przepowiednia z Tęgoborzy

27

Kurier Galicyjski * 12-25 lutego 2010

Wernyhora

co – jak wiemy – zmaterializowało

Prawdziwą sensację i karierę

się w 1920 roku. Piłsudski tak pisał

przepowiednia zrobiła natomiast do-

eUGeniUSZ nieMiec

o tym wydarzeniu: „...żeby Rosjanki

piero po publikacji jej tekstu w „Ilu-

sypały kwiatami na polskich oficerów

Druga połowa XVIII wieku na tere-

strowanym Kurierze Codziennym” w

i żołnierzy, żeby całe miasto było

nie dzisiejszej Ukrainy zapisała się w

Krakowie, w marcu 1939 roku, a więc

roześmiane i zadowolone, to już

pamięci Kozaczyzny i Polaków przede

prawie w przededniu wybuchu wojny

Nemezis* dziejowa”. Na łożu śmierci

wszystkim tzw. rebelią hajdamaków. W

polsko-niemieckiej. Powodem tejże

Wernyhora przewidział też, że: „jego

rejonie Humania w roku 1768 doszło

kariery były zapewne treści krzepią-

zwłoki po całym świecie się rozpro-

do rzezi polskiej szlachty i Żydów, do-

ce ducha narodowego w obliczu za-

szą”. I rzeczywiście, w trzy lata po

konanej przez zaporoskich Koza-

grożenia. Zetknąłem się osobiście, z

jego śmierci, kurhan z jego grobem

ków i chłopstwo, w imię obrony prawo-

krążącą w odpisach przepowiednią,

zabrała powódź i popłynął w świat z

sławia, wolności kozackiej i w zamiarze

tuż po II wojnie światowej, gdy była

nurtem rzeki Roś. Był chyba przyja-

usunięcia z tych ziem elementu pol-

pilnie studiowana m. in. przez moich

cielem Polaków, bo zalecał im, „aby

skiego. Z rąk zrewoltowanych chłopów,

rodziców i zapewne – z uwagi na ww.

kochali swój kraj, bo Polska będzie

jak się ocenia – zginęło wówczas, w

krzepiące treści – polska dusza była

potężna i wielka po wieki wieków”.

bestialski sposób, ok. 20 000 Polaków

skłonna im sprzyjać. Byłoby ciekawe

Po tym ostatnim widzeniu skonał.

i Żydów.

porównanie wersji lelewelowskiej z

Odpisy przepowiedni Wernyhory

W tym samym czasie i nieco

1830 roku (pismo „Patriota” – może

(wg Lelewela) krążyły i podtrzymy-

wcześniej, cała Ukraina mówiła o nie-

jest gdzieś osiągalne?) z nowszą

wały ducha narodowego podczas

zwykłym człowieku Mojsieju Werny-

wersją z Tęgoborza. Warto zauwa-

zaborów.  Zapewne  kontynuacją

horze ze wsi Makiedony, w powiecie

żyć, że Wernyhora znalazł trwale

wieszczenia Wernyhory stała się tzw.

kaniowskim. Posiadał on dar wiesz-

miejsce w polskiej literaturze i sztu-

„Przepowiednia z Tęgoborzy”, wygło-

czenia,  przepowiadania  ważnych

ce. Wystarczy wspomnieć: „Beniow-

szona wierszem przez nieznane me-

wydarzeń dziejowych. Wędrował od

ski” i „Sen srebrny Salomei” Słowac-

dium w pałacu hr. Władysława Wielo-

wsi do wsi z lirą (stąd zwano go tak-

kiego, czy „Wesele” Wyspiańskiego,

głowskiego, w dniu 23 września 1893

że lirnikiem) i w okresie konfederacji

gdzie pojawia się duch Wernyhory

roku. Tekst tej przepowiedni już w

barskiej przepowiadał oraz ostrzegał

konno, w czerwonej szacie, z siwą

pierwszym czterowierszu zapowiada,

dwory szlacheckie przed strasz-

brodą, lirą i pistoletem. W sztuce na-

że „spełnią się wtedy pieśni Werny-

nym rozlewem krwi, który wkrótce

tomiast, jest znany obraz olejny na

hory, świat cały krwią się zachłyśnie”.

