy, który został skierowany do

min, który został wprowadzony przez

raz w historiografii naszej coś takiego

cały manewr, cała koncepcja tej bitwy,

jeszcze zanim zaszyfrowane dokumen-

wszystkich jednostek Wojska Polskiego.

historyków. W tej chwili jest realizowa-

jest. W naszym archiwum zachowały

cała jej mechanika została zaplano-

ty dotarły do adresata. Czy inaczej mó-

Nieduże opracowanie w języku polskim i

ny kolejny, ostatni tom, to jest „Bitwa

się wszystkie teczki personalne ośmiu

wana, włącznie z tym, że generała Si-

wiąc – radiodepesze, które szły z Mo-

ukraińskim „Zamość – Komarów”, które

Wołyńsko-Podolska”, która pokaże

oficerów, którzy zginęli pod Zadwó-

korskiego 28 sierpnia, jako dowódcę

skwy, od gławkoma do dowódcy frontu,

również strona ukraińska otrzymała w

komplet dokumentów, dotyczących

rzem, którzy pochowani są w mogile

V Armii przerzucono na ten kierunek

do Jegorowa czy do Budionnego, były

2000 roku, po trzydniowym „boju”, który

działań od września. Są to działania

zadwórzaków, na Cmentarzu Orląt,

do walki z Budionnym, żeby twardą

szybciej czytane przez wywiad polski,

stoczyliśmy tam, na polach bitewnych.

końcowe w okresie wojny polsko-ro-

włącznie ze zdjęciami. Cały komplet

ręką chwycił całą tą strukturę dowód-

jak on sam to otrzymywał. Ta masa

syjskiej w 20. roku. Znakomicie udo-

dokumentów powojennych, jak nada-

czą. Są to nowe rzeczy.

dokumentów nie była w ogóle znana.

jak doWiedziaŁem się o zadW rzu...

rzy polskich i ukraińskich. Zadwórze

W 1993 roku, po powrocie do

wypowiedź uczestnika

ukazuje, jaką powinna być miłość do

Lwowa zapoznałem się z Polskim

konferencji generała Sił

Ojczyzny. Polegli (330 osób) – byli to

Towarzystwem Opieki nad Grobami

zbrojnych ukrainy w stanie

ochotnicy, nie posiadający odpowied-

Wojskowymi. Wówczas prezesem tej

spoczynkuludwika Kobier-

niego przygotowania wojskowego,

organizacji społecznej był wspaniały

skiego:

którzy przeciwstawili się konnicy Bu-

człowiek p. Eugeniusz Cydzik. Na

„Przemówienie swoje wygłoszę po

dionnego. O walce pod Zadworzem

mapie woj. lwowskiego i Ukrainy Za-

ukraińsku, żeby nie posądzono mnie

mogą państwo przeczytać w książce

chodniej, którą sam ułożył, pokazał mi

o zdradę stanu (ogólny śmiech).

Izaaka Babla „Konarmia”.

miejsca, gdzie znajdują się groby woj-

Po raz pierwszy usłyszałam o

Kopiec został usypany już w na-

skowe. Zobaczyłem, że w odległości

Zadwórzu w 1993 roku. Było to pod-

stępnym roku, po ukończeniu wojny

32 km od Lwowa leży miejscowość

czas wizyty delegacji Departamentu

polsko-bolszewickiej przez miesz-

Zadwórze, a tam – wyraźnie namalo-

Ministerstwa Obrony Ukrainy do Mi-

kańców Lwowa i okolic. Umieszczono

wany kopiec. Pan Cydzik opowiedział

nisterstwa Obrony Rzeczypospolitej

napis informujący, iż jest to pomnik

mi całą historię tego niezwykłego

Polskiej, w której również uczest-

obrońców Lwowa, poległych 17

miejsca. Jego opowiadanie zgadzało

niczyłem. Tam poznałem młodego

sierpnia 1920 roku. Od tego czasu,

się z tym, co opowiadał mi mój przyja-

wówczas podpułkownika Tadeusza

uczestniczyłem w uroczystościach

ciel Tadeusz Krząstek.

Krząstka. On właśnie opowiedział mi

patriotyczno-religijnych, które się tam

W 1994 roku po raz pierwszy po-

o Zadwórzu.

co roku odbywały. Oficerowie Wojska

jechałem do Zadwórza. Z inicjatywy

Pomimo tego, iż jestem absol-

Polskiego i Armii Ukraińskiej odwie-

Konsulatu Generalnego Rzeczypo-

wentem wydziału historii na Uniwer-

dzają Zadwórze. Jest to potwierdze-

spolitej Polskiej we Lwowie rozpoczę-

sytecie w Czerniowcach, pracę dyplo-

niem tego, że siły zbrojne Polski i

to renowację tego miejsca pamięci

mową napisałem na temat Powstania

Ukrainy funkcjonują obecnie w innym

narodowej.

Warszawskiego (przez przypadek

wymiarze. Z nadzieją patrzymy w

Nie będę mówił o samym przebie-

szałem dlatego, ponieważ w czasach

mieszkam we Lwowie, nikt z miesz-

rozpocząłem służbę wojskową i do-

szczęśliwą przyszłość naszych naro-

gu walk, trzeba by co najmniej godzinę

Związku Radzieckiego nikt o tym nie

kańców tego miasta nie opowiadał o

służyłem się do stopnia generała), ale

dów, państw i obydwu wojsk”.

o tym mówić. Powiem tylko o znacze-

pisał. Pomimo tego, że od 1986 roku

mi o Zadwórzu.

o Zadwórzu nie słyszałem. Nie sły-

niu Zadwórza w wychowaniu żołnie-