postacie niezwykłe

26

17– 29 marca 2010 * Kurier Galicyjski

pasTerz deporToWanych

EUgENiUsz NiEMiEC

sterskiej nad zesłańcami. Taką zgodę

„Kraj nam zabrali, nas wypędzili,

uzyskał. Okazja do realizacji zamiaru

w stepach sybirskich nas osiedlili...”

nadarzyła się bardzo szybko, bo już

(Maria Żytkiewicz,

w kwietniu 1940 r. Na wieść o wy-

oj Boże, Boże...”

wózce udał się do swego proboszcza

Kazachstan, 1942)

(ks. Włodzimierza Cieńskiego), aby

za jego pośrednictwem uzyskać po-

Znana historyk i mecenas sztuki

moc parafian w dostaniu się do trans-

hrabina Karolina Lanckorońska we

portu. Tu jednak dostał się w tzw.

wspomnieniach wojennych (wydanych

„kocioł”, który NKWD przygotowało

przez Znak-Kraków-2001) opisuje m.

na plebanii, podczas którego aresz-

in. takie zdarzenie z 1940 roku we

towano ok. 30 osób, w tym także ks.

Lwowie: „Odwiedził mnie ksiądz Tade-

Fedorowicza. Odsiedział w więzieniu

usz Fedorowicz... Gdy mu otworzyłam,

na Zamarstynowie 2 tygodnie. Nigdy

uderzył mnie wyraz jego twarzy, spo-

Msza polowa na polach bronowickich w lublinie, 15 sierpnia

nie dowiedział się powodu aresztowa-

kojny, prawie radosny, nawet promien-

1944 r.

nia. Fakt osadzenia w więzieniu sko-

ny jakby jakimś wewnętrznym szczę-

mentował następująco: „Pomyślałem

w wykonanie normy wyrębu, wszyst-

w Kujbyszewie znajdowała się polska

ściem. Dziwny to był kontrast z otacza-

sobie, że skoro Kameduli siedzą w

kie wolne chwile poświęcał na całko-

placówka wojskowa, gdzie miał okazję

jącym nas wówczas cierpieniem.

celach za kratami, to mogę i ja. Zro-

wicie nielegalne i zakazane praktyki

zobaczyć pierwszego polskiego ofice-

- Przyszedłem się pożegnać.

biło mi się lekko i radośnie”. O fakcie

ra. Ksiądz otrzymał tutaj skierowanie

religijne, jak np. słuchanie spowiedzi

- A dokąd ksiądz jedzie?

uwięzienia księdza dowiedziała się

wpierw do Tockoje, skąd po krótkim

(wspominał: „Spowiadałem, chodząc

- Nie wiem.

