Teatr „bez granic”

6

30 marca – 15 kwietnia 2010 * Kurier Galicyjski

poGranicze narody Łączy, a nie dzieLi

Jurij Smirnow

tekst i zdjęcie

Do Lwowa z bardzo ważną

misją kulturalną (nie boję się

tego wzniosłego słowa – mi-

sją) przyjechał Janusz Legoń,

kierownik  literacki  teatru

Polskiego w Bielsko-Białej,

dyrektor XXi edycji festiwa-

lu teatralnego „Bez granic”.

aby nie intrygować szanow-

nych Państwa, odkryję cel

jego wizyty – chce zaprosić

do udziału w XXi festiwalu

teatr ukraiński, teatr lwow-

ski, konkretnie teatr im. łe-

sia Kurbasa. inicjatywa roz-

szerzenia festiwalu o teatry

ukraińskie wspierana jest ak-

tywnie przez Jerzego Hermę,

konsula rP we Lwowie, który

jest też długoletnim współ-

twórcą

polsko-czesko-sło-

wackich festiwali teatralnych

„Bez granic”, dyrektorem ich

czterech pierwszych edycji.

Idea organizacji festiwalu te-

atralnego narodziła się w podzielo-

nym granicą państwową Cieszynie,

w dalekim 1990 roku. Zainicjowały

festiwal cieszyńskie środowisko So-

lidarności Polsko-Czechosłowackiej

Janusz Legoń, kierownik literacki teatru Polskiego w Biel-

i przedstawiciele czeskocieszyńskie-

sko-Białej, dyrektor XXi edycji festiwalu teatralnego „Bez

go Forum Obywatelskiego.

granic”

telników „Kuriera Galicyjskiego” Ja-

eksperymentalne. Od XI Festiwalu

Problemy narodowościowe na po-

nusz Legoń powiedział:

funkcjonuje jego drugi nurt, tzw.,

graniczu polsko-czeskim są nie mniej

– Na co dzień pracuję w Teatrze

nurt off. Stanowi on przegląd te-

ści, wspierając i chroniąc mniejszości

skomplikowane niż na pograniczu pol-

przyspieszył też umowę o ruchu

Polskim w Bielsku-Białej. Nasz gmach

atrów nieprofesjonalnych, wzboga-

(także narodowe), nie akceptuje idei

sko-ukraińskim. Przez wieki ciągnie się

bezwizowym, która weszła w ży-

teatralny zbudowano w 1890 roku,

cony o koncerty zespołów muzycz-

„…jednego  kulturowo-narodowego

lista rzekomych i prawdziwych krzywd i

cie od 2 maja 1991 roku. W latach

więc jest trochę podobny do Opery

nych i występy grup tanecznych.

kręgu, mającego aspirację samowy-

niechęci, ale również tak wzajemnego

1998/99 Festiwal uzyskał uznanie

Lwowskiej, ma nawet malowaną kur-

Organizowano przegląd teatrów

starczalności, bez rozpoznania i bez

powiązania, bliskiego pokrewieństwa

międzynarodowe, patronat sekre-

tynę projektu wiedeńskiego malarza

studenckich i eksperymentalnych.

starań przenikania do sąsiednich kul-

kulturalnego i językowego. Na tych

tarza generalnego Rady Europy,

Francesko Angelo Rottonary. Obraz

Festiwalowi towarzyszy także re-

tur, geograficznie, losowo i językowo

terenach wciąż jest żywy mit imperium

nadto w Pradze i Warszawie. Był to

na kurtynie – to „Taniec nimf”. Biel-

fleksja naukowa. Przepropowadzo-

sobie bliskich”. Zamykanie się tylko

Habsburgów, mit wielonarodowościo-

również wkład uczestników i organi-

sko-Biała znajduje się tylko w 30 km

no już trzy konferencje historyków

we własnej kulturze może pobudzać

wej wspólnoty narodów środkowoeu-

zatorów w integrację zarówno Pol-

od Cieszyna, od granicy polsko-cze-

teatru. Odbywają się konkursy lite-

rozwój kolejnych nacjonalizmów, co

ropejskich.

ski, jak i Czech i Słowacji, w struk-

skiej. W polskim Cieszynie jest też

rackie, wystawy fotografii, plakatów

w XXI wieku jest anachronizmem.

