25

Kurier Galicyjski * 17– 29 marca 2010

podkreślał Polski zesłaniec Konstanty

nas taki krój do dzisiaj „polskim” – ob-

Atamanowa. Jego dom stał się kwa-

przybysze z Ameryki zdołali dotrzeć

z nich zesłano ponownie w pierw-

Borowski, uczestnik Powstania Stycz-

jaśnia. – Chodzi o to, że Rosjanie nie

terą główną ekspedycji Roericha na

do Białowód. Agafia Atamanowa,

szych latach powojennych.

niowego, który pracował jako parobek

mają zwyczaju robić takich zakładek.

dziesięć dni wspaniałego lata.

żona przewodnika Roericha, wspo-

Wytrzebiono  najwartościowsze

w rodzinie tradycjonalistów prawo-

Zapewne starowiercy podchwycili

Roerich konfrontował zwyczaje

minała:

jednostki, pozostawiając w spokoju

sławnych, mieszkających na Zachod-

tę modę podczas swojego pobytu w

i opowieści rosyjskich staroobrzędow-

- Rok 1926 w ogóle był niezwykły,

stanowiących napływowy element

niej Syberii (w pobliżu Omska). Opisał

Rzeczpospolitej. – Pokazuje mi jakieś

ców z tradycjami rdzennej ludności

wyjątkowo urodzajny. Nasi goście z

nierobów, złodziei i pijaków. Reszty

we wspomnieniach ich poczciwość,

Ałtaju. Atamanow oprowadzał go

kontrafałdy, na których nie bardzo się

Ameryki spędzili w Białowodach trzy

dokonała II wojna światowa. Na front

ciężki i wytrwały trud codzienny, zwró-

po okolicy, pokazywał interesujące

znam, ale skoro tak mówi…

dni. A droga tam ciężka – idziesz, z

poszło z Wierchniego Ujmonu ponad

cił również uwagę na dostatek i po-

miejsca, artysta zaś nie rozstawał się

- A to co takiego? – pytam, po-

jednej strony góry, z drugiej – bagna.

dwustu mężczyzn, powróciło z wojny

rządek w obejściu, wyróżniające ich

z rajzbretem, wykonując mnóstwo

kazując przedmiot, zawieszony nad

Wszystko mgła gęsta spowija, a we

tylko dwudziestu dziewięciu.

od pozostałych wieśniaków. Wszel-

szkiców, które wykorzystał potem ma-

kołyską.

mgle tylko słychać pianie kogutów.

kie pokalanie, na przykład związane

lując górskie krajobrazy. Wieczorami

- Grzechotka. Zrobiona z wysu-

Ale przed nimi droga się otworzyła.

zorzo, zorza jasna!

choćby z przypadkowym dotknięciem

zaś, przy świetle świec, gorączkowo

szonej gęsiej tchawicy napełnionej

Podarki stamtąd różne przynieśli,

sczeźnij, głowo krasna!

kogoś spoza społeczności starowier-

zapisywał notatki. Jego oddanie pracy

kamykami. Była tu kiedyś wycieczka

obrusy, chusty pięknie wyszywane...

stań się, głowo, jasna!

skiej, zmywano polewając się chłod-

zrobiło wrażenie nawet na ujmońskich

szkolna, jakaś dziewczynka skrzywiła

A w Białowodach nie mogli zostać,

Starowiercy na Ałtaj przybyli,

ną wodą z wiadra.

starowiercach.

się, kiedy wyjaśniłam, z czego wyko-

bo jeszcze czekały ich ważne zada-

chroniąc się przed prześladowcami,

Długo można by opisywać kul-

Podczas swojego pobytu u pod-

nano tę zabawkę, a wtedy jej kolega

nia na świecie.

ale także... w poszukiwaniu Białowód,

turę starowierców, przypominającą

nóża Biełuchy, Roerich wykonywał

zapytał: „A plastik to zdrowszy?”

Obecnie w wyremontowanym

ukrytej w górach tajemniczej krainy.

w dużym stopniu obyczaje menno-

też tajemnicze doświadczenia, których

- Pierwszym starowiercą, który

domu Atamanowa, nieopodal muzeum

Czymże są owe Białowody? To

nitów. Warto odnotować jeszcze ich

celem było ustalenie działania ma-

dotarł do Doliny Ujmońskiej, był nie-

starowierców, mieści się ekspozycja,

oaza szczęśliwości, gdzie niebo zstąpi-

Chata starowierców w Wierchnim Ujmonie

Raisa Kuczuganowa we wnętrzu chaty kirżackiej

Kołyska kirżacka z rzechotką

– wysuszoną tchawicą gęsi

poświęcona Roerichowi. Jego fani

gnetyzmu na Ałtaju, jako katalizatora

ło na ziemię – cudowny zakątek świata

tłumnie przybywają do Wiernego Uj-

rozwoju – duchowego i kulturalnego

wolny od doczesnych trosk. Według

monu. Miejscowi nazywają ich trochę

ludzkości. Przepowiadał, że kraina ta

jednych, Białowody są tylko alegorią,

żartobliwie „roerichniętymi”.

