21

Kurier Galicyjski * 17– 29 marca 2010

rekonsTrukcja Wydarzeń z 10 LuTeGo 1940 r.

KRzysztof szyMAńsKi

tekst

zdjęcia

KRzysztof szyMAńsKi

i WiKtoR lAfARoWiCz

ostatnie dnie lutego uważ-

nemu obserwatorowi w Prze-

myślu mogłyby się wydać

dziwne. 27 lutego o zmroku

wrażenia są niezapomniane. Pytałem

miasto wypełniły dziwne po-

kilku ludzi, w różnym wieku dlaczego

stacie. ludzie ubrani całkiem

biorą udział w rekonstrukcji? Star-

jak nie na XXi wiek przystało:

si chcieli zweryfikować to co czytali

Długie płaszcze, palta zimo-

czy słyszeli z ust świadków tamtych

we z futrzanymi kołnierzami,

dni, kogoś z rodziny, czy znajomego.

lisy, mufki, chustki na gło-

Młodzież chciała poczuć klimat chwil

wach, w rękach tobołki, wa-

grozy, chciała wziąć udział w tej reali-

lizki z tektury z okutymi ro-

stycznej lekcji historii. Co do odczuć,

gami. Postacie te pomykały

to przeżyte chwile zapadają w pamięć

chyłkiem po opustoszałych

i w serce. Ciarki idą po plecach, gdy

ulicach i znikały w bramach.

stojący obok żołnierz z trudem utrzy-

Na jedną z ulic zajechał woj-

muje wyrywającego się owczarka, gdy

skowy samochód o dziwnym

w wagonie zapada mrok po zamknię-

kształcie, z kabiną z brezen-

ciu drzwi, rozświetlany tylko światłem

tu i bez drzwi. Wyskoczyło z

padającym z czterech niewielkich okie-

niego kilku żołnierzy sowiec-

nek. Można sobie tylko uzmysłowić co

kich w szpiczastych czapach

odczuwali ci ludzie, wyrwani z rodzinnej

– budionówkach, z karabina-

ziemi i rzuceni w całkiem obcy świat.

mi, uzbrojonymi w bagnety

Obcy mentalnie, obcy swą dziką przy-

i pod dowództwem majora w

rodą, klimatem, w otoczenie wrogich

skórzanym brązowym płasz-

ludzi. Dziś uczestnicy rekonstrukcji mieli

czu wpadło do bramy. starsi

tą świadomość, że po jej skończeniu

mieszkańcy  Przemyśla  na

przebiorą się, pójdą do domu, zjedzą

pewno odczuli by na ten wi-

ciepły obiad… A 10 lutego 1940 roku lu-

dok mrowie na plecach i na-

dzie zebrani na rampie dworca w Prze-

płynęłyby wspomnienia z po-

myślu nie wiedzieli co z nimi będzie za

czątku lat 40. ubiegłego wieku.

chwilę. A to uczucie można sobie tylko

Na szczęście w tej ostatniej

wyobrazić. Na szczęście!

scenie oficerowi i żołnierzom

Całe to wspaniałe realistyczne

towarzyszyły ekipy telewizji,

przedstawienie stało się możliwe

kamerzyści, dźwiękowcy z po-

dzięki wytężonej pracy dwu ludzi – re-

krytymi futrem mikrofonami

żyserowi Mirosławowi Majkowskiemu

na długich kijach, masa asy-

i koordynatorowi Januszowi Łukasie-

stentów, technicy, charakte-

wiczowi. Wspomagała ich naturalnie

ryzatorzy. Można odetchnąć z

cała ekipa wolontariuszy, którzy mieli

ulgą, odpędzić wspomnienia

wszystko dopasować zgodnie z wizją

– to tylko kręcą film.

Nie był to, zresztą, zwykły film.

reżysera, pokierować tłumem, zgrać

Odbywały się próby i wstępne zdjęcia

poszczególne sceny, oprócz tego

do rekonstrukcji historycznej poświę-

spotkać,  odprowadzić,  nakarmić,

conej wywózce ludności Przemyśla

ucharakteryzować i odpowiadać na

i okolic 10 lutego 1940 roku. W taki

tysiące pytań. Całości nie dałoby się

sposób Przemyskie Stowarzyszenie

zrealizować, gdyby nie wsparcie wielu

Rekonstrukcji Historycznych X D.O.K.,

ludzi i instytucji, bez wsparcia wojska,

działające przy Centrum Kultury, po-

kolei, policji, bez mediów i władz.

stanowiło uczcić 70. rocznicę tych tra-

O randze imprezy świadczy fakt,

gicznych wydarzeń. Nie jest to pierw-

że rekonstrukcję objął honorowym

sza tego typu akcja Stowarzyszenia.

patronatem Prezydent Polski Lech

W maju 2009 roku odbyła się pierw-

Kaczyński. W komitecie honorowym

sza rekonstrukcja historyczna „A

znaleźli się Metropolita Przemyski

koce i chusty) po kilka naraz rzucane

mury runą…”, poświęcona upadkowi

no na dworzec.

abp Józef Michalik, Biskup Polowy

fakty historyczne. Mniejsze dzieci, z

pod plandekę. Wszystkiemu towarzy-

komunizmu w naszej części Europy.