się zmaterializował w postaci ofiar

płótnie pędzla Matejki (z roku 1883),

Tekst przepowiedni z Tęgoborzy, jej

rzezi humańskiej. Jego aktywność,

przedstawiający bardzo sugestywnie

losy i omówienie, szeroko przedstawił

skierowana przeciwko hajdamackim

tę niezwykłą postać (vide foto).

w „Kurierze Galicyjskim” nr 23-24/2008

rebeliantom powodowała, że sam

W dobie zbliżenia z Ukrainą może

str. 25-27 pan Szymon Kazimierski,

niechybnie straciłby życie, gdyby nie

warto przypomnieć tę, na wpół legen-

a także pani Jadwiga Jamróz, która

zdołał się ukryć w grocie, na rzecznej

darną postać Kozaka, obdarzonego

dołączyła do tekstu obszerny komen-

wyspie koło Korsunia.

darem jasnowidzenia politycznego,

tarz (vide Kurier Galicyjski nr 3/2009,

Kim był i czy jest postacią histo-

a do tego życzliwego Polsce i Pola-

str. 19). Godnym uwagi jest fakt, że

ryczną? Większość uważa go za

w powstańczym czasopiśmie „Pa-

Polski, a w szczególności przewidział

kom.

depozytariuszem przepowiedni z Tę-

postać historyczną. A był Kozakiem

triota” opisał działalność Wernyhory i

dokładnie rozbiory Polski, czasy na-

goborzy była Biblioteka Ossolińskich

z Zaporoża. Ukraińskie nazwisko

jego przepowiednie. Szczególnie jego

poleońskie (z Księstwem Warszaw-

*Nemezis (mit.)- bogini grecka,

we Lwowie (ciekawe czy w zbiorach

Wernyhora  jest  prawdopodobnie

wizje, które podyktował, w swoistym

skim), a potem Królestwo Polskie pod

dbająca o właściwy podział szczęścia

Ossolińskich się zachowała?) oraz,

przybrane i może odpowiadać pol-

testamencie, spisanym przez staro-

berłem cara, Powstanie Listopadowe

i sprawiedliwości wśród ludzi, a także

że była rozpowszechniana przez pu-

skiemu Waligórze. Postać tę dla Po-

stę kaniowskiego Suchodolskiego,

i Wielką Emigrację, jak również to,

nieubłaganą sprawiedliwość, karzącą

blikację w rosyjskojęzycznej „Gazecie

laków odkrył Joachim Lelewel, który

w obecności starszyzny kozackiej i

że Polska zwycięży Rosjan i Kijów

butnych i zuchwałych.

Narodowej” (1912 r.).

po Powstaniu Listopadowym (1830),

księży, dotyczą późniejszych losów

otworzy swe wrota przed Polakami,

kG

o konopnickiej inaczej

Kobiet Polskich jako przewodniczą-

krZySZToF SZyMańSki

ca, opuściła obrady po usłyszeniu

tekst

wali daleko idącą dyskrecję. Z udo-

nie zajął się wychowaniem Marii i jej

nieskrępowanych wypowiedzi i ja-

rys. archiwum

kumentowanych źródeł wiadomo, że

rodzeństwa. Znawca filozofii, litera-

dowitych komentarzy na temat tego

Konopnicką łączyła „zażyła” przyjaźń

tury i sztuki starał się wpoić te wia-

związku. Dulebianka nie przejmowała

Sąmiasta,któresłynąztego,

z sąsiadem – ziemianinem Kornelem

domości swym dzieciom. Maria była

się tak plotkami i pozostała przy Ko-

że ktoś wybitny tam się urodził,

Dąbrowskim, jeszcze w czasach gdy

najbardziej chłonna na tą wiedzę. Wy-

nopnickiej do końca, organizując jej

inne szczycą się, że dokonało

mieszkała na wsi. Znajomość ta cią-

kształcenie zdobyła w Warszawie u

pogrzeb.

się tam wybitne wydarzenie. a

gnęła się przez lata, gdy Konopnicka

Sióstr Sakramentek. Tam też poznała

Współczesne Konopnickiej inteli-

lwów jest związany na stałe z

wyjeżdżała do wód do Szczawnicy.