W swoim wymiarze historycz-

tury Unii Europejskiej. Swój główny

gmach teatralny, zbudowany w 1910

teatralnych, kostiumów, projektów

Kto chce być europejczykiem, żyć

nym, dwadzieścia lat temu festiwal

cel – jawne i spektakularne zanego-

roku. W latach 90. XX wieku była tam

scenograficznych, a także projekcje

w Europie, powinien to zrozumieć.

teatralny „Bez granic” stanowił „oczy-

wanie granic politycznych – festiwal

nasza druga scena, byliśmy na stałe

filmowe. Festiwal społecznie inte-

Dopóki nie przezwyciężymy tego w

wistą konsekwencję podejmowanych

osiągnął w 2000 roku. Jury mię-

z tym granicznym miastem związani,

gruje i artystycznie inspiruje, niosąc

sobie, w swoim środowisku, w swojej

u schyłku ósmej i u zarania dziewiątej

dzynarodowe obradowało wprost

dziś nie ma tam stałego zespołu, te-

wieloaspektowe poznanie Drugiego.

mentalności, dotąd i nas będą odbie-

dekady XX wieku wspólnych polsko-

na granicy, na Moście Przyjaźni w

atr pełni funkcje miejskiej sali widowi-

Buduje przestrzeń wolności na sze-

rać w szerokim świecie jako innych,

czeskich solidarnościowych spotkań

Cieszynie, w otoczeniu mieszkań-

skowej, goszcząc od czasu do czasu

rokim obszarze szeroko pojętego

jako nie swoich, dotąd będą grani-

i rozmów, poczynań polityczno-spo-

ców obu miast – polskiego i cze-

przedstawienia teatralne czy kon-

pogranicza kulturowego.

ce, wizy, etc., etc. Otóż ta wolność,

łeczno-kulturalnych oraz manifestacji

skiego. Tam też została wręczona

certy. Po drugiej stronie granicznej

Właśnie na taki festiwal chcą

ta europejskość znajduje się w nas

politycznych i protestów ekologicz-

główna nagroda festiwalu „Złamany

rzeki Olzy, w czeskim Cieszynie jest

zaprosić teatr lwowski im. Łesia Kur-

samych – jacy my jesteśmy, tak nas

nych”. Jego fenomen polega na wy-

szlaban”, przyznawana od 1993 roku

zawodowy teatr dramatyczny (Těšin-

basa. W taką imprezę organizatorzy

traktują inni.

przedzeniu przemian polityczno-spo-

najlepszemu spektaklowi. I tutaj fe-

ské divadlo), w którym występują

nowej edycji chcą wciągnąć również

Festiwal teatralny „Bez granic” w

łeczno-kulturowych, zachodzących

stiwal był pierwszym – dawno już nie

dwa zespoły – czeski i polski, a także

zespoły ukraińskie, ukraińskie społe-

ciągu lat przechodził różne fazy roz-

w latach dziewięćdziesiątych w Eu-

ma żadnych szlabanów na granicy

polski teatr lalkowy „Bajka”. W 1989

czeństwo. To jeszcze jedna nić, która

woju, ale jedno miał zawsze wspólne

ropie Środkowo-Wschodniej oraz na

polsko-czeskiej i polsko-słowackiej

roku działacze stowarzyszenia So-

powinna związać nas z Europą. Od

– wspaniałą i sprzyjającą atmosferę.

polsko-czeskim pograniczu.