Ks. tadeusz fedorowicz

pewna staruszka, która stale spo-

pobycie został skierowany do Buzu-

po lesie. Gdy mnie pytają, kto dał mi

Wiedziałam, że księża starają się

wiadała się u ks. Fedorowicza. W jej

łuku, gdzie znajdował się sztab armii,

jurysdykcję do spowiadania, odpo-

ślił ks. Fedorowicza jako „wynalazcę

wcisnąć do wagonów w chwili odjaz-

mieszkaniu akurat miał swoją kwate-

organizowanej przez gen. Andersa. W

wiadam, że Stalin”), odprawianie w

duszpasterstwa deportowanych”, na-

du na wschód, że strażnicy pilnują,

rę oficer NKWD, będący naczelnikiem

Buzułuku spotkał wielu znajomych, w

leśnej głuszy Mszy św. (pod pozorem

tomiast w telegramie, przysłanym po

by to uniemożliwić... Mój gość mówił,

więzienia zamarstynowskiego. Na jej

tym także swego lwowskiego probosz-

zbierania grzybów i jagód), udzielanie

śmierci księdza (2002) dodał: „Niech

że z władzą duchowną swój wyjazd

prośbę, popartą upominkiem w posta-

cza ks. Włodzimierza Cieńskiego,

Komunii św., przygotowywanie dzieci

Chrystus Najwyższy Pasterz, da mu

uzgodnił, że ma nadzieję, iż mu się

ci zegarka na rękę, naczelnik zwolnił

który już pełnił obowiązki głównego

do I Komunii św., itd. Co ciekawe, o

niewiędnący wieniec chwały”. To sło-

uda wskoczyć do ruszającego już

bez żadnych wyjaśnień księdza z

kapelana polskiej armii. Został nie-

praktykach tych nikt formalnie nie

wa bardzo zobowiązujące i zapewne

wagonu... Prosił o modlitwę, by się

więzienia. Odzyskawszy wolność, za-

zwłocznie włączony, już pod praw-

doniósł do władz obozu, mimo, iż po

znalazły uznanie u Najwyższego Pa-

mu udało. Wyszedł, żegnając się z

mieszkał w ówczesnej wsi Kulparków,

dziwym nazwiskiem, do obowiązków

pewnym czasie, naczalstwo i NKWD

sterza, natomiast, jak się wydaje –

uśmiechem i blaskiem w oczach. Gdy

przy szpitalu psychiatrycznym, pozo-

duszpasterskich oraz mianowany po-

zaczęło podejrzewać, że wśród ze-

kapłan ten nie doczekał się „niewięd-

zamknęłam za nim drzwi, miałam wra-

stając nadal wikariuszem parafii św.

rucznikiem WP. W Buzułuku przeżył

słańców jest utajony ksiądz. Był nawet

nącego wieńca chwały” od swoich

żenie, że smuga światła po nim pozo-

Marii Magdaleny. 28 czerwca 1940

też radosne chwile, związane z wizy-

kiedyś przesłuchiwany przez powiato-

rodaków. Pamięć o czynie ks. Fedo-

stała. Wyjechał wkrótce potem”.

roku, wczesnym rankiem dowiedział

tą gen. Sikorskiego, jako naczelnego

we NKWD, pod zarzutem zorganizo-

rowicza, mimo iż wiele lat po wojnie

W bieżącym roku upływa 70 lat od

się, że w tym dniu odjedzie kolejny

wodza Wojsk Polskich. Nie było mu

wania zbiorowej modlitwy… Żydów,

żył wśród nas, nie zaistniała, jak do-

trzech kolejnych deportacji, przepro-

transport w głąb ZSRR, którego pasa-

dane zbyt długo cieszyć się namiast-

z którymi mieszkał w jednym baraku.

tąd, w zbiorowej historycznej pamięci

wadzonych na Kresach przez NKWD

żerami będą głównie ci Polacy, którzy

ką polskości w Buzułuku, gdyż na

Nasz „lesorub” Jackowski (bo pod

Polaków, pozostając ograniczoną do

w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 roku.

