nasze recenzje

26

12-25 lutego 2010 * Kurier Galicyjski

monoGrafia o życiu janiny reicherT-ToTh –

„książka bryLanT” karoLiny Grodziskiej

lwowskim dywizjom”, przygotowywał

JUriJ SMirnoW tekst

na wystawę w 1945 roku prace „Zwy-

zdjęcia z publikacji

cięstwo” i „Wywiadowcy”. Janina Re-

karoliny Grodziskiej

ichert-Toth wykonuje rzeźby „Niemiec

Najważniejsze dzieła pomniko-

idzie”, „Dwa pokolenia”, etc. Wszyst-

we Janiny Reichert z lat 1920-30 – to

kie realizacje, oczywiście wykonane

kilka nagrobków na Cmentarzu Ły-

były w stylu realizmu socjalistyczne-

czakowskim, medalion J. M. Ossoliń-

go, za co artyści dostali pochwalne

skiego, odsłonięty w maju 1928 r. na

oceny nowego kierownictwa i prasy

tablicy pamiątkowej w Ossolineum,

radzieckiej.

tablica z podobizną Józefa Piłsudskie-

Lecz trzeba było decydować się

go, ustawiona na fasadzie budynku

co robić dalej – zostać we Lwowie

koszar pułku Strzelców Lwowskich

czy wyjeżdżać do Polski? Bolesne

przy ul. św. Piotra. Najważniejszym

pytanie dla setek tysięcy kresowych

jednak było zamówienie popiersia

Polaków. Przez dłuższy czas Totho-

Marszałka do westybulu korpusu

wie mierzyli się z tą decyzją. Kon-

Kadetów, które artystka dostała w

kretne kroki podjęli dopiero z począt-

Bóg ojciec i Syn Boży – gru-

1928 r. W latach 30. wykonała ona

kiem 1946 roku. W połowie czerwca

pa rzeźbiarska w kościele w

jeszcze kilka udanych popiersi Józe-

1946 r. Fryderyk i Janina wraz z ro-

F. Bibulski i J. reichert w trakcie zajęć w pracowni rzeźby

Tarnopolu, 1932-1933

fa Piłsudskiego, wysoko ocenionych

dzicami Fryderyka i innymi krewny-

prof. k. laszczki, 1919/1920

przez krytykę i uzyskujących popu-

mi znaleźli się w Krakowie. Władze

larność w społeczeństwie.

lokalne we Lwowie udostępniły dla

zyskanej niepodległości”. Styl art-déco

Artystka też brała aktywny

przewozu rodziny Tothów „…wagon

był świadomie popierany i promowany

udział we lwowskich wystawach ar-

o ładowności 14 ton. Dobytek życio-

przez oficjalne władze w Warszawie i

tystycznych i w konkursach na po-

wy obojga artystów zajmował 35 m2

„desygnowany na oficjalną reprezenta-

mniki. W 1926-27 r. powstał model

i ważył 8 ton”. Znacznie później Ja-

cję polskiej sztuki”.

pomnika Juliusza Słowackiego. Je-

nina Reichert-Toth tak podsumowała

Jesienią 1939 r. wszystko zmieni-

sienią 1932 r. w Brzeżanach usta-

ten czas: „Wojna zabrała mi wszyst-

ło się w jednej chwili. Nowa sowiecka

wiono pomnik poległych żołnierzy

ko. Moje miasto, dom i cały dorobek

rzeczywistość dla wielu była niezro-

autorstwa Reichertówny, wykonany

artystyczny. Straciłam wszystkich

zumiałą, groźną, głęboko obcą, za-

na zamówienie stacjonującego w tej

bliskich mi ludzi, rozproszonych po

straszającą. Dla ludzi twórczych po-

miejscowości 51. pułku piechoty.

