zamiast wspomnienia

13

Kurier Galicyjski * 30 marca – 15 kwietnia 2010

Białokrynicy (4 km od Krzemieńca). Po

11 maja 1944 r. zostałam aresz-

Ja sama ukończyłam klasę przed-

do Lwowa na dzień przed zbombar-

wkroczeniu wojsk niemieckich w roku

towana przez lwowskie NKWD i prze-

wstępną i wstępną w Humaniu. W roku

dowaniem dworca kolejowego. We

1941 przeniosłam się wraz z mamą

trzymywana miesiąc w Krzemieńcu, a

1921, po podpisaniu traktatu o granicy

Lwowie parę dni pracowałam z ramie-

do Krzemieńca i tu pracowałam w

dwa i pól miesiąca – w Zbarażu, ale

polsko-sowieckiej, razem z rodziną,

nia Przysposobienia Wojskowego w

biurze niemieckim jako stenotypistka.

ostatecznie wypuszczono mnie, choć

przeszliśmy do Polski przez „zieloną

kuchniach wojskowych, skąd jednak

Następnie przebierałam kartofle dla

odmówiłam współpracy. Już w 1943

granicę”. W Warszawie uczyłam się

kobietom kazano się wycofać.

wojsk Hitlera w piwnicy, gdzie „praco-

roku pracowałam jako laborantka w

w pierwszej i drugiej klasie na pensji

Znalazłam pracę u zacnych oby-

wała” sama polska inteligencja z Krze-

szpitalu i pozostałam w tym zawodzie

żeńskiej im. Emilii Plater. Z Warszawy

wateli Lwowa – państwa Noworytów

mieńca. Uprawiałam Niemcom ogródki

osiemnaście lat, z przerwą siedmio-

razem z matką i bratem, na zaprosze-

na ulicy Batorego, gdzie pani domu zła-

i korzystając z obecności w ogródkach

letnią (choroba matki), a w roku 1969

nie wizytatora Liceum Krzemieniec-

mała nogę, uciekając przed bombami

drugiej pracownicy, zajmowałam się

przeszłam na emeryturę.

kiego, dr Marka Piekarskiego (byłego

do piwnicy i potrzebowała pielęgniarki.

w 1943 roku uchodźcami z mordo-

Od 1945 do 1974 roku byłam

dyrektora Szkoły Polskiej w Humaniu),

Po odbudowaniu dworca kolejowego,

wanych przez banderowców okolicz-

organistką w kościele parafialnym w

przyjechaliśmy do Krzemieńca. W Krze-

już po zajęciu Lwowa przez bolszewi-

W dniu Wielkiej Nocy

Krzemieńcu, a od 1953 do 1999 – ka-

techetką. Od 1991 roku przez dziesięć

życzę Ci mocy,

lat przygotowywałam dzieci do kon-

zero zmęczenia,

kursowych egzaminów we Lwowie na

dużo natchnienia,

studia stypendialne w Polsce. Ukoń-

serca szczerego,

czyło je kilkanaścioro młodzieży”.

domu ciepłego,

niech piękna będzie

zwyczajne życie

twoja pisanka

Pani Irena opowiada o swoim

i radosnego także

życiu zwyczajnie. Nic przecież nad-

poranka!

zwyczajnego się nie wydarzyło. Była

organistką, katechetką, uczyła języka

polskiego. Dziś to brzmi zwyczajnie.

Mało kto, zdaje się, dostrzega w tym

którym jesteśmy. Tytuł: „Wiersze spod

heroizm. Czasy sowieckie odeszły,

góry Bony”. Autorka: Irena Sandecka.

dla młodych to prawie bajka – o złych

Pani irena w swojej bibliotece

Wydane przez Muzeum Narodowe

ludziach, ale bajka. Niektórzy starsi

Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2007.

tęsknią za nimi – kiełbasa była tania.

Widok z Góry Bony na dawne Liceum Krzemienieckie

Czuć rękę dyrektora muzeum (i też

Żeby uczyć miejscowe dzieci języ-

„A więc jest Drugi Świat,

poety) Mariusza Olbromskiego – or-

ka polskiego, pani Irena sama napisała

mocniejszy w darach.

ganizatora słynnych plenerów w Krze-

elementarz (!) O żadnym drukowanym

Wszystkie doń drogi

mieńcu.

podręczniku, w czasach sowieckich,

wiodą zagmatwane,

nawet marzyć nie było można.

