na nieludzką ziemię

20

17– 29 marca 2010 * Kurier Galicyjski

reLacja z obchod W 70. rocznicy

deporTacji obyWaTeLi poLski W GŁąb zsrr

ŁUKAsz KisiEliCA tekst

zdjęcia ŁUKAsz zAWAlsKi,

PiotR WRóBEl

28 lutego br. Przemyśl stał

się miejscem najważniej-

szej, głównej uroczystości

w kraju, mającej w sposób

szczególny uczcić 70.

rocznicę Deportacji na sybir.

Przesłaniem uroczystości dla or-

ganizatorów: Marszałka Wojewódz-

twa Podkarpackiego, Centrum Kultu-

ralnego w Przemyślu – wojewódzkiej

instytucji kultury, Przemyskiego Sto-

warzyszenia Rekonstrukcji Historycz-

nej X D.O.K. oraz Instytutu Pamięci

Narodowej – Oddział w Rzeszowie

były jakże wymowne słowa Adama

Przekazanie symbolicznego serca „Dzwonu sybiraka”

Mickiewicza: „Jeśli zapomnę o nich

ko się ubierać. Starsza kobieta stara

To Ty, Boże na niebie, zapomnij o

serce zostało przekazane Związkowi

się ubrać szybko, ale nie bardzo wie

mnie”. Te słowa powinny być dla nas

Sybiraków w Polsce. Dzwon był od

za co ma się wziąć, jest spanikowana.

przestrogą a zarazem wyzwaniem.

zarania dziejów tym niezwykłym in-

Jedynie profesor zachowuje zimną

Komitet honorowy Obchodów, ob-

strumentem, którego głos towarzyszył

krew i dyryguje wszystkimi wiedząc,

jętych honorowym patronatem przez

człowiekowi od urodzin do śmierci.

że liczy się każda sekunda. Wycią-

Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego –

Dzwon bił na trwogę i na wiktorię. Za-

ga dwie duże walizy, wrzuca do nich

tworzyły: JE Józef Michalik – Metropo-

powiadał śmiertelne niebezpieczeń-

ubrania i najcenniejsze rzeczy.

lita Przemyski, ks. gen. dyw. Tadeusz

stwo i wielką chwałę. Przemawiał

W tym czasie żołnierze NKWD

Płoski - Biskup Polowy WP, Tadeusz

swym śpiewnym głosem w różnych

oglądają wystrój mieszkania z nie-

Chwiedź – Prezes Zarządu Głównego

sytuacjach, jako wierny towarzysz

ukrywanym podziwem, jeden wysy-

Związku Sybiraków w Polsce, Cezary

ludzkiego losu.

puje zawartość szuflady na podłogę.

Grabarczyk – Minister Infrastruktury,

Przemyśl jest stolicą polskiego lu-

Natomiast oficer ściąga z półki drogo-

Ryszard Kaczorowski – Prezydent RP

dwisarstwa. Darowany Sybirakom ma

cenną książkę, wertuje ją z zacieka-

na emigracji, Janusz Krupski – Minister

więc szczególną wymowę. Zwłasz-

wieniem, jakby szukał ukrytych kosz-

ds. Kombatantów i Osób Represjo-

cza w dniu dzisiejszym. Czyż może

Rekonstrukcja historyczno-teatralna „Wywózki na sybir –

towności.

nowanych, Janusz Kurtyka – Prezes

być bardziej wymowne i oddające

NA NiElUDzKĄ ziEMiĘ”

- Nu dawaj, waszie wriemia za-

Instytutu Pamięci Narodowej, Bogdan

głęboki sens dzisiejszej uroczystości

załadowania wszystkich do wagonów

koncziłoś! – mówi, jednocześnie wy-

mordowanych, które dopiero po 50. la-

Zdrojewski – Minister Kultury i Dzie-

motto, wyryte na jednym z dzwonów

towarowych. Tłum popychany przez

mownie zamykając książkę.

