kurier kulturalny

15

Kurier Galicyjski * 30 marca – 15 kwietnia 2010

fryderyk chopin (1810-1849)

i jeGo LWoWscy konTynuaTorzy

część Vi – pierwszy rok w Paryżu

z 25 grudnia, Chopin pisał na temat

przybycia do miasta wraz z grupą

powstańców Girolama Ramorina,

generała dywizji Powstania Listopa-

dowego (dowódcy m.in. zwycięskiej

bitwy pod Międzyrzecem Podlaskim)

– „słowem wiadomy Ci ten entuzjazm

miCHał PieKarSKi

dla naszego Jenerała. Paryż nie

20 lipca 1831 r. Fryderyk Chopin

chciał być ostatni w tym względzie

opuścił Wiedeń, udając się przez Linz,

[…] Do tysiąca młodzieży chorągwią

Scena z opery „robert Diabeł”, Paryż 1831 r.

Salzburg, Monachium i Stuttgart do Pa-

trójkolorową, przeszli przez całe mia-

ryża. Zatrzymawszy się w Monachium,

sto do Ramorina, przywitać go”. Ge-

Paryż – pierwsze wrażenia

We wrześniu 1831 r. Fryderyk

zagrał Koncert fortepianowy e-moll oraz

nerał, będąc już wtedy w Paryżu, nie

Chopin dotarł do Paryża, gdzie (z nie-

Fantazję A-dur na tematy polskie op.

ukazał się ze swego domu, nie chcąc

wielkimi przerwami) zamieszkał już

13. Kompozytor nie był jednak szczę-

mieć nieprzyjemności ze strony rządu

do końca życia, choć planował tam

śliwy z zainteresowania, jakim go obda-

francuskiego. Entuzjastyczni demon-

pozostać najwyżej 3 lata. Wynajmował

rzano, ponieważ coraz bardziej tęsknił

stranci, krzyczący pod domem Ra-

mieszkanie na piątym piętrze kamieni-

za krajem, co najlepiej oddał w swoim

morina „Vivent les Polonais”(„Niech

cy, z widokiem na Montmartre i Panteon.

notatniku „Wszystko, com dotychczas

żyją Polacy”) byli rozpędzani przez

W liście do przyjaciela pisał o Paryżu:

widział za granicą, zdaje mi się stare,

francuską policję. Chopin był poru-

„Jest tu największy przepych, najwięk-

nieznośne i tylko mi wzdychać każe do

szony „aresztują wolny naród – strach

sze świństwo, największa cnota, naj-

domu, do tych błogich godzin, których

– sklepy zamykają… i to trwało od 11

większy występek, co krok to afisze na

cenić nie umiałem. – To, co dawniej

rano do 11 w nocy”.

weneryczne choroby – krzyku, wrza-

wielkim mi się zdawało, dziś zwyczaj-

Na początku 1832 r. Chopin w ob-

sku, turkotu i błota więcej, niźli sobie

nym – a to, co dawniej zwyczajnym,

liczu wciąż piętrzących się trudności

wystawić można – ginie się w tym raju

dziś niepodobnym – nadzwyczajnym

w zorganizowaniu koncertu, zastana-

i wygodnie z tego względu, że nikt nie

– za wielkim – za wysokim. – Tu ludzie

wiał się nad wyjazdem z Paryża. Sy-

pyta, jak kto żyje”.

nie moi: dobrzy, ale dobrzy ze zwyczaju,

tuację zmieniło spotkanie z księciem

Widownia opery paryskiej, połowa XiX w.

W Paryżu działali wówczas znani

czynią wszystko zbyt porządnie – pła-

Walentym Radziwiłłem, który poprosił

szym gatunkiem muzycznym, skupia-

z oper na różne instrumenty. Tak było

kompozytorzy, jak Gioacchino Rossini,

sko – miernie, co mnie dobija”.

go o towarzystwo na wieczorze w

jącym uwagę całego europejskiego

w przypadku „Roberta Diabła”, na któ-

Luigi Cherubini oraz wybitny pianista

domu Rothschildów, gdzie pomimo

świata. Nie była jedynie rozrywką

rego tematach opera się Grand duo

Friedrich Kalkbrenner z którymi Cho-

chęci wymówienia się, Chopin dużo

Uczucie bezradności

dla arystokracji, ale także dla miesz-

concertant E-dur na fortepian i wiolon-

pin poznał się osobiście dzięki listom

improwizował na fortepianie w oto-

na wieść o dogorywającym

czaństwa i warstw niższych. Giaco-

czelę Fryderyka Chopina. Pomimo, że

polecającym, jakie jeszcze w Wiedniu

czeniu rozentuzjazmowanego tłumu

powstaniu

mo Meyerbeer, piastując najbardziej

nie jest to utwór najwyższych lotów, to

wręczył Chopinowi Johann Malfatti –

Tymczasem na ziemiach polskich

nowych wielbicielek.

zaszczytne stanowisko w świecie

doskonale obrazuje charakter muzyki

nadworny lekarz i meloman, poznany

powstanie narodowe chyliło się ku

26 lutego 1832 r. odbył się w Pa-

muzycznym Europy jako kompozytor

salonowej ówczesnego Paryża, gdzie

w grudniu 1830 r. W omawianych

upadkowi. 6 września 1831 r. wojska

ryżu pierwszy własny koncert, na któ-

Opéra de Paris, a zatem w ówczesnej

królował styl brillant (lekki, wirtuozow-

czasach wejście w jakiekolwiek śro-

rosyjskie pod dowództwem Iwana Pa-

rym kompozytor wykonał Koncert for-

stolicy Europy, stworzył wraz ze zna-

ski), pod którego wpływem Chopin

dowisko bez listów polecających było

skiewicza od wschodu okrążyły War-

tepianowy e-moll oraz Wariacje B-dur

nym librecistą Eugène Scribem gatu-

tworzył także kompozycje nieporów-

niezmiernie trudne, pomimo że same

szawę, atakując jednocześnie miasto

na temat La ci darem la mano z „Don

nek nazywany grand opéra („wielka

nywalnie bardziej wartościowe (np.

listy, nawet najbardziej pochlebne,

od strony zachodniej. Podczas sztur-

Juana”. Wśród słuchaczy obecny był

opera”) charakteryzujący się wielką

powstałe jeszcze w Warszawie dwa

jeszcze niczego nie gwarantowały.

mu Rosjan na Woli (zachodnie przed-

wybitny węgierski pianista i kompozytor

widowiskowością. Angażował on