kurier kulturalny

18

12-25 lutego 2010 * Kurier Galicyjski

fryderyk chopin (1810-1849)

i jeGo LWoWscy konTynuaTorzy

Część III – Józef Elsner, nauczyciel Chopina

(Czarodziejski flet), Figaros Hochzeit

Warszawie trzy szkoły muzyczne:

(Wesele Figara), Don Juan (Don Gio-

Szkołę Elementarnej Muzyki i Sztuki

vanni). Józef Elsner we Lwowie kom-

Dramatycznej (1817-1821), Instytut

ponował także niemieckie opery, m.in.

Muzyki i Deklamacji (1821-1826)

Der verkleidete Sultan (Przebrany

oraz wspomnianą Szkołę Główną

Sułtan). Teatr lwowski powstał z za-

Muzyki (1826-1831) działającą w ra-

łożenia jako teatr niemiecki, przezna-

mach Uniwersytetu Warszawskiego.

MichaŁ PiekarSki

czony dla wielu wówczas przybyłych

Fryderyk Chopin w Szkole Głów-

urzędników i niemieckojęzycznych

W 1826 r. Fryderyk Chopin po

nej Muzyki pobierał u Elsnera m.in.

mieszczan. Obok zespołu niemieckie-

ukończeniu Liceum Warszawskie-

lekcje kontrapunktu (komponowa-

go, w tym samym gmachu działał tak-

go rozpoczął dalszą edukację w

nia muzyki wielogłosowej) oraz

że zespół polski. Władze austriackie

Szkole Głównej Muzyki, która jako

kompozycji. Rezultatem studiów u

tolerowały scenę polską jedynie jako

oddział Sztuk Pięknych wchodziła w

Elsnera były skomponowane przez

rozrywkę, w zasadzie pożądaną, ale

skład Uniwersytetu Warszawskiego,

Chopina w 1827 r. Wariacje B-dur

tylko dopóty, dopóki wszyscy się nie

mieszczącego się razem z Liceum

na temat La ci darem la mano z Don

nauczą po niemiecku i nie zagustują

Warszawskim w Pałacu Kazimie-

Juana Mozarta op. 2 przeznaczone

w niemieckim teatrze.

rzowskim. Szkołą Główną Muzyki

na fortepian i orkiestrę. Warto przy-

Na początku 1795 r. (po stłu-

kierował Józef Elsner – znany kom-

pomnieć, że operą tą Elsner miał

mionej insurekcji kościuszkowskiej)

pozytor i pedagog.

sposobność dyrygować jeszcze

przybył do Lwowa Wojciech Bogu-

Józef Elsner (ur. 1769 w Grod-

podczas swego pobytu we Lwo-

sławski (1757-1829), który w Galicji

kowie/Grottkau na Opolszczyźnie,

wie. W Wariacjach B-dur, opartych

znalazł schronienie po tym, jak pol-

zm. 1854 w Warszawie) pochodził

na fragmencie z opery Mozarta, a

ska scena narodowa w Warszawie

ze Śląska, gdzie zdobywał swoją

zatem reprezentującej dojrzały kla-

musiała zawiesić swoją działalność.

edukację w szkole dominikańskiej

sycyzm, Chopin opracował temat La

Zawiązał on współpracę z Bullą,

oraz kolegium jezuickim we Wro-

ci darem la mano, stosując już wcze-

który nie znając zupełnie języka pol-

cławiu. Śpiewał tam i grał w chó-

snoromantyczną melodykę i ekspre-

skiego nie posiadał odpowiednich

rze i kapeli klasztornej, po czym

sję. Pod kierunkiem Elsnera Chopin

Józef elsner

kwalifikacji do prowadzenia sceny

zatrudniony został w miejscowej

tworzy także Sonatę c-moll op. 4 (de-

2. koncertu instrumentalnego, za-

polskiej. Wojciech Bogusławski po-

osób uczęszczających do teatru nie

orkiestrze teatralnej. Od wczesnej

dykowaną Józefowi Elsnerowi) oraz

zwyczaj fortepianowego, skrzyp-

trzebował dla sceny polskiej profe-

przekraczała dwóch tysięcy. Ludzie

młodości komponował także drob-

najprawdopodobniej Fantazję A-dur

cowego, lub przeznaczonego na

sjonalnego kapelmistrza, dlatego

aktywnie uczestniczyli jednak w kul-

ne utwory, które wykonywane były

na tematy polskie op. 13. Również

instrumenty dęte, 3. kilku utworów

postanowił rozpocząć współpracę

turalnym życiu miasta. Dotyczyło

m.in. w kościele dominikańskim we

te utwory pokazują klasyczną for-

wokalnych (zazwyczaj arii), 4. za-

z Elsnerem. Początkowo odbyła się

to zarówno Austriaków, jak i Pola-

Wrocławiu. Elsner obdarzony był

mę, wypełnianą romantyczną już

mykającej koncert kolejnej symfonii.