Elizę Pawłowską (później Orzeszko-

genckie elity nigdy jej nie ceniły, a i dziś

Marią konopnicką, bo jej pro-

Nie była i tajemnicą jej zażyłość z

wą). Wspólne zainteresowanie lite-

ma niewielu wielbicieli. „Nasza szkapa”

chy spoczywają na cmentarzu

niejakim Krynickim, którego poznała

raturą zaowocowały przyjaźnią obu

uważana przez wielu (w tym i decy-

Łyczakowskim.

zaraz po przyjeździe do Warszawy.

W tym roku, 8 października, przy-

pensjonariuszek i wywarły piętno na

dentów od szkolnictwa) za symbol nudy

Kolejnym jej adoratorem był Jan Ga-

pada 100. rocznica śmierci Marii Ko-

dalszych losach obu panien. W wieku

i dydaktyzmu, już nie straszy uczniów

domski – student, korepetytor jej dzie-

nopnickiej. Ale również minęła inna

20 lat została wydana za mąż za star-

ze stron czytanek. Przyznawano nato-

ci. Z czasem jako literat i dziennikarz

ważna data, związana z jej twórczo-

szego o 12 lat od niej Jarosława Ko-

miast Konopnickiej dar prostego i zrozu-

korzystał z literackich usług Konop-

ścią: 13 stycznia minęło również 100

nopnickiego. Zaraz jednak nadeszły

miałego przemawiania do dzieci i pod-

nickiej. Poprawiała mu teksty drama-

lat od napisania przez Feliksa Nowo-

represje po Powstaniu Styczniowym,

budowywania uczuć patriotycznych. W

tów, cieszących się popularnością w

wiejskiego muzyki do słów „Roty”.

w którym zginął jej brat, a rodzina była

trudnych czasach zaborów, represji po

ówczesnej Warszawie. Najszerszym

Premierowe wykonanie tego hymnu

poddana szykanom. Musiała opuścić

Powstaniu Styczniowym, jej twórczość

echem odbił się jej romans z młodym

odbyło się 15 lipca 1910 roku, przy

w ruch feministyczny, walcząc na

rodzinny dom w Kaliszu i tułać się po

stała się symbolem patriotyzmu, za-

docentem historii Maksymilianem

odsłonięciu Pomnika Grunwaldzkie-

łamach prasy o równouprawnienie

różnych dworkach w okolicach tego

chęcała do wytrwania. Na przełomie

Gumplowiczem. Odsunięty, prześla-

go w Krakowie. Tak, że mamy dosyć

kobiet, o prawo do oświaty, wykształ-

miasta, gdzie jej mąż pracował jako

XIX i XX wieku uważana była za jedną

dował ją nadal swymi względami. A

okazji, żeby ten rok uważać również

cenia i pracy zawodowej.