tach mogły wrócić do wolnej Ojczyzny:

dzictwa Narodowego.

w Szafuzie w Szwajcarii „Vivos voco,

NKWD, szczuty psami podnosi się z

Lekarz z rodziną zakładają po-

z dołów Katynia, Miednoje, Bykowca

Uroczystości rozpoczęły się w prze-

mortos plango, fulgura flango”, co

klęczek i część z płaczem, z głosami

śpiesznie kurtki, futra, buty i popędza-

i innych miejsc kaźni oficerowie Woj-

myskiej Bazylice Archikatedralnej Mszą

oznacza – „Żywych zwołuję, zmar-

oburzenia, przerażeniem i despera-

ni przez NKWD, obciążeni walizkami

ska Polskiego i Policji Państwowej, w

św. pod przewodnictwem Arcybiskupa

łych opłakuję, gromy kruszę”? Niech

cją, druga część nadal ze śpiewem

wychodzą z mieszkania pod eskortą

mundurach, wybrudzonych ziemią,

Józefa Michalika – Metropolity Przemy-

ten „Dzwon Sybiraka” niesie to prze-

ładuje się do wagonów.

żołnierzy.

z rękoma skrępowanymi drutem na

skiego wespół z Arcybiskupem Janem

słanie w 70. rocznicę deportacji na

Pociąg jednak nie odjeżdża. Stło-

plecach i z dziurami w głowach po

Martyniakiem – Metropolitą Warszaw-

„Nieludzką Ziemię” od Przemyśla po

czony w wagonach lud pozostaje bez

Rampa kolejowa. Stojący na wie-

kulach, za nimi zamarznięci Sybiracy,

sko-Przemyskim Kościoła Grekokatolic-

wszystkie krańce świata. Ku pamięci

jedzenia i picia, przy iście syberyjskim

ży wartownik widzi nadciągający tłum

w łachmanach, z kilofami, łopatami,

kiego oraz Biskupem Polowym Wojska

i przestrodze!”

mrozie, przez kilka dni. Nie wszyscy

konwojowany przez NKWD. Ludzie

siekierami, a na końcu z plecakami,

Polskiego ks. generałem dywizji Tade-

Dopełnieniem  obchodów  70.

to wytrzymują. Co pewien czas do

idą w gwarze, niewiadomi swojego

w resztkach mundurów, z opaskami

uszem Płoskim – który ponadto wygłosił

rocznicy deportacji na Sybir, była

wagonów podchodzą żołnierze i wy-

losu, w ubraniach zimowych, obła-

na rękawach akowcy i narodowcy, do

głęboką w swej treści patriotyczno-hi-

przygotowana z wielkim rozmachem

rywają z matczynych objęć martwe

dowani tym co zdążyli złapać. Ludzie

końca wierni Rzeczpospolitej.

storyczną homilię. Dodatkowo Msza

rekonstrukcja  historyczno-teatralna

niemowlęcia, rzucając je, zupełnie jak

wchodzą na plac, ściskając się w

Tłum duchów w pewnym momen-

św. miała niezwykle uroczystą asystę

„Wywózki na Sybir – NA NIELUDZKĄ

lalki, na ciężarówkę. Jedna z kobiet

półkolu do torowiska, otoczeni kordo-

cie zatrzymuje się. Przed nimi stoi z

kilkudziesięciu księży oraz oprawę

ZIEMIĘ” – pokazująca tragizm wywó-

nie chce go oddać, tuląc ciałko dziec-

nem NKWD. Po chwili wjeżdża także

flagą narodową mały chłopczyk za-

muzyczno-wokalną za udziałem Woj-

zek obywateli Polski w głąb ZSRR

ka do piersi i wzywając jego imię:

ciężarówka z rodziną profesora. Tłum

strzelony przez NKWD. Z głośników

skowej Orkiestry 21 Brygady Strzel-

– która przedstawiała się następują-

Jasiu, Jasiu..., nie odbierajcie go. On

rozmawia, padają pytania. Niektó-

słychać wysokie tony, jakby ktoś uczył

ców Podhalańskich i Archidiecezjal-

co: „Świt 10 lutego 1940 roku. Przed

tylko śpi, Jasiu… Jasiu.

