polka na syberii

14

12-25 lutego 2010 * Kurier Galicyjski

maria szumska, żona szukszyna

WoJciech GrZelak

- Był letni zmierzch, schodziliśmy

do wioski ze wzgórza. Zapach ziół

przyprawiał o zawrót głowy, ale znad

rzeki wionęło orzeźwiającym chło-

dem. Gdzieś w oddali przeganiano

kołchozowe stado, zadźwięczały w

ciszy krowie dzwonki i wówczas Wasilij

Makarowicz powiedział: Słuchaj, za-

śpiewajmy razem „Wieczorny dzwon”.

I zaśpiewaliśmy.

Potem śpiewali wspólnie tę i inne

pieśni wiele razy, siedząc wieczorami

na ganku chaty w ałtajskiej wsi Srostki.

Maria Szumska poślubiła Wasilija

Szukszyna w 1954 roku. Małżeństwo

to nigdy nie zostało prawnie rozwiąza-

ne, choć dwa lata później, stojący na

progu kariery pisarz i reżyser porzucił

żonę. A potem, aby zalegalizować swój

związek z Lidią Fiedosiejewą, która

Zdjęcie to wykonano około 1947 roku w Srostkach. Maria

Szumska pierwsza od prawej

partnerowała mu filmie „Kalina czerwo-

na”, po prostu „zgubił” dokumenty.

W Moskwie długo nikt nie wiedział,

że ma żonę na dalekim Ałtaju.

„Tylko na ciebie

mogę liczyć”

- Nie chciałabym mówić o moim

małżeństwie z Wasilijem Makaro-

wiczem. To było tak dawno – Maria

Szumska jest bardzo onieśmielona,

wręcz zażenowana zainteresowaniem,

na Trakcie czujskim. Maria Szumska z autorem tekstu i swo-

jakie wzbudza jej osoba. Dzisiaj ma

ją siostrzenicą

siedemdziesiąt osiem lat, jest emeryto-

Chodzili ze sobą długo, zrywali tę

wrażenie, że biografowie pisarza

waną nauczycielką. Śpiewa w wiejskim

znajomość, a potem Szukszyn dzielił

traktują ją jak bohaterkę przygodnego

chórze emerytów, właśnie skończyła

się ze swoją siostrą wyznaniami, że

romansu, nie wartą dłuższej wzmianki.

się poranna próba. Kilka pytań o ak-

bez Marii nie wyobraża sobie przy-

A przecież ich przyjaźń trwała blisko

tualny repertuar przełamuje lody. W

szłości.

dziesięć lat, zanim uwieńczona została

programie są nawet utwory w języku

Ślub odbył się w Srostkach i Szuk-

ślubem! To niemało, jeśli wziąć pod

łacińskim, choć mowa starożytnych

szyn wydawał się szczęśliwy. – Ale

uwagę, że Szukszyn zmarł w wieku

Rzymian w ustach mieszkańców ałtaj-

już wtedy i on, i ja, przeczuwaliśmy,

45 lat.

skiej prowincji, brzmi dość osobliwie.

że czeka go wielka kariera. Dlatego

Aleksandr Kałaczykow, kolega

- Uwielbiam muzykę. Długo nie

pozostałam przy swoim nazwisku;

szkolny pisarza, podaje w swoich wspo-

miałam pojęcia, że mój głos jest coś

zawsze źle znosiłam, kiedy zwraca się

mnieniach: „Wasilij pisał dziennik. Kie-

wart, dopiero Natalia Makarowna

Maria Szumska obecnie

na mnie uwagę...

dyś, pod jego nieobecność, zajrzałem

(siostra Szukszyna) powiedziała kiedyś

Przez 45 lat, które upłynęły od

Czujski Trakt budowali więźniowie, a

ponad pół wieku. Ale tkliwe słowa

do tych zapisków. Na otwartej stronie

zdziwiona: „Masza, nie wiedziałam, że

czasu jej ślubu z Szukszynem, Maria

szczątki wielu z nich pogrzebane są

śpiewanych przez nią piosenek nagle

rzuciło mi się w oczy zdanie: ‘Kocham

ty tak pięknie śpiewasz!”. W tamtych la-

Szumska raz tylko rozmawiała na ten

pod nawierzchnią drogi.

