nasze recenzje

22

2 – 16 listopada 2009 * Kurier Galicyjski

Nowe święto narodowe Rosji – jak było naprawdę

zysku i często niewolnikiem, a oporni

bywali po prostu mordowani. Toteż

reLiGia na usŁuGach poLiTyki

wieśniacy masowo uciekali do re-

gionów południowych i wschodnich.

Carstwo moskiewskie wyludniało się,

podważa utrwalone mity i stereotypy,

zwłaszcza na zachodzie. Odłogi po-

na wygnanie, ale za wszelką cenę

dotyczące okresu Wielkiej Smuty, walk

lne w regionach zachodnich sięgały

chce powrócić do Moskwy. Dzięki

wewnętrznych i stosunków polsko-ro-

nawet do 80 i więcej procent. Przy

zabiegom swego ojca Jerzego Mnisz-

syjskich pierwszej dekady XVII wieku.

tym były nieurodzaje i głód. W latach

cha zostaję żoną kolejnego Dymitra,

Słowo „smuta” jest nieprzetłumaczalne

1601-1602 w samej Moskwie z gło-

tym razem samozwańca, a po jego

na żaden język, i już ten fakt lingwi-

du i chorób zmarło 120 tysięcy ludzi.

śmierci zostaje u boku atamana ko-

adam KulCzyCKi

styczny świadczy – podkreśla autor

Szerzyły się też dżuma i inne epide-

zackiego Iwana Zarudzkiego. Obo-

– o specyficznym charakterze i wyjąt-

mie. Bojarzy zaś i więksi właściciele

je trafiają w ręce wojsk carskich na

Rosja po upadku komunizmu

kowości rosyjskiego zamętu, a do hi-

ziemscy często walczyli między sobą

wyspie usytuowanej na rzece Jaik.

uczyniła narodowym świętem nie

storiografii trafiło dopiero w drugiej po-

i z chłopami. Na państwo najeżdżali

Zostają przewiezieni do Moskwy. Za-

dzień rewolucji październikowej, lecz

łowie XVII wieku. Najnowsza książka

Tatarzy ze wschodu, a Polacy, Litwi-

rudzki zostaje stracony (został wbity

rocznicę (4 listopada) zakończenia

profesora Andrusiewicza jest bardzo

ni i Szwedzi z zachodu. Nastąpił też

na pal), a Maryna umiera w więzieniu

Wielkiej Smuty, co wiąże się ostatecz-

odważną próbą rozwiązania zagadki

kryzys władzy. Po carze Iwanie Groź-

(wcześniej pozbawiają życia jej syna

nie z wypędzeniem w roku 1612 Pola-

cara Dymitra I Iwanowicza („Samo-

nym tron objął jego drugi syn, Fiodor

- pretendenta do tronu carskiego).

ków z Moskwy w sytuacji walk o tron

zwańca”). Można śmiało powiedzieć,

(1584-1588), pierwszego syna Iwan

Można śmiało powiedzieć, że jest to

carski. W ten bardzo jakże drama-

że jest to próba udana. Wydobywając

własnoręcznie zamordował. Jednak

bardzo ciekawa opowieść o kobiecie,

tyczny okres relacji polsko-rosyjskich

okładka książki andrzeja

z zapomnienia liczne epizody, opisu-

która potrafiła z odwagą i niestrudze-

Fiodor, jak zauważa prof. A. Andrusie-

wprowadza nas najnowsza książka

andrusiewicza „dymitr

jąc nieznane dotychczas fakty, przed-

nie dążyć do zamierzonego celu.

wicz, był „słabego zdrowia, często po-

AndrzejaAndrusiewicza „Dymitr Samo-

Samozwaniec i maryna mni-

stawiając dziesiątki różnych postaci,

Aby zrozumieć przesłanie, pły-

padał w silną depresję i chętnie upra-

zwaniec i Maryna Mniszech”. Publika-

szech”, wyd. Świat Książki,

autor rzuca nowe spojrzenie na okres

nące z książki należy ją czytać ma-

wiał praktyki mistyczno-religijne. Po-

cja napisana jest w stylu historycznej

warszawa 2009, ss. 546

Wielkiej Smuty. Jest to możliwe dzięki

jąc przed oczyma wyobraźni tamten

głoski o jego złym zdrowiu przenikały

powieści beletrystycznej opartej na

nowym źródłom, do których dotarł.

faktach historycznych mających swe

potwierdzenie w materiałach źródło-

wych. Przy jej pisaniu autor posłużył się

naukowo udokumentowanymi opraco-

waniami historycznymi. Są to zarówno

źródła rękopiśmienne, jak i drukowane

oraz pamiętniki, relacje, epistolografia.