Film ze sceną aresztowania uka-

WP gen. dyw. Tadeusz Płoski, Pre-

racji brutalności niektórych scen, nie

szy przejmujący lament matek. Szczy-

Akcja była przygotowywana od

zał się na początku rekonstrukcji na

zydent RP na uchodźstwie Ryszard

były dopuszczane.

tem bestialstwa jest kolejna scena.

dłuższego czasu. Młodzież w szko-

dworcu na telebimie. Następnie na

Kaczorowski, Minister Infrastruktury

Akcję na dworcu przemyskim

Chłopak z koszykiem bułek przekrada

łach, która chciała wziąć udział w ak-

teren dworca wchodzą dwie kolumny

Cezary Grabarczyk, Minister Kultury

poprzedziło nakręcenie kilku scen,

się przez kordon żołnierzy i stara się

cji musiała się dobrze przygotować.

aresztowanych, otoczone kordonem

i Dziedzictwa Narodowego Bogdan

mających nadać całości wrażenia

podać bułki uwięzionym w wagonach.

Zapoznać się z okresem w pełnym

wojsk NKWD, z bagnetami na kara-

Zdrojewski, Prezes Instytutu Pamięci

autentyczności. Oprócz wspomnia-

Pada strzał… i z wypadłego z rąk ko-

tego słowa znaczeniu. Musieli opisać

binach i psami. Zwierzęta nienawykłe

Narodowej Janusz Kurtyka, Kierownik

nej już sceny przyjazdu pod dom cię-

szyka bułki toczą się po bruku peronu.

wybraną osobę, którą mieli przedsta-

do takich tłumów raz po raz wyrywają

Urzędu ds. Kombatantów i osób Re-

żarówki z żołnierzami nagrano scenę

Z wagonów brzmią okrzyki: „oprawcy,

wiać, jak się ubierano w tamtych cza-

się i szczekają. Wjeżdża ciężarówka

presjonowanych Janusz Krupski. Już

aresztowania rodziny profesora Bar-

bandyci, mordercy…”. Wagony za-

sach, co brano na drogę, jaka była

z rodziną Grotów. Wysiadają z auta i

te same nazwiska świadczą o randze

tłomieja Grota.

mknięto i pociąg powoli rusza z pe-

pogoda w tamtych dniach i przysłać

dołączają do tłumu. Z tłumu odegrana

imprezy.

Rodzina została brutalnie wyrwa-

ronu. I tu następuje najbardziej przej-

swoje zdjęcie w wybranym przebra-

jest próba przekupstwa oficera NKWD.

Z rekonstrukcji historycznej „Na

na ze snu o 5 nad ranem łomotaniem

mujący finał widowiska. Z mroku (już

niu. I chociaż sprawa nie była łatwa

Tłum zaczyna śpiewać „Rotę”. Opraw-

nieludzką ziemię” powstanie film, który

w drzwi i okrzykami: „Otkrywajte,

jest godzina 19) i dymu wyłaniają się

to zgłoszeń napłynęło dużo. Oprócz

cy się wściekają. Na bocznicę wtacza

uzupełniony wspomnieniami uczestni-

NKWD”. Przerażeni domownicy – ro-

postacie w mundurach żołnierskich,

amatorów w imprezie wzięły udział

się szereg bydlęcych wagonów cią-

ków i świadków tych tragicznych wy-

dzice profesora, żona i dwójka dzieci

policyjnych. Wielu ma ślady strzału w

zespoły rekonstrukcji historycznych

gnionych przez parowóz z czerwoną

darzeń, ze zdjęciami dokumentalnymi

– zostali postawieni pod ścianę, żą-

czoło, rany na ciele. Idą ludzie owi-

z Żyrzyny, Mławy, Tomaszowa Lubel-

gwiazdą. Na rozkaz wsiadania do po-

i stosownym podkładem muzycznym,

dano wydania jakiejś broni, przeszu-

nięci w łachmany z piłami, młotami do

skiego, grupa rekonstrukcji historycz-

ciągu, tłum rusza do wagonów. Wrzu-

jako pomoc dydaktyczną będzie moż-

kano mieszkanie i dano domownikom

budowy torów kolejowych, łopatami.

nych z Pragi, a też aktorzy teatrów z

ca walizki, tobołki, młodsi pomagają

na wykorzystać w szkołach na lekcjach

10 minut na zabranie najpotrzebniej-

Do tego pochodu dołączają i aresz-

Przemyśla, Rzeszowa, a także Pol-

wsiąść starszym, kobietom i dzieciom.

historii. Ale pozostanie coś więcej – po-

szych rzeczy. A czy człowiek w takim

towani z wagonów. Korowód duchów

skiego Teatru Ludowego we Lwowie,

Wagony są zapełnione, na szczęście

czucie satysfakcji, że wzięło się udział

stresie może pomyśleć co może mu

prowadzi zastrzelony chłopak, który

zaproszeni na taką imprezę po raz

nie tak jak w tych pamiętnych dniach.

w wydarzeniach historycznych, to tak

się przydać? Najważniejsze było

rozdawał bułeczki. Teraz niesie biało-

pierwszy. Ogólna ilość uczestników

Kolejna scena – wyciąganie z wa-

jakby przenieść się wehikułem czasu

wziąć ciepłe rzeczy i ciepło ubrać

czerwony sztandar. Tłum powoli, jakby

rekonstrukcji sięgnęła 500 osób.

gonów zmarłych w drodze. Rozpacz

do dnia 10 lutego 1940 roku.

dzieci. Dalej odczytano rozkaz Stalina

z wysiłkiem przechodzi przed publicz-

Przedział wiekowy – od lat 4 do 70,

bliskich. „Trupy” zrzucane są na cię-

o przesiedleniu w inne okolice ZSRR,

ność, staje i śpiewa Hymn.

kG

tak, żeby jak najrealniej przedstawić

żarówkę, niemowlęta (lalki zawinięte w

posadzono na ciężarówkę i powiezio-

Dla uczestnika tej rekonstrukcji