rzy szukają swoich znajomych bądź

się grać na fortepianie. To pierwsze

nego Chóru „Magnificat” z Przemyśla.

kamienicę na jednej z przemyskich

- Niech Pani odda to dziecko, pro-

członków rodzin, inni lekarza.

takty Mazurka Dąbrowskiego, któ-

Obecność kilkudziesięciu pocztów

ulic zajeżdża ciężarówka z funkcjona-

szę je dać, ja je wezmę. Niech je Pani

Nagle z tłumu wychodzi mężczy-

re po chwili zamieniają się w pełny

sztandarowych: organizacji sybirac-

riuszami NKWD, którzy wyskakują z

odda, proszę panią! – mówi jeden z

zna i kieruje się do oficera NKWD.

Hymn Polski, który zawsze przypomi-

kich, służb mundurowych, szkół i or-

samochodu i wbiegają do kamienicy.

mężczyzn w wagonie, po czym od-

- Panie oficerze, dokąd nas zabie-

nał o świetności państwa i ucieleśniał

ganizacji społecznych oraz Kompanii

Wiedzą już pod jaki numer załomotać

biera prawie siłą ciało chłopca. Inne

racie?! – krzyczy. – Tutaj są małe dzie-

marzenia o wolności i niepodległości.

Honorowej 14 Batalionu Zmechanizo-

– profesora wraz z rodziną wskazał

kobiety próbują uspokoić matkę. Gdy

ci, jest mróz, niektórzy kompletnie nic

Tak w skrócie wyglądało wielkie

wanego w Przemyślu.

dozorca budynku.

enkawudzista rzuca ciało na auto

nie jedli od dwóch dni. To skandal tak

widowisko historyczno-teatralne „Na

Następnie obchody przeniosły się

Ciszę, panującą na klatce schodo-

przeraźliwy krzyk kobiety i płacz roz-

traktować ludzi, nie jesteśmy żadnymi

nieludzką ziemię...”. W inscenizacji

na Plac Legionów, gdzie nastąpiło uro-

wej, przerywa stukot żołnierzy, wbiega-

dziera ciszę.

przestępcami.

wystąpiło około pół tysiąca statystów

czyste poświęcenie przez Arcybiskupa

jących po schodach, a po chwili także

Pewnego dnia z pomiędzy żołnie-

Oficer NKWD robi kilka kroków

i aktorów, ponadto w widowisku wziął

Józefa Michalika oraz ks. gen. Tade-

walenie kolbami i okrzyki w języku ro-

rzy NKWD wychodzi mały chłopczyk,

naprzód. Wyciąga z kabury powoli

udział autentyczny pociąg z wagona-

usza Płoskiego „Dzwonu Sybiraka”, po

syjskim. Do drzwi podchodzi jeden z do-

niosący dla ludzi w wagonach bułki w

Naganta, po czym krzyczy: - Won!!!

mi z lat 30-tych, sprowadzony specjal-

czym został w formie symbolicznego

mowników i przekręca zamek. Otwiera-

wiklinowym koszyku. Gdy dochodzi

- Chodź bracie! I tak nic nie wskó-

nie ze Skansenu Taboru Kolejowego

serca dzwonu przekazany Sybirakom

ją się one z hukiem, a wpadający funk-

do połowy odległości między kordo-

rasz – radzi mężczyźnie ktoś z tłumu.

w Chabówce.

przez Fundatorów tj.: Marszałka Wo-

cjonariusze odtrącają go brutalnie.