całym kraju. W 1946 r. przeniosłam

wstał też poważny problem moralny

W 1935 roku artystka bierze udział

się do Krakowa, gdzie już w czasie

– pracować, tworzyć po staremu było

w konkursach na pomniki Józefa Pił-

studiów nie wiodło mi się dobrze, a

niemożliwie i niebezpiecznie. Sztuka

sudskiego we Lwowie, w Katowicach

i teraz nie najlepiej. Ludzie nieprzy-

zrobiła się rzeczą ideologiczną, zaś

i w Wilnie. Oczywiście, najbardziej li-

chylni, jakby obcy, z którymi nie

artysta miał wykonywać zamówienia

czyła na sukces w rodzinnym mieście,

mogłam znaleźć wspólnego języka,

jedynie władz państwowych i par-

Józef Piłsudski, popiersie

lecz w końcu jury wybrało projekt in-

zwłaszcza, że miałam już przeszło

tyjnych. Trzeba było wybierać – ro-

nych autorów. Tymczasem, z wielkim

50 lat, a także usposobienie niełatwe

bić popiersia Lenina i Stalina, czy

Pomnik poległych żołnierzy

powodzeniem dla niej rozstrzygnięto

do aklimatyzacji”.

czekać wysiedlenia na Syberię lub

w Brzeżanach

konkurs na pomniki Marii Konopnic-

Przed wyjazdem ze Lwowa znacz-

do Kazachstanu. Nawet gdy artysta

kiej, który miał stać w Stryjskim Parku

ną część rzeźb artystka zmuszona

robił polecone popiersia niszczyło to

dzo rzetelnej monografii lwowskiego

we Lwowie i biskupa legionów Włady-

była sprzedać lub zostawić. Dalsze ich

jego duszę, jego twórczą osobistość,

historyka sztuki dra Jurija Biriulowa

sława Bandurskiego. Pomnik biskupa

losy są praktycznie nie znane. Monu-

jego talent. Bardzo ciężko Tothowie

„Rzeźba  lwowska”  (wydawnictwo

wyróżniał się monumentalną, bardzo

mentalne jej dzieła w znacznej części

przeżyli również okupację niemiecką.

Neriton, Warszawa, 2007 r.). Przed-

ekspresywną figurą duchownego o

zostały zniszczone: odlewy z brązu

Okupacyjna władza wysiedliła ich z

stawiając lwowskie środowisko arty-

wysokości 5,6 metrów. Miał stać na

pomników bpa W. Bandurskiego i M.

własnego domu, część rzeźb w pra-

styczne lat 20-30 XX w. J. Biriulow

placu Bandurskiego, w tle kościoła

Konopnickiej zniszczono jeszcze w

cowni została zniszczona. Karolina

pisze: „Józef Starzyński i Janina Re-

Klarysek. W 1939 r. modele figur oby-

1939 roku. Wtedy też usunięto pomnik

Grodziska pisze, że „z czasu okupacji

ichert-Toth – wybitni twórcy lwowskiej

dwu pomników wysłano do Warszawy

Żołnierzy Polskich w Brzeżanach.

niemieckiej brak jakichkolwiek śladów

rzeźby międzywojennej”. Już tylko

dla wykonania ich odlewów w brązie.

We Lwowie zniszczono popiersia Jó-

ich działalności na zamówienie władz

tym zdaniem wyróżnia autor właśnie

Ustawienie pomników we Lwowie

zefa Piłsudskiego, tablice pomniko-

niemieckich”. Fryderyk Toth aktywnie

tych dwóch rzeźbiarzy z licznego gro-

planowano na jesień 1939 i lato 1940

we Ossolińskiego i Pułku Strzelców

działał w strukturach lwowskiej AK,

na artystów, działających w tamtych

roku.

Lwowskich. Kościół w Tarnopolu w

a później organizacji NIE.

Jutrzenka, 1920-1921

czasach we Lwowie (J. Starzyński

W latach 30. ustatkowało się

latach powojennych rozebrano, całe

W 1944 wrócili tzw. „drudzy So-

– profesor, autor figur lwów z Cmen-

również życie osobiste rzeźbiarki

wyposażenie i wystrój, również rzeźby

wieci”, życie znów potoczyło się do-

tystki, ich formalnej przynależności do

tarza Orląt). Analizując najważniejsze

– nie zważając na różne trudności,

J. Reichert-Toth, zniszczono. Naszym

okoła zamówień państwowych, rzeźb

nurtów artystycznych tak różnorodnych

realizacje J. Reichert-Toth, J. Biriulow

poślubiła kapitana WP Fryderyka To-

czytelnikom ze Lwowa nie trzeba

o tematyce oficjalnej. Tothowie wrócili

i bogatych w sztuce przedwojennej Pol-

znajduje w jej twórczości echa secesji.