stanie się ogniskiem nowej cywilizacji,

wymykającą się jednoznacznemu opi-

projektował nawet wybudowanie w

sowi. Inni uważają je za przynależne

Dolinie Ujmońskiej osobliwego miasta,

Bez kolacji

do sfery ducha. Są i tacy, którzy zakła-

właśnie na podobieństwo Białowód.

i poduszka uwiera

dają także ich fizyczną egzystencję.

Chociaż dawne prześladowania

Były to plany bardzo śmiałe, ale ponoć

Więcej wiadomo o trudnej drodze do

i ucisk ze strony władzy sowieckiej

głęboko uzasadnione przekonaniami

Białowód niż o nich samych…

sprawiły, że starowiercy rozproszyli się

Roericha i wynikami jego badań.

Starowiercy opowiadali, że w dale-

po świecie (mieszkają między innymi

Jednym z powodów, dla których

Czy to są Białowody?

kich krainach, za wielkimi jeziorami, za

w Stanach Zjednoczonych i Południo-

Rerich tak bardzo interesował się Ał-

górami wysokimi, jest miejsce uświę-

wej Ameryce), w Dolinie Ujmońskiej

tajem i przypisywał mu niezwykłą rolę,

cone, gdzie panuje sprawiedliwość.

żyje nadal kilka, może kilkanaście ro-

znajomość medycyny naturalnej oraz

jaki Izaak – ciągnie swoją opowieść

było to, że krainę tę określić można

Wspominano o odwiedzinach wysłan-

dzin mniej lub bardziej przywiązanych

talent do wyrabiania przedmiotów o

moja przewodniczka. – Napotkał tam

jako korytarz czy też bramę raczej, z

ników z Białowód, podejmowano wy-

do tradycji starowierskiej. Gdy nazwać

walorach artystycznych. Starowiercy

ałtajskiego myśliwego, który podzielił

której wysypywały się rozmaite staro-

prawy, aby tam dotrzeć. Przytłaczająca

ich „Polakami”, uśmiechają się. Ten

są poniekąd uosobieniem idei świętej

się z nim mięsem. Potem nadciągnęli

żytne ludy i przemierzając równiny Sy-

większość z nich zawróciła z drogi z

uśmiech oznacza coś w rodzaju: „ot,

i niepokalanej Rusi, o jakiej marzyli

inni, przyjechali na wozach, za który-

berii, ciągnęły na zachód, do Europy.

powodu uciążliwości niebezpiecznej

było – minęło…”

rosyjscy myśliciele, współcześnie na-

mi szło bydło.

Niektóre z nich – na przykład Scytów,

podróży. Pozostałym nie udało im się

- W czasach sowieckich bywało, że

tomiast roił o niej Aleksander Sołże-

Od końca XIX wieku do I wojny

Sarmatów czy Hunów – odnotowała

osiągnąć celu, choć byli blisko, spo-

starowiercy dokonywali potajemnych

nicyn. Naturalnie życie, jak wszędzie,

światowej starowierców nie powo-

historia, inne zachowały się w ciągle

tykali bowiem emisariuszy cudownej

chrztów – wspomina Raisa Kuczuga-

weryfikowało ten idealny wzorzec mo-

ływano do służby wojskowej, ich

na Ałtaju w żywych opowieściach, o

krainy i słyszeli dźwięk tajemniczych

nowa. – Wczesną wiosną skakali do

ralny i nie wszyscy członkowie spo-

zadaniem była bowiem ochrona po-

niektórych zaś współczesny świat w

dzwonów. Panowało przekonanie

lodowatej rzeki… A teraz – cóż, świat

łeczności starowierskiej przestrzegali

granicza. Jedynie przez ten krótki

ogóle zapomniał.

wśród staroobrzędowców, że ci, którzy

się zmienia…Stare babcie pielęgnują

bezwzględnie surowych zasad i norm,

okres nie prześladowano wyznawców

Roericha zajmował również pro-

próbują odnaleźć szlak do Białowód,

jeszcze u nas dawne zwyczaje. Ma-

niemniej bardzo dodatnio wyróżniali

prawosławia tradycyjnego. Represje

blem rzekomej sieci podziemnych

muszą być przez ich mieszkańców

triona przepięknie glika (śpiewa w

się na tle rosyjskiego chłopstwa.

pod panowaniem bolszewickim nie

korytarzy transazjatyckich, wejście

wezwani.

charakterystyczny sposób), Ifigenia

ominęły spokojnych wsi w ałtajskiej

do których ukryte było między inny-

Polikarpowna zna ponad sześćset

głuszy. Swoją religijnością i, para-

mi w chińskiej Kotlinie Turfańskiej.