nem a wagonami, jeden z żołnierzy

Ten przezornie wycofuje się, patrząc

Obchody były hołdem dla Wszyst-

jewództwa Podkarpackiego, Centrum

- Co tu się dzieje? Co znaczyć ma

ściąga karabin, mierzy i z zimną krwią

na skierowany w niego rewolwer i zim-

kich, którzy zostali na „Nieludzkiej Zie-

Kulturalne w Przemyślu oraz Przemy-

to najście?!! – krzyczy profesor, po

strzela do chłopca, który pada martwy

ny wzrok enkawudzisty.

mi”, i tym, którzy przeżyli tą trudną do

skie Stowarzyszenie Rekonstrukcji

czym zostaje brutalnie odepchnięty,

na tory, a bułki wysypują się i toczą

Tłum rozmawia dalej, nie będąc

wyobrażenia tragedię, naznaczoną

Historycznej X D.O.K. Wiele pięknych

a jeden z enkawudzistów przykłada

po bruku oraz torach. W wagonach

świadomym swojego losu. W pew-

potwornym głodem, chorobami i utra-

słów padło z listu Prezydenta RP –

mu bagnet do piersi.

podnosi się niesamowity, przeraźli-

nym momencie słychać gwizd nad-

tą wielu Naszych Najbliższych, którzy

Pana Lecha Kaczyńskiego, odczyta-

- Macie 10 minut na spakowanie

wy krzyk. Z szoferki Gaza wyskakuje

jeżdżającej lokomotywy. Wszyscy

zostali tam na zawsze. I nie przypad-

nego przez Ministra Kancelarii Pre-

najpotrzebniejszych rzeczy. Z rozka-

oficer i krzyczy: Zakrywaj!!! Żołnierze

milkną i odwracają głowy w kierunku

kowo Przemyśl był tym miastem, w

zydenta RP Pana Marka Surmacza,

zu Stalina zostaniecie przeniesieni do

podbiegają do wagonów i zatrzasku-

skąd nadjeżdża pociąg z olbrzymią

którym te uroczystości zorganizowa-

do organizatorów i uczestników uro-

innej obłasti. Weźcie tylko to, co nie-

ją drzwi wagonów. Ze środka nadal

czerwoną gwiazdą na przedzie i dwo-

no. To tutaj 10 lutego 1940 r. Sowieci

czystości. W równie podniosłym tonie

zbędne. Resztę dostaniecie na miej-

wydobywa się płacz, krzyk i walenie

ma czerwonymi flagami po bokach.

zaczęli wywozić Naszych Rodaków

skierował w swoim liście Marszałek

scu – odpowiada oficer NKWD.

pięściami w deski, przez zakratowane

Nagle, ktoś z tłumu pada na ko-

w głąb Związku Sowieckiego. To tutaj

Sejmu Pan Bronisław Komorowski.

Rodzina rozbiega się po miesz-

drutem okna wystają ludzkie dłonie.

lana i zaczyna śpiewać Rotę. Za jego

są ludzie, którzy podjęli się wyzwania

Wielce wymowne słowa wypowiedział

kaniu, ubierając się w biegu i pakując

Lokomotywa wydaje dwa głośne

przykładem idą inni, wprawiając w

upamiętnienia tamtych dramatycznych

Marszałek Województwa Podkarpac-

do walizek co się da. Żona profesora

gwizdy, po chwili rusza i odjeżdża na

konsternację funkcjonariuszy NKWD.

wydarzeń i ofiarując ją pamięci tych,

kiego Pan Zygmunt Cholewiński:

ubiera dzieci, starając się im spokojnie

wschód. Pociąg znika za horyzontem,

Z chwilowego zaskoczenia otrzą-

którzy byli, są i pozostaną bohaterami

„Przed chwilą rozległ się głos uni-

wytłumaczyć, że muszą być grzeczne

a z opar dymu wychodzą duchy po-

sa się oficer NKWD i wydaje rozkaz

tamtych nieludzkich czasów.

katowego „Dzwonu Sybiraka”, którego

i niedługo wrócą, a teraz muszą szyb-