I morza cierpień, i zgliszcza

Dziś pani Irena Sandecka to

pożarów.

testament Pani ireny

Wie pan – mówi pani Irena – zo-

„człowiek instytucja”. Liczą się z nią

I radość wszelka, co w duszy

stały mi jeszcze trzy zadania:

miejscowe władze, parafia rzym-

się śmieje.

sko-katolicka i, przede wszystkim,

A więc „Niech żywi

– Chciałabym, żeby Pola-

miejscowi Polacy. Słowo pani Ireny

nie tracą nadziei”

cy, nie tylko miejscowi, mieli

ma swoją wagę. My też staramy się

świadomość, że tu w Krze-

(W odpowiedzi komuś nieznanemu,

jej pomóc – mówi pan Stanisław Lut-

mieńcu jesteśmy u siebie.

1974)

kiewicz – szef miejscowej organizacji

– Żeby dalej rozwijały się

irena Sandecka

krzemienieckich Polaków.

sprawy, związane z Krzemień-

By załatwić formalności, niezbęd-

cem jako swoistą „enklawą”

mieńcu oboje z bratem ukończyliśmy

ne do przyznania Karty Polaka, przy-

Słowackiego.

Gimnazjum im. Tadeusza Czackiego

jechał do pani Ireny konsul Waldemar

– No i żeby katecheza na-

takich zakątków jest w Krzemieńcu jeszcze wiele

przy Liceum Krzemienieckim, a ja, do-

Kowalski ze Lwowa.

szych polskich dzieci była pro-

nych wołyńskich wiosek. Nie zapo-

ków, wróciłam do Krzemieńca. Po ła-

datkowo, jako eksternistka – Semina-

O nic się nie pytałem – mówi –

wadzona w języku ojczystym.

mnę dnia, kiedy odchodzili Niemcy, a

tach dowiedziałam się, że pani Nowo-

– Pani Ireno – zbieram się na od-

rium Nauczycielskie im. Hugona Kołłą-

Gdzież bym śmiał. W rękę pocałowa-

wojsk rosyjskich jeszcze nie było. Ba-

rytowa, ratując męża, wezwanego za

wagę – nie żałuje Pani, że po wojnie

taja przy tymże liceum.

łem, poprosiłem o podpis.

liśmy się rzezi. Polaków w Krzemień-

przechowywanie Żyda, sama poszła

została Pani tutaj, w Krzemieńcu?

Od 1930 do 1936 studiowałam

Śniadanie skończone. Pani Irena

cu uratował wtedy nieznany dowódca

do gestapo, skąd już nie wróciła.

w Krakowie na Uniwersytecie Jagiel-

wstaje od stołu i zaprasza do biblio-

– Chce się pan zapytać,

garnizonu niemieckiego, podobno

W Krzemieńcu proszono mnie,

lońskim i w 1936 roku otrzymałam dy-

teki. Pokazuje regały, wypełnione

dlaczego zostałam? Ktoś mu-

Austriak, który przed wycofaniem się

abym pomogła żonie ostatniego, aresz-

plom magistra pedagogiki UJ. Następ-

książkami. Są poukładane tematycz-

siał. a z kim by Pan dzisiaj jadł

pozostawił race i środki wybuchowe,

towanego przez Sowietów, rektora Li-

nie uczyłam trzy lata w szkołach pod-

nie. Skatalogowane.

śniadanie?

po czym zlecił kilku starszym miesz-

ceum Krzemienieckiego, przewieźć jej

stawowych w Równem, w Krzemieńcu

To trzeba komuś przekazać –

kańcom miasta, byłym żołnierzom

matkę na operację we Lwowie.

(tekst ukazał się na łamach

i w Sosnowcu, a od 1 września 1939 r.

mówi pani Irena.

jeszcze z pierwszej wojny, by pozo-

Pan Stefan Czarnocki, rektor Li-

„Kuriera Galicyjskiego” w czerwcu

miałam skierowanie do Pedagogicznej

Pani Irena sięga na półkę i poka-

ceum Krzemienieckiego, z „nieludz-

rowali linię frontu. Podstęp się udał.

2008 roku pt. „Krzemieniec –

Szkoły Średniej w Pszczynie na Śląsku.

zuje nam pięknie wydany tom wierszy.

Banderowcy do miasta nie weszli.

kiej ziemi” nie wrócił.

miasto Ireny Sandeckiej”)

Tam już nie dojechałam.