jednak tylko jednak próba z zespo-

ków, którzy żywo interesowali się

także dobrym głosem, dzięki czemu

treścią. Elsner jako kompozytor

Wykonywano m.in. kompozycje: Jo-

łem polskim, ponieważ dalszych za-

polskimi spektaklami oraz przed-

odnosił sukcesy wykonując utwory

był bowiem reprezentantem stylu

sepha Haydna, Wolfganga Amadeu-

kazał Bulla widząc w tym poważne

stawieniami operowymi, uważając

sakralne. Po rozpoczętych studiach

klasycznego (urodził się przecież

sa Mozarta, Ignaza Pleyela i Józefa

zagrożenie dla sceny niemieckiej.

uczęszczanie na nie za swój honor.

teologicznych na uniwersytecie we

w 1769 r.), Chopin, dzięki odebra-

Elsnera. W akademiach muzycz-

W końcu jednak współpraca Elsne-

Dzięki pobytowi we Lwowie, Józef

Wrocławiu wyjechał do Wiednia,

nej u niego edukacji, zapoznał się

nych występowali także przedsta-

ra z zespołem polskim była konty-

Elsner miał okazję zapoznać się z

gdzie postanowił ostatecznie po-

z klasycznymi formami, jak sonata

wiciele lwowskiego mieszczaństwa

nuowana, dając rezultaty w postaci

kulturą polską i pomimo, że nie był z

święcić się muzyce. W 1791 r. prze-

lub wariacje. Język muzyczny Cho-

i arystokracji, m.in. znany dobrze

włoskich i niemieckich oper, wysta-

pochodzenia Polakiem związał się z

niósł się do Brna na Morawy, gdzie

pina reprezentował jednak już nową

ze swojej muzycznej działalności hr.

wianych w przekładzie na język pol-

nią już do końca swojego życia. Sta-

objął posadę skrzypka w orkiestrze

epokę – wczesny romantyzm. Jak

Michał Wielhorski, który grywał na

ski, przyciągających tłumy widzów.

ło się tak, choć przybył on tutaj aby

teatralnej. Jednak już w rok później

widać pomimo różnicy lat, nauczy-

skrzypcach.

Pomimo, że Bogusławski zabierał

działać na rzecz kultury niemieckiej.

przybył do Lwowa, gdzie mieszkał

ciel rozumiał jednak swojego ucznia

Józef Elsner zajmował się we

przez to widzów przedstawieniom

O Elsnerze publiczność lwowska

przez następne 7 lat. We Lwowie

i zadając mu tworzenie klasycznych

Lwowie także muzyką sakralną.

Bulli, to nie mógł się on ostatecznie

pamiętała długo, skoro ponad 30

Józef Elsner znalazł zatrudnienie

form, nie zabraniał komponować

W 1793 r. skomponował Requ-

rozprawić z Bogusławskim, ponie-

lat później, w 1828 r. wznowiono tu

w miejscowym teatrze niemieckim.

zgodnie z własną inwencją.

iem (mszę żałobną) op. 2 na chór

waż dochody, płynące ze sceny pol-

melodramat Iskahar, król Guaxary,

Teatr lwowski zapoczątkował swoją

W 1829 r. w Teatrze Narodowym

czterogłosowy i instrumenty dęte,

skiej ratowały mocno nadszarpniętą

co w tamtych czasach należało do

działalność w 1776 r., jednak pierw-

w Warszawie odbył się słynny poje-

dedykowane austriackiemu korpu-

kasę teatru. Ostatecznie w grudniu

rzadkości.

sza stała scena powstała tu de fac-

dynek dwóch wybitnych skrzypków

sowi strzelców we Lwowie. W 1796

1795 r. Bulla zmuszony był podpi-

Oprócz pracy w teatrze Józef

to dopiero wraz z objęciem dyrekcji

Niccolò Paganiniego i Karola Lipiń-

r. podczas nabożeństwa odprawia-

sać umowę na mocy której przez

Elsner brał udział także w życiu

przez Franza Heinricha Bullę, któ-

skiego. Wywołał on zagorzałą dys-

nego za zmarłego Tomasza Pillera,

następne lata Bogusławski przej-

koncertowym miasta organizując

ry przybył do Lwowa w 1789 r. i w

putę prasową (zwolenników Włocha

znanego we Lwowie drukarza i księ-

mował zarząd nad całym teatrem.