Autor odwołuje się także do bardzo

bogatej literatury przedmiotu oraz be-

letrystyki.

Profesor dr hab. Andrzej Andru-

siewicz, historyk, politolog, kierow-

nik Zakładu Badań Wschodnich na

Uniwersytecie Rzeszowskim - jest

autorem wielu publikacji dotyczących

dymitr i iwanowicz. drzewo-

dawnej Rosji, w tym m.in. książek:

ryt z XVii wieku na podsta-

Carowie i cesarze Rosji oraz Iwan

Prof. dr hab. andrzej andrusiewicz (autor książki) wręcza

wie ryciny lucasa Kiliana,

Groźny – też wydanych przez Świat

Jerzy mniszech. miedzioryt

akt promocyjny na stopień naukowy doktora Panu Kami-

w: n. ustriałow, Skazanija

Książki.

z XVii wieku, w: S. grochow-

lowi waisowi. Profesor dr hab. andrzej andrusiewicz jest

sowriemiennikow o dmitrii

„Pierwsza dekada XVII wieku

ski, Pieśni na fest uciesz-

historykiem, politologiem, kierownikiem zakładu Badań

samozwance, S. Pietierburg

była jednym z najbardziej dramatycz-

ny…, Kraków 1606

wschodnich na uniwersytecie rzeszowskim. Jest autorem

1859

nych okresów w dziejach Rosji. Czas

wielu publikacji dotyczących dawnej rosji, w tym m.in.

ten, nazywany Wielką Smutą, gdy

do społeczeństwa, wywołując obawy

książek: Carowie i cesarze rosji oraz iwan groźny, wyda-

przywódcy życia politycznego uwikłali

rychłej jego śmierci”. Rządziła więc za

Prof. Andrusiewicz, historyk o li-

nych przez Świat Książki

się w wyniszczającą walkę, zaznaczył

niego Rada Regencyjna, której człon-

terackim talencie narracyjnym, Rosję

się problemami zewnętrznymi i we-

kowie walczyli o władzę między sobą.

smuty, zamętu, walki o władzę, władz-

wnętrznymi Rosji. Są to również dzieje

Walkę wygrał bojar Borys Godunow,

twa cara Dymitra I i jego miłości do

sześciu carów: Fiodora I Iwanowicza,

innych członków rady poskramiał,

Maryny i... Kseni opisuje barwnie i su-

Borysa Fiodorowicza Godunowa, Fio-

usuwał lub mordował skrycie. Żeby

gestywnie. Książka jest podzielona

dora II Borysowicza Godunowa, Dy-

przybliżyć się do tronu carskiego,

na dwie części. Pierwsza w centrum

mitra I Iwanowicza („Samozwańca”),

wydał za Fiodora swoją siostrę Irenę.

uwagi czytelnika stawia Dymitra śle-

Wasyla IV Iwanowicza Szujskiego,

Ponieważ Fiodor nie miał dzieci, tron

dząc jego intrygującą drogę do tronu

Michała Fiodorowicza Romanowa”

przypadał po jego śmierci Dymitrowi,

carskiego, małżeństwo z Polką Mary-

– czytamy we wstępie omawianej

trzeciemu synowi z ósmego związku

ną Mniszchówną z Sambora, córką

książki. Profesor A. Andrusiewicz

małżeńskiego cara Iwana IV z Marią

polskiego magnata (wojewody san-

zastrzega jednak, że nie można tego

Fiodorowną Nagoj - córką okolnicze-

domierskiego), a następnie zdradę ze

okresu sprowadzić jedynie „do zacie-

go (wyższego urzędnika państwowe-

strony najbliższego otoczenia. Zwią-

kłych walk politycznych o tron, nieja-

go i członka Dumy bojarskiej). Bojar

zek Maryny z Dymitrem nie był wy-

snych pobudek w postępowaniu czo-

Godunow zesłał matkę i syna do Ugli-

łącznie podyktowany wielką polityką.