zagłusza dobiegający zza ściany agre-

Marię Sz. . Wiedziałem, naturalnie,

tach dziewczęta zbierały się wieczorami

temat z dziennikarką „Komsomolskiej

Nie o tym jednak mówiły pieśni

sywny rytm szlagieru Ałły Pugaczowej

o kogo chodzi – to Masza Szumska, na-

i śpiewały pieśni – wesoło lub rzewnie...

Prawdy”.

i wiersze, opiewające Czujski Trakt.

„Madame Broszkina”.

sza ‘gwiazda . Była piękna, chłopaki za

Było tych piosenek bardzo wiele,

Świadkami szczęścia młodej pary

Przemierzały go ZIS-y i GAZ-y o kan-

Majma jest oddalona od Srostek

nią biegały. A ja się z nią kolegowałem,

różnych – romanse, pieśni ludowe,

była cała wieś. A potem na oczach

ciastych kabinach, a za ebonitowymi

o 60 kilometrów, leży pod Górnoałtaj-

więc postanowiłem ich poznać. Zaprosi-

liryczne: „Po dzikich stepach Zabajkala”,

wszystkich dopełniało się upokorzenie

kierownicami siedzieli młodzi chłopcy,

skiem, stolicą Republiki Ałtaju, autono-

łem ich na wieczór; młodzież wtedy nie

„To było niedawno, to było tak dawno”,

Marii. Szukszyn nie był stworzony do

dla których również znalazło się miejsce

micznego regionu Rosji, graniczącego

piła, a jaka inna może być rozrywka na

„Na cmentarzu Mitrofanowskim”... 25

idyllicznego życia w zabitej deskami

w piosenkach. Nosili skórzane kurtki i

z Mongolią i Chinami. Linie kolejowe tu

wsi: tylko książki lub karty. Usiedliśmy

lipca na urodziny Wasilija Makarowicza

wsi, choć wielokrotnie opiewał ją w

spodnie, zaś ich dłonie skrywały długie,

nie dochodzą, a żegluga po górskich

parami, ja z koleżanką Olgą, Wasilij z

śpiewałam mu zawsze romanse: „Nie

swoich utworach..

trójpalczaste rękawice. Otaczała ich

odcinkach Katuni, według legendy, za-

Maszą i zaczęliśmy grać w durnia. Pa-

broń się przede mną” i „Ciemnowiśnio-

- Chodziły słuchy, że Wasilij Ma-

legenda królów szos. Jednym z nich

mienionej w rzekę nieposłusznej córce

trzę, a oni zostawili karty i tylko wpatrują

wy szal”. On to bardzo lubił.

karowicz ma romans z Lidią Aleksan-

mógłby zostać Wasilij Szukszyn, ukoń-

cara Ałtaja, jest niemożliwa. Katuń

się w siebie. Taki był początek”.

W 1952 roku przyjechał na urlop

drową (grała Nastię w jego filmie „Jest

czył bowiem technikum samochodowe

przeciska się malowniczo pomiędzy

Ale według Marii Szumskiej po-

z wojska i strasznie się rozchorował

taki chłopak”), potem z córką ministra

w Bijsku. Ale on tylko opisywał Czujski

skałami i rozdziela opływając wyspy,

czątek jej znajomości z Szukszynem

na anginę (kłopoty ze zdrowiem były

kultury... Mój ojciec chciał jechać do

Trakt, a marzył o wielkim świecie.

na których niegdyś duchy przodków

wyglądał inaczej.

powodem przedterminowego zwolnie-

Moskwy, spotkać się z nim, rozmówić,

- Kiedyś przyniosłam mu książkę

wylizywały mózgi syberyjskim szama-

- Poznaliśmy się w 1944 roku,

nia Szukszyna ze służby w marynarce

ale uprosiłam go, żeby tego nie robił...