tha, który po dymisji z wojska prze-

opisywać stanu zniszczeń wnętrz

do swej willi przy ul. Odrowążów 4,

ski. Innymi słowy, bogatego, rzetelnie

Rzeźbiarka ulegała przez pewien czas

niósł się do Lwowa. W 1937 Totho-

kościoła św. Elżbiety. Cudem tylko

wpisali się do związku Sowieckich

zebranego materiału faktycznego jest

wpływom Picasso, Lipchitza i Brancu-

wie budują uroczą willę, z obszerną

przetrwało barbarzyński pogrom pięć

Artystów Ukrainy. Wykonują zamó-

stanowczo za mało dla zrozumienia

siego. W niektórych rzeźbach kościel-

i wygodną pracownią artystyczną

rzeźb artystki z ołtarza głównego.

wienia nowych władz. Fryderyk Toth

twórczej osobowości artystki-rzeźbiar-

nych J. Reichert-Toth „odwoływała się

na działce przy ul. Odrowążów 4,

był człowiekiem brygady, współtwo-

ki. Niezbędną jest analiza twórczości z

do stylizacji renesansu włoskiego…”.

położonej obok Stryjskiego Parku.

rzącej monumentalną rzeźbę „Sława

(cdn.)

pozycji historyka sztuki, tym bardziej,

Typową dla niej była „umiejętność

Nie zważając na brak wykształcenia

że twórczość Reichert-Toth jest stylo-

nadania sugestywnego konturu, licze-

zawodowego, F. Toth miał artystycz-

wo niejednolita. Wykonała ona pewne

nie się z zasadami statyki i kompozy-

ny talent i w krótkim czasie dał się

poszukujemy pracoWnik W

rzeźby w różnych stylach, ulegała twór-

cji rzeźbiarskiej, wyczucie bryły oraz

poznać jako całkiem dojrzały artysta-

czym wpływom konkretnych mistrzów

subtelność nastroju…”. Inne zaś rzeź-

rzeźbiarz i współautor w niektórych

Agencja pracy, działa-

europejskich i zmieniających się prą-

by, np. ołtarze w kościele w Polance,

projektach pomnikowych małżonki.

jąca na rynku Unii Euro-

dów artystycznych i estetycznych. Bez

są utrzymane w stylu neoklasycyzmu,

W 1939 Janinia Reichert-Toth

takiej analizy postać J. Reichert-Toth

z elementami kubizowania. Oddając

ukończyła 44 lat. Była u szczytu swo-

pejskiej poszukuje celem

wygląda czarno-biało, brakuje koloro-

hołd ogólnym kierunkom w sztuce pol-

ich twórczych osiągnięć, miała wielkie

z dyplomami, wydanymi

przeszkolenia i zatrudnie-

wych, jaskrawych plam. Liczne cytaty

skiej międzywojennego dwudziestole-

plany twórcze. Wszystko przerwała,

do 2005 roku. Zgłoszenia

nia na kilkuletnie kontrak-

przedwojennych krytyków i historyków

cia, J. Reichert-Toth tworzyła w stylu

zniszczyła i zniekształciła wojna. Dla-

w formie ankiet na stronie:

ty, pielęgniarki, fizykote-

sztuki nie mogą zastąpić wyraźnie

art-déco w różnych jego odmianach:

tego, uważam, że w monografii Karo-

www.bcj-konsalting.eu.

rapeutów, lekarzy, opie-

sformułowanego zdania autorki książ-

od stylizacji postaci (np. nagrobek

liny Grodziskiej konieczną była ocena

Kandydaci zostaną po-

kunki.

ki, którego właśnie brakuje.

L. Ralskiego na Cmentarzu Łycza-

twórczego dorobku artystki, wskaza-

Dla naszych czytelników jednak,

kowskim) do rzeźb, nawiązujących

nie jej miejsca tak wśród dość znacz-

wiadomieni o dalszej pro-

Mile widziana, znajo-

podamy zdanie innego autora, do-

do antyku. Był to styl, który prof. A.

nego grona rzeźbiarzy lwowskich, jak

cedurze telefonicznie lub

mość języka polskiego,

tyczące twórczości Janiny Reichert-

Sieradzka określiła „stylem państwo-

i w skali ogólnopolskiej. Niezbędnym

pocztą elektroniczną.

preferujemy absolwentów

Toth. Zdanie to cytujemy według bar-

wym II Rzeczypospolitej… stylem od-

było też określenie cech stylu dzieł ar-