Na okładce tonący w zieleni dom, w

Wkrótce do miasta weszli bol-

We Lwowie zatrzymałam się parę

Wojna zastała mnie w Belgii, gdzie

Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,

szewicy. Rzezi nie było. Ale zaczął

miesięcy, pracując jako bibliotekarka,

prowadziłam z ramienia harcerstwa

Co mi żywemu na nic... tylko czoło zdobi;

się następny smutny etap w historii

a potem – sanitariuszka w Klinice

półkolonie dla dzieci polskich robot-

Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,

naszego miasta. Tysiące naszych

Neurologicznej dr Halbana. Następnie

ników w Limburgii. Wróciłam do kraju

Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.

rodaków wyjechało w 1945 roku na

wróciłam do Krzemieńca i pracowałam

przez Francję, Szwajcarię, Włochy,

Juliusz Słowacki „Testament mój”

„Ziemie Zachodnie”.

jako sekretarka w Szkole Leśnej w

Węgry i Rumunię . Zdążyłam dotrzeć

Recenzja

„oGieŃ PrZy DroDZe” –

My przeklęci, Bóg się od nas odwrócił”

– lamentuje Ukrainka Ola, żona głów-

nowa PowieŚć taDeUsZa ZUbiŃsKieGo

nego bohatera, polskiego nauczyciela

TomaSz zBiGNieW

nazwiskiem Winnicki, nie zdając sobie

zaPert

płomyczek niepokoju w pożogę niena-

skiego 27 sierp-

cy – jak mniemam – swoje pierwowzory

jeszcze sprawy, do jakich makabrycz-

Powieść Tadeusza Zubińskiego na-

wiści, a klątwa długiej i dobrej pamięci

nia 1939 roku),

pośród autorskich antenatów, to posta-

nych zbrodni dojdzie niebawem w tej

wiązuje do najlepszych tradycji naszego

jest zarzewiem pożaru”, wciągają ni-

sprawia, że lek-

cie z krwi i kości. A opisy... Mówiąc tylko

okolicy.

piśmiennictwa kresowego, znaczonego

czym wir już po przeczytaniu pierw-

turze towarzy-

z niewielką przesadą, nie powstydziłby

W moim przekonaniu nowa książ-

prozą Józefa Mackiewicza, Sergiusza

szego zdania. Niebagatelny dar kreacji

szą emocje, co

się ich sam Sienkiewicz. Tak oto – dla

ka Tadeusza Zubińskiego to murowa-

Piaseckiego, Leopolda Buczkowskiego,

autora, solidnie podbudowany fakto-

w naszej litera-

przykładu – charakteryzuje twórca miej-

na kandydatka do najważniejszych

a ze współczesnych – Stanisława Sro-

grafią, widoczną zarówno w retrospek-

turze, szczegól-

sce akcji: „Kraina nadmiaru i przesytu,

nagród pisarskich.

kowskiego, Jarosława Abramowa-Ne-

cjach (między innymi, dotyczących

nie najnowszej,

żarliwego słońca, siarczystych mrozów,

werlego czy Zbigniewa Domino.

międzywojennej topografii Kielc), jak

wcale nie jest

najwspanialszej plonującej na świecie

Przedstawione z epickim rozma-

tadeusz zubiński

i dygresjach (choćby w przywołującej

takie częste.

pszenicy, muzyki, samogonu, demonicz-

chem losy polsko-ukraińskiej rodziny,

„ogień przy drodze”.

„Ostatnią radość przedwojennej Warsza-

Zresztą Zubiński jawi się jako pi-

nej urody kobiet, krwi przelanej, kurha-

mieszkającej we wsi pomiędzy Krze-

zysk i S-ka, Poznań 2010

wy” – jak redaktor Bohdan Tomaszewski

sarz, co się zowie. Wychodzące spod

nów i zbielałych czaszek”.

mieńcem a Poczajowem, gdzie „każda

określa mecz futbolowy Polska – Węgry,

jego pióra dialogi brzmią naturalnie i

I nagle ten eden dotyka kataklizm.

Tadeusz Zubiński jest też współ-

sprzeczka, nawet grymas, burknięcie

rozegrany na stadionie Wojska Pol-

wiarygodnie. Bohaterowie książki, mają-

„Wojna, znowu wojna, nie da się żyć.

pracownikiem Kuriera Galicyjskiego.

może przerodzić się w rzeź, każdy