łowych osobistości, ich wzajemnych

cza - daleko od Moskwy, a następnie

Maryna naprawdę miała oddać serce

zawiści i nienawiści oraz namiętności

małego Dymitra polecił skrycie zabić.

carowi. Ich ślub odbył się dwa razy.

elit władzy – czyli do zamętu, w któ-

Jednak syn Iwana Groźnego zostaje

Najpierw według obrządku katolic-

rym jakoby ginęło państwo”. Zdaniem

cudownie ocalony. W maju 1591 roku

kiego w Krakowie, z tym, że zamiast

autora, jest to bardzo udramatyzo-

w Ugliczu ginie inny chłopiec. Gdy

pana młodego przyjechał jego wy-

wany i nieprawdziwy obraz Wielkiej

w roku 1598 umarł car Fiodor, jego

słaniec. W uroczystości uczestniczył

list carewicza dymitra iwanowicza do Jerzego mniszcha

Smuty. Taki właśnie przeniknął do

następcą ogłosił się Godunow. Po

sam król Zygmunt III Waza i jego syn

(muzeum Czartoryskich w Krakowie)

źródeł pisanych (letopisów), do lite-

śmierci Borysa Godunowa carem zo-

Władysław, późniejszy król Polski. Po

ratury wspomnieniowej, historiografii

stał jego syn Fiodor II (1605). Rządził

kilku miesiącach Maryna ze swym or-

nastąpiła rzeź i zamordowanie Dymitra

okres historii, gdy to po śmierci Iwana

i publicystyki. Jak słusznie zauważa

on, przy pomocy swej matki, tylko dwa

szakiem wyruszyła do Moskwy, gdzie

„Samozwańca”. Jerzy Mniszech i Ma-

IV Groźnego, od roku 1547 cara (do r.

prof. Andrusiewicz, że trzeba jednak

miesiące. Został zamordowany, wraz

na początku maja 1606 r. powtórzono

ryna zostali uwięzieni, a zwolenników

1584), Rosja popadła w głęboki kryzys

pamiętać, że większość źródeł Wiel-

z całą rodziną Godunowów w trakcie

ślub, ale już według obrządku prawo-

byłego cara wymordowano. Zginę-

gospodarczy, społeczny i polityczny.

kiej Smuty wytworzono po jej zakoń-

zamieszek jakie wybuchły po zajęciu

sławnego. Marynę koronowano rów-

ły wtedy tysiące ludzi, w tym także

Szczególnie dawał się we znaki wiel-

czeniu. Powstały w zwalczających się

Moskwy przez oddziały cudownie

nież na carycę. Patriarcha pobłogo-

niemało Polaków. W dwa dni potem

ki ucisk ludności wiejskiej ze strony

obozach politycznych i w kręgach cer-

ocalonego Dymitra I Iwanowicza

sławił jej związek z Dymitrem i włożył

książę Wasyl Szujski – główny inicja-

bojarów, „pomieszczyków” i niektó-

kiewnych, zawierały treści przydatne

(„Samozwańca”), którego okrzyknię-

jej na skronie koronę Rurykowiczów.

tor zamachu i przewrotu polityczne-

rych ośrodków cerkiewnych. Chłopi

w bieżącej polityce.

to wtedy carem Rosji. Ciekawostką

Maryna była jedyną Polką w historii

go, „wybrany” zostaje przez kupców

byli przypisani konkretnym panom,

historyczną jest fakt, że syn Iwana

zasiadającą na moskiewskim tronie.

i duchowieństwo moskiewskie carem.

którzy często przejmowali ich ziemie

Groźnego Dymitr I Iwanowicz został

Szczęście młodej carskiej pary trwa-

W drugiej część książki autor buduje

wraz z dobytkiem, nie wolno było

wielka Smuta i jej zagadki

Dlatego też w swej najnowszej

nazwany „Samozwańcem” dopiero

ło zaledwie tydzień. 12 maja 1606 r.

akcję wokół losów carowej Maryny

chłopom opuszczać swoich miejsc

książce prof. Andrusiewicz, znawca

po zgładzeniu go. Prof. Andrusiewicz

zaczynają się rozruchy przeciw Po-

Miszchówny, która po zgładzeniu

pracy i pobytu, chłop był własnością

problemów historii Rosji, prostuje i

konsekwentnie to określenie stawia

lakom, a w krwawy poranek 17 maja

męża zostaje wraz z ojcem zesłana

pana, siłą roboczą, przedmiotem wy-