i nie tylko na tych granicach! W ciągu

lidarność Polsko-Czechosłowacka,

nas zależy, czy możemy i chcemy

Program festiwalowy odzwierciedlał

Możliwie, że dla nas – we Lwo-

dwudziestu lat zmieniło się otoczenie

które powstało kilka lat wcześniej w

założyć setki, tysiące takich nici, ta-

różnorodność form i wypowiedzi w

wie, na Ukrainie – tamte procesy

polityczno-społeczno-kulturowe fe-

środowisku dysydentów, postanowili

kich więzi z narodami europejskimi,

środowisku kultury środkowoeuro-

wydają się dalekimi i nieaktualnymi,

stiwalu, jednakże w sensie założeń

organizować festiwal teatralny „Na

z naszymi sąsiadami. Kolejna edy-

pejskiej, prezentował przekazy kultu-

lecz jednak warto pamiętać, że dwa-

programowych utrzymuje on swój

granicy”, który od 2003 roku zmienił

cja Festiwalu odbędzie się w paź-

ralne poszczególnych narodów i na-

dzieścia parę lat temu Ukraina star-

niezmienny charakter. Jego celem

nazwę na „Bez granic”. Festiwal po-

dzierniku 2010 roku, lecz jeszcze

rodowości. Festiwal pozostaje także

towała w nowe życie z tych samych

jest wzajemne poznanie się Polaków,

stanowiono organizować na terenie

w maju Teatr Polski z Bielska-Białej

wierny ogłoszonym na początku lat

pozycji, co Polska, Czechy, Węgry.

Czechów, Słowaków, a od 1999 roku

spornym narodowościowo, aby tę

odwiedzi Lwów, by przedstawić pod

90. trzem podstawowym kryteriom

A gdzie są dziś oni, a gdzie my?

także i Węgrów, poprzez prezentację

granicę za pomocą sztuki likwido-

osąd naszych widzów swój dorobek

doboru spektakli: artystycznemu, re-

Kraje Grupy Wyszehradzkiej już od

najbardziej znaczących dzieł teatral-

wać. Spotkania ze sztuką teatru mia-

artystyczny. Będzie to „Korowód we-

prezentywności i „graniczności”. W

kilku lat należą do Unii Europejskiej,

nych czterech narodów, poznania,

ły symbolicznie unieważnić szlabany,

dług Marka Grechuty” w inscenizacji

latach 1990-2008 pokazano w obu

do zjednoczonej Europy. Najwyższa

które doprowadziło „do uświadomie-

granicę państwową – trudną wtedy

i reżyserii dyrektora naczelnego i ar-

Cieszynach (polskim i czeskim), tak-

pora na zadanie pytania – dlaczego

nia sobie, że różnorodność – to nie-

do przekroczenia, a realnie były wy-

tystycznego bielskiej sceny Roberta

że w Ostrawie i Bielsku-Białej 244

tak się stało? Dlaczego w zjednoczo-

zwykle cenna cecha życia społecz-

mierzone w granice między ludźmi

Talarczyka – bogate inscenizacyjnie

spektakle w 256 wystawieniach, przy-

nej Europie nie ma nas?

nego”. Festiwal nadal służy sprawie

na polsko-czeskim pograniczu, nad

widowisko muzyczne, zbudowane z

gotowane przez 124 teatry polskie,

Lecz wróćmy do historii festiwa-

przełamywania politycznych i este-

którym ciążą „grzechy z przeszłości”.

piosenek Marka Grechuty.

czeskie, słowackie, węgierskie. Ogó-

lu. Transgraniczny festiwal teatralny

tycznych granic, również granic języ-

Wśród pierwszych pomysłodawców

Pan Janusz Legoń jest pewien,

łem przed publicznością wystąpiło

wyprzedził wszelkie oficjalne pol-

kowych, stereotypów historycznych,

festiwalu byli mieszkający w Cieszy-

że uda się nawiązać tak cenne te-

58 teatrów polskich. Były to zarówno

sko-czechosłowackie, zawierane od

mentalnych. Współczesna Europa

nie poeta Jerzy Kronhold i czeski fi-

atralne kontakty polsko-ukraińskie.

teatry zawodowe, najlepsze zespo-

października 1991 roku, międzyna-

narodów wolnych i demokratycznych

lozof z drugiej strony Olzy, nieżyjący

Czeka on też na artystów lwowskich

ły krajowe, tak i teatry młodzieżowe,

rodowe, regionalne i lokalne dekla-

jest Europą, która uznając wartość

już Jakub Matl. W gronie założycieli

na scenie w Bielsku-Białej. Dla czy-

prywatne,  zespoły  alternatywne,

racje woli współpracy kulturowej,

kultury każdego narodu i narodowo-