zarządca. Wspólne pożycie trwało

z najwybitniejszych Polek. Najlepiej

gdy go jednoznacznie odrzuciła, za-

za jej rok. Konopnicka, wybitna poet-

Ale to wszystko, wyżej przytoczo-

przez 10 lat. W tym czasie Konopnic-

świadczy o tym fakt, że obok Sienkie-

strzelił się w Grazu przed hotelem,

ka, nowelistka, działaczka społeczna,

ne, nie odbiega od wiadomości ze

ka urodziła 8 dzieci (dwoje zmarło po

wicza została nagrodzona własnym

gdzie mieszkała Konopnicka. Miał

patriotka, a jednocześnie nonkonfor-

szkolnych podręczników. A przecież

urodzeniu). Życie rodzinne zaczyna

dworkiem w Żarnowcu koło Krosna,

wówczas 33 lata, ona 55. Wywołało

mistka, antyklerykalistka i pionierka

Konopnicka była przystojną i atrakcyj-

jej ciążyć. Mąż już nie jest „wąsatym

zakupionym ze składek całego naro-

to pretensje rodziny Gumplowicza

emancypacji kobiet w Polsce. Jej baj-

ną kobietą, mającą szeroki krąg róż-

aniołem”, jak w pierwszych latach po

du. W taki sposób oceniono 25-lecie

i sporą aferę w Warszawie. Jednak

ki wprowadzają dzieci w tajemniczy

norodnych znajomości. Przez resztę

ślubie. W 1876 roku opuszcza męża

jej twórczości literackiej. Najlepszym

najbardziej kontrowersyjny był zwią-

świat krasnoludków pomagających w

życia, zachowując wszelkie pozory

i z dziećmi przenosi się do Warszawy,

przykładem jest jej „Rota”, która awan-

zek Konopnickiej z Marią Dulębian-

trudnych sytuacjach biednej Marysi, a

nie związała się na stałe z żadnym

gdzie utrzymuje się początkowo z ko-

sowała do miana nieoficjalnego hymnu,

ką – osobą ekscentryczną, malarką,

inne nowele opisują ciężkie życie na

mężczyzną. Współcześni wspominają

repetycji.

a obecnie jest hymnem Polonii – Po-

radykalna feministką. Pod koniec XIX

wsi, które przez wiele lat sama mogła

Konopnicką jako kobietę pełną tempe-

Zadebiutowała cyklem lirycznych

laków rozrzuconych po całym świecie.

wieku obie panie były nierozłączne.

obserwować. Chociaż osobiście ta-

ramentu, uczuciowości i erotyzmu. Pu-

wierszy „W górach”, opublikowanych

A może to właśnie ta postawa życio-

Wiele pogłosek chodziło na temat

kiego niedostatku nie doświadczała.

blicysta Ludwik Krzywicki nawet okre-

w pismach kaliskich i warszawskich.

wa dawała jej natchnienie i inspiro-

ich związku. Choć zdawać by się

Sama Konopnicka też nie miała

ślił ją jako „niewiastę mocno kochliwą”.

Wsparcia jej twórczości udzielił Hen-

wała do tworzenia dzieł w należyty

mogło, że ich związek był wywołany

lekkiego dzieciństwa. Urodziła się 23

Sam Sienkiewicz w swoich listach

ryk Sienkiewicz, chwaląc jej utwory.

sposób ocenionych przez Polaków.

chęcią opieki młodej energicznej ko-

maja 1842 roku w Suwałkach, w rodzi-

charakteryzuje ją: „stara wyróżowa-

Od tego czasu działalność literac-

Najlepiej też świadczy o stosunku do

biety starszą sławną, chorującą coraz

nie prowincjonalnego adwokata Józe-

na zalotnica”. Trudno teraz określić

ka stała się jej głównym zajęciem,

niej mogiła na Łyczakowie – zawsze

częściej koleżanką. Ale pogłoski o ich

fa Wasiłowskiego. Z czasem rodzina

ilość jej romansów, bo przekazów na

przynosząc dochody, pozwalające

obsypana kwiatami, wieńcami i ob-

stosunkach doprowadziły do tego,

przenosi się do Kalisza. Wcześnie

ten temat jest niewiele. Zresztą sama

na utrzymanie domu na dobrym po-

stawiona płonącymi zniczami.

że Konopnicka zaproszona na Zjazd

osierociła ją matka, ale ojciec staran-

kG

Konopnicka i jej partnerzy zachowy-

ziomie. Z czasem zaangażowała się