koncerty muzyki wokalnej i instru-

szybkim czasie dokonał wielkiego

lub Polaka) z udziałem m.in. Józe-

garza, Elsner kierował wykonaniem

W 1796 r. Bogusławski nawią-

mentalnej, noszących wówczas

wkładu w jego rozbudowę. Nowy

fa Elsnera. Młody Chopin, obecny

nie znanej bliżej własnej muzyki

zał ścisłą współpracę z Elsnerem,

nazwę akademii muzycznych. W

dyrektor na potrzeby teatru przebu-

wówczas w teatrze, słyszał grę Li-

żałobnej.

proponując mu stanowisko dyry-

wielki czwartek 1795 r. w salach re-

dował w 1789 r. zamknięty już wte-

pińskiego, który natenczas był już

Znajomość Elsnera z Bogusław-

genta oraz kompozytora muzyki do

dutowych teatru odbył się koncert,

dy kościół franciszkanów pw. św.

znanym światowym skrzypkiem.

skim stała się na tyle zażyła, że gdy

nowych spektakli, pisanych przez

którego dochód przeznaczony był

Krzyża (obecnie nieistniejący), któ-

Warto nadmienić, że Karol Lipiń-

w 1799 r. Bogusławski postanowił

Bogusławskiego. Elsner nie znając

na cele charytatywne. Wykonano

ry znajdował się przy obecnej ulicy

ski (ur. 1790, zm. 1861 Urłów koło

wrócić do Warszawy podążył wraz

prawie języka polskiego początko-

wówczas oratorium Józefa Elsnera

Teatralnej, nieopodal dzisiejszego

Zborowa) swoją karierę rozpoczął

Der sterbende Jesus (Umierający

z nim Elsner. W latach 1799-1824

wo obawiał się tworzenia muzyki do

Muzeum Przemysłowego. Posiadał

we Lwowie jako skrzypek, a później

Jezus). Podczas tego wieczoru

Józef Elsner prowadził zespół ope-

polskich tekstów, jednak ostatecznie

widownię na około 700 osób. Od sa-

koncertmistrz w orkiestrze teatral-

wystąpiła także Nanette Holfeld

rowy w Teatrze Narodowym w War-

dał się przekonać. Wywiązała się

mego początku teatr lwowski działał

nej. Sławą wirtuoza był otaczany we

von Adlersberg, córka wysoko po-

szawie. Aktywność koncertową kon-

pomiędzy nimi wieloletnia współpra-

jako teatr muzyczny. Wystawiano tu

Lwowie jeszcze zanim zdobył świa-

stawionego urzędnika lwowskiego,

tynuował, działając w latach 1805-

ca, której owocem były następujące

opery i singspiele (niemieckie śpie-

towy rozgłos.

grając na fortepianie. Wiosną 1796

1806 w Resursie Muzycznej w War-

dzieła powstałe we Lwowie: melo-

wogry) oraz sztuki dramatyczne z

W lipcu 1829 r. Fryderyk Chopin

r. zwrócili się do Elsnera liczni lwow-

szawie, gdzie przygotowywał m.in.

dramat (tekst recytowany na tle mu-

muzyką instrumentalną.

zakończył edukację w Szkole Głów-

scy miłośnicy muzyki z propozycją

wykonania  wczesnych  symfonii

zyki) Iskahar, król Guaxary (1796

W latach 1792-1799 (z przerwą

nej Muzyki, stając się tym samym

urządzenia stałego towarzystwa

Ludwiga van Beethovena. Pisywał

r.), opery Amazonki, czyli Herminia

w roku 1796) Józef Elsner pełnił

absolwentem Uniwersytetu War-

koncertowego. Przedsięwzięcie do-

także recenzje muzyczne i artykuły

(1797 r.) oraz Sydney i Zumma,

we Lwowie obowiązki kapelmistrza

szawskiego. W końcowej opinii dla

szło do skutku. Elsner zebrał małą

do czasopism polskich, co świadczy

czyli moc kochania czarnej niewia-

orkiestry teatralnej. Pod batutą El-

ministerstwa Józef Elsner napisał:

orkiestrę i w latach 1796-1797 raz

o pogłębieniu znajomości języka.

sty (1798 r.). Spektakle te przycią-

snera wystawiano m.in. następu-

„Szopen Friderik – szczególna zdat-

w tygodniu, w piątki odbywały się

Elsner był także współzałożycie-

gały ogromne rzesze publiczności

jące dzieła Wolfganga Amadeusa

ność, geniusz muzyczny”.

koncerty. Program składał się prze-

lem Towarzystwa Muzyki Religijnej

pomimo, że w ówczesnym niespeł-

Mozarta (wszystkie grane w języ-

kG

ważnie z: 1. symfonii na początku,

i Narodowej. Prowadził również w

na 40-tysięcznym Lwowie liczba

ku niemieckim): Die Zauberflüte