w 1939 roku uciekli przed Niemcami z

polecenie ks. Cieńskiego, został za-

takim nazwiskiem występował) miał

garstki kleru i intelektualistów kato-

Wg szacunkowych danych (Encyklo-

Polski centralnej na wschodnie tere-

opatrzony w odpowiednią „bumagę”,

wrażenie, że milicja, a nawet NKWD

lickich. Stawka, jaką podjął ksiądz

pedia PWN 2002), będących wciąż

ny. Pospiesznie spakował do walizki

w myśl której został oddelegowany

i szefostwo obozu, więcej wiedziało o

Fedorowicz, dając się dobrowolnie

przedmiotem sporu historyków, w la-

niezbędne sprzęty liturgiczne, coś

do obsługi duszpasterskiej polskich

jego działalności, niż oficjalnie dawa-

wywieźć na Syberię i do Kazachsta-

tach 1939-41 zostało deportowanych

niecoś z ubrania i ruszył piechotą

rodzin wojskowych, zesłanych do Ka-

ło odczuć. Dozorcy miejscowi np. w

nu, wydaje się być porównywalną

ok. 300-400 tysięcy, natomiast w la-

w kierunku podmiejskiej stacji kolejo-

zachstanu. W grudniu 1941 roku wy-

święta Bożego Narodzenia, pozwalali

do tej, jaką podjął rotmistrz Pilecki,

tach 1944-50 dalszych ok. 200 tysię-

wej Persenkówka. Po drodze dołączył

ruszył w liczącą 2500 km podróż na

nie pracować tym katolikom, którzy

dostając się dobrowolnie do obozu

cy. Wcześniejsze szacunki mówiły o

do wozu konnego, którym wywożono

wschód, której marszruta prowadziła

nie chcieli, bądź też w święta kato-

oświęcimskiego, aby m.in. zorganizo-

ok. 1,5-2 mln deportowanych. Wśród

właśnie rodzinę deportowanych. Na

przez Czkałow – Ałma Atę – Usz Tobe

lickie więcej pracowali muzułmanie

wać tam ruch oporu. O powodzeniu

deportowanych zdarzały się bardzo

stacji był już tłum przerażonych ludzi,

do Semipałatyńska. Współpasażera-

i Żydzi i vice versa, w święta muzuł-

lub niepowodzeniu misji i zagrożeniu

nieliczne przypadki dobrowolnego

których rozmieszczano w bydlęcych

mi w pociągu byli głównie wojskowi

mańskie i żydowskie, do pracy gorli-

życia, w obu wypadkach decydowała,

dołączania się do transportu bliskich

wagonach. Wyrzucony z dwóch ko-

sowieccy, których ksiądz wspomina

wie przystępowali katolicy, a rzeczą

w najwyższym stopniu, Opatrzność

krewnych lub nawet obcych (np. dłu-

lejnych wagonów, zwrócił na siebie

jako ludzi bardzo życzliwych pol-

nadzoru było odpowiednie dopilnowa-

Boska. Mam wrażenie, że godzi się

go służących u zamożnych rodzin),

uwagę enkawudzisty, który nie znala-

skiemu oficerowi. Przejawiało się to

nie statystyki robót. Kontakty księdza

przypomnieć pokrótce curriculum

nie będących na liście wywożonych.

złszy go w spisie deportowanych, od

w postaci dzielenia się miejscem do

z władzą (milicja, NKWD) cechowała

vitae tego niezwykłego Człowieka

Po lutowej deportacji, kilku księży

ręki sporządził odpowiednią ankietę,

leżenia w pociągu, jakiego doświad-

postawa dostrzegania dobra. Widział

i Duszpasterza.

archidiecezji lwowskiej zgłosiło się

wpisując dane przekazane mu ustnie

czył ze strony sowieckiego pułkowni-

w nich nie tylko ślepych wykonawców

Pochodził z Klebanówki na Podo-

do abpa Bolesława Twardowskiego z

przez księdza. Ksiądz podał fałszywe

ka, jak też spontanicznego dzielenia

poleceń (choć i tacy się zdarzali), ale

lu (pod Zbarażem), gdzie się urodził

prośbą o zgodę na dobrowolne dołą-

nazwisko i krakowski fikcyjny adres

się swoimi posiłkami ze strony ma-

dostrzegał przede wszystkim ich kul-

w rodzinie ziemiańskiej, jako jeden z

czenie do kolejnych deportacji, w celu

oraz profesję prawnika, zatajając, że

jora NKWD. W ten sposób dotarł na

turę osobistą, tolerancję oraz pozorne

dziewięciorga dzieci. Wzrastał w at-

pracy duszpasterskiej wśród zesłań-

jest księdzem katolickim. Po doko-

wschód Kazachstanu, gdzie w pobli-

niedostrzeganie zachowań i działalno-

mosferze patriotycznej i religijnej, jaka

ców. Wg dostępnych źródeł, zamiar

naniu tej biurokratycznej formalności

żu granicy chińskiej, znajdowały się

ści , które były niedozwolone. W Re-

cechowała dom rodzinny. Na studia

ten udało się podjąć 3 księżom, jed-

enkawudzista polecił wsiadać do wa-

osiedla, będące miejscem deportacji

publice Maryjskiej spędził rok. Podsu-

wybrał się do Lwowa, gdzie na Uni-

nak, jak się wydaje, tylko ks. tade-

gonu, w którym już było ok. 30 osób,

Polaków i Niemców nadwołżańskich

mowując swój pobyt tam pisał: „Nigdy

wersytecie Jana Kazimierza studio-

uszowi fedorowiczowi dane

w tym połowę stanowili Żydzi. Załadu-

(Kokpety, Georgijewka, Balszaja Bu-

w życiu nie byłem tak silny i nigdy tak

wał i ukończył prawo. Bezpośrednio

było misję wypełnić i pozostawić trwa-

nek transportu trwał cały dzień. Pod

koń, Sowchoz Bolszewik). Tu właśnie

dobrze nie wyglądałem. Służyło dobre

po studiach (1930-31) odbył służbę

ły ślad w postaci wspomnień („Drogi

wieczór pociąg ruszył w drogę, przez

podjął swoją misję duszpasterską

powietrze i dobra woda, a praca, choć

wojskową w Artylerii Konnej Szko-

Opatrzności” – wyd. VI – Norbertinum

Lwów Główny – Złoczów – Tarnopol –

(msze św., spowiedzi i komunie św.,

ciężka, była przyjemna.”