W pracy grzechu nie ma

Drogi tej szukał również Mikołaj

przysłów. Ale młodzi – to już nie to.

- Starowiercy lubili pracę – opowia-

doksalnie, swoistym kolektywizmem

Ta hipoteza, o której prawdziwości

Roerich (1874 – 1947), kiedy podjął w

Ich ciągnie do Gornoałtajska i dalej, w

da Raisa Kuczuganowa. – Hodowali

(oczywiście nie mającym nic wspól-

przekonany był dziewiętnastowieczny

latach dwudziestych ubiegłego wieku

świat…

pszczoły, zakładali maralniki, handlo-

nego z ideologią komunistyczną),

badacz amerykański Teed Cytrus,

wielką wyprawę, która przez Indie,

We wsi Multa mieszka starzec Ti-

wali z Chinami, bogacili się. Byli i tacy,

„Polacy” z Doliny Ujmońskiej kłuli w

łączyła się z wiarą w podziemny świat

Tybet i Mongolię dotarła na Syberię.

mofiej, bezpopowiec, który prowadzi

którzy zgromadzili niemałe fortuny.

oczy władzę sowiecką. Posypały się

– zaginioną krainę Aghartę. Białowody

Był on niezwykłą, choć zarazem i kon-

dla garstki swoich współwyznawców

Kiedy wielu starowierców mu-

zesłania, w pierwszej kolejności ofia-

i Agharta mają zresztą z sobą wiele

trowersyjną postacią: malarz, mistyk,

dom modlitwy. I znaleźć jeszcze moż-

siało uchodzić z Doliny Ujmońskiej,

rami czerwonego terroru padali dobrzy

wspólnego. Opisując nadejście ery

filozof, uczony, podróżnik i pisarz,

na wśród nich takich, którzy wierzą,

najpierw w zamęcie wojny domowej,

i dzięki temu zamożni gospodarze,

szczęśliwości, Roerich w retorycznym

a przy tym również aktywny mason

że tak naprawdę Białowodami jest

później z powodu słusznej obawy

których rzecz jasna klasyfikowano

zwrocie wymieniał jej zapowiedzi: „Czy

oraz – według niektórych najnowszych

właśnie ta ziemia, na której kiedyś

przed bolszewikami, wiele złota zako-

jako „kułaków”. Starowierców wywo-

mieszkańcy podziemnej Agharty nie

opinii – agent bolszewicki. Posiadał

osiedlili się ich przodkowie. A miliony

pano w górach Ałtaju. Zresztą nazwa

żono w bagienne okolice północnej

siodłają już swoich wierzchowców?

członkostwo ponad stu akademii w

ludzi na całym świecie dalej snują

Ałtaj oznacza właśnie „złote góry”,

Syberii. Udawali się tam całymi ro-

Czy nie słychać dzwonów Białowód?”

rozmaitych państwach, mieszkał w

marzenia o Szambali czy Białowo-

choć źródło jej tkwi w zamierzchłych

dzinami, niektórzy, którym zezwolono

Spora część ałtajskich staroobrzę-

Stanach Zjednoczonych, a potem w

dach, śnią o Utopii lub też nadają inną

czasach, kiedy w ałtajskich potokach

na pozostanie w Dolinie Ujmońskiej,

dowców uważała, że Białowody – to

Indiach.

nazwę tej projekcji najgłębszych czło-

licznie występowały samorodki złota.

wyjeżdżali dobrowolnie nie chcąc

właśnie okolice Biełuchy i leżącego

Na Ałtaj Roerich i towarzyszące

wieczych pragnień.

Opiekunka muzeum w Wierchnim

opuszczać swoich bliskich. Podczas

na drodze do niej jeziora Ak Kem.

mu osoby (rodzina i współpracownicy)

Ujmonie, urządzonym w prawdziwej

głodowej podróży i na miejscu zesła-

Jego nazwa znaczy w przekładzie z

przybyli na początku lipca 1926 roku.

Jako śródtytuły użyto cytatów

starowierskiej chacie, zdejmuje z wie-

nia, okolicy niezwykle malarycznej,

ałtajskiego – „Biała Woda”.

Zatrzymali się właśnie w Wierchnym

przysłów i powiedzeń, zapisanych w

szaka i pokazuje mi muzealny ekspo-

dzieci i starsi marli jak muchy. Byli

Wśród mieszkańców Wierchnie-

Ujmonie, u starowierca Bartłomieja

Wierchnim Ujmonie.

nat: czarną spódnicę. – Nazywa się u

i tacy, którzy zdołali powrócić – część

go Ujmona panowało przekonanie, że