Ażajewa „Daleko od Moskwy”. Była ona

nom, aby mogli oni odprawiać swoje

kiedy miałam 14 lat, a on był o rok

wojennej – W.G.). Kiedy się o tym dowie-

Większość mieszkańców Srostek

wówczas bardzo popularna wśród mło-

tajemnicze misteria. Komunikacyjnym

starszy. Nikt nas nie przedstawiał; po

działam, pobiegłam do niego. Mieszkał

wzięła stronę Marii. Była powszechnie

dzieży, wyrywano ją sobie z rąk. Wasilij

kręgosłupem Ałtaju pozostaje Czujski

prostu wiedziałam, że to jest Wasia i uczy

dość daleko, a wtedy, pamiętam, była

lubiana, bo chociaż taka krasawica,

Makarowicz wziął tę grubą księgę, prze-

Trakt, licząca 600 kilometrów, szosa

się w technikum samochodowym w

ulewa. Narzuciłam coś na siebie, ale i tak,

uchodziła za skromną, uczynną i miłą

kartkował, spojrzał na mnie i powiedział:

przystosowana w pierwszej połowie

Bijsku. Wracałam kiedyś późno z

zanim doszłam, byłam cała przemoczona

dziewczynę. Miała powodzenie. Jej

„Ja nie będę daleko od Moskwy. Ja będę,

lat trzydziestych dla potrzeb ruchu

wieczornicy Czujskim Traktem. Było

i ubłocona. Jak zwykle poprosił, żebym

uroda robiła duże wrażenie nawet na

z pewnością będę w samej Moskwie”.

samochodowego. Prowadzi on z Bijska

ciemno, ale chodzić samemu wtedy

coś mu zaśpiewała i dodał: „Masza, tylko

zawistnych koleżankach. – Warkocz

I pewnego dnia Czujski Trakt

poprzez Srostki i Majmę w bezdroża

nie było jeszcze strasznie. Nagle

na ciebie mogę liczyć”.

miała długi i gruby, że dłońmi nie

uniósł Szukszyna w wielki świat, dale-

Mongolii. Na północ – droga w wielki

usłyszałam kroki za sobą. Skręciłam,

obejmiesz – wspomina jedna z nich.

ko od Marii i rodzinnych Srostek.

świat, przez Nowosybirsk do dalekiej

a nieznajomy za mną. Teraz już trochę

Porwał go czujski Trakt

– I te oczy błękitne. Chłopcy nieraz

Moskwy, na południe – dzikie góry. Pod

się wystraszyłam. A on nagle podbiegł,

Rozmawiamy w gabinecie kierow-

bili się z jej powodu. Starał się o nią

względem krajobrazowym, to uroczy

przytulił mnie i natychmiast uciekł.

niczki wiejskiego domu kultury w Maj-

Ślub w Srostkach

syn dyrektora rejonowego ośrodka

Sylwetka Marii w licznych monogra-

szlak, jednak jego piękno jest zwodni-

Słowa nie powiedział. W ten sposób

mie. Duży zegar na ścianie zatrzymał

maszynowego. Odrzucony, próbował

fiach, poświęconych Szukszynowi jest

cze. Na Ałtaju cmentarzy nie ogradzają

Wasia wyznał mi chłopięcą miłość.

się dawno temu, pająk zdążył rozsnuć

się otruć. Odratowano go z trudem.

zaledwie naszkicowana, zdominowała

płoty lub mury – pod zaspami nie widać

Ale naprawdę bliskimi sobie staliśmy

pajęczynę pomiędzy szeroko rozsta-

Maria początkowo nie dawała

ją postać innej Marii – matki pisarza

nawet czasem, gdzie kończą się mogi-

się w pewien letni wieczór, połączyła

wionymi wskazówkami. Maria Szumska

wiary plotkom. Wychowana z daleka

oraz słynnych rywalek. Łatwo odnieść

ły. Ma to swoją symboliczną wymowę.

nas cudowna pieśń...

przywołuje postacie i zdarzenia sprzed