ły Podchorążych we Włodzimierzu

– Lublin 2009), napisanych prostym,

Podwołoczyska – Kijów – Ufa – Penza

przygotowania dzieci do I komunii

Po wybuchu wojny niemiecko-

Wołyńskim. Po wojsku podjął studia

pięknym językiem, które czyta się jed-

– Czelabińsk – Kazań – do Joszkar Oła

św.), w warunkach trudno wyobra-

radzieckiej (22.06.1941) i zawarciu

teologiczne we Lwowie, uzyskał sto-

nym tchem. Przedstawione poniżej,

(stolica Autonomicznej Republiki Maryj-

żalnych. Wspominając np. o spowie-

układu Sikorski-Majski do zesłańców

pień magistra teologii, a 28.06.1936

w wielkim skrócie, dzieje ks. Fedo-

skiej). Tu zesłańcom zmieniono środek

dziach, przyjmowanych często w „sie-

dotarły wiadomości o mającej powstać

roku przyjął święcenia kapłańskie,

rowicza, oparłem w znacznej mierze

transportu i powieziono ich ciężarówka-

ni ziemianek, przy beczce z kapustą”,

w ZSRR armii polskiej i niebawem

po czym jako wikariusz został skiero-

na wymienionych wspomnieniach.

mi ok. 70 km, w głąb puszczy, koło miej-

podkreśla, że te spowiedzi, często

Polaków poinformowano, że są wolni

wany do parafii w Tarnopolu. Po roku

W ostatnich dwóch dekadach ukaza-

scowości Nurumbuł, gdzie znajdował się

„po wielu latach zesłania miały szcze-

i mogą jechać dokąd chcą. Część ze-

(1937) powrócił do Lwowa na stano-

ło się sporo wspomnień, spisanych

punkt eksploatacji lasu (uczastok nr 31).

gólny charakter. Czuję się mały wo-

słańców (głównie Żydzi) zdecydowali

wisko dyrektora Domu Ubogich Mia-

przez księży, którzy w różnych oko-

240- osobowy transport rozmieszczono

bec tych, którzy przeszli prawdziwy

się wyruszyć w nieznane. Na poszu-

sta Lwowa i wikariusza w parafii św.

licznościach trafili do więzień, łagrów

w barakach, a podstawowym zajęciem

głód i byli przy śmierciach głodowych.

kiwanie polskiej armii zdecydował się

Marii Magdaleny we Lwowie. Na tych

i na zesłanie na „nieludzkiej ziemi”,

zesłańców był wyrąb lasu od godz.

Wiele się tu nauczyłem...”

też nasz bohater. Najpierw ok. 100 km

placówkach pracy duszpasterskiej

jednakże unikalność świadectwa ks.

5.00 rano do zmroku. W krótkim czasie

Kwaterę główną miał w Wiel-

końmi jechali do najbliższej stacji ko-

zastała go wojna i okupacja sowiec-

Fedorowicza polega na tym, że zo-

nasz dobrowolny „lesorub” wyróżnił się

kiej Bukoni, gdzie było ok. 30 rodzin

lejowej, skąd pociągiem do Kazania.

ka. Po pierwszej (lutowej) deportacji

stał zesłańcem z własnej woli,

pracowitością i wysokim wykonaniem

polskich zesłańców. Oprócz posługi

W Kazaniu należało dokonać zmiany

w 1940 roku, udał się do abpa Twar-

co w sposób istotny zmieniło optykę

normy, co m.in. owocowało wyższym

duszpasterskiej oczywiście, dzielił

środka transportu, a mianowicie na

dowskiego z prośbą o zgodę na jego

postrzegania wielu problemów i rozło-

przydziałem chleba (1,5 kg dziennie),

codzienną dolę zesłańców, czasem

statek kursujący po Wołdze, którym

dobrowolny wyjazd na Syberię pod-

żenia akcentów, związanych z zesła-

którym się dzielił z tymi mniej zarabiają-

ratował od śmierci głodowej, a nade

po pokonaniu 400 km trasy dotarli do

czas spodziewanej kolejnej deportacji,

niem. Papież Jan Paweł II, w homilii

cymi. Niezależnie od zaangażowania

wszystko podtrzymywał na duchu,

Kujbyszewa. Na dworcu kolejowym

w celu prowadzenia opieki duszpa-

w Kazachstanie (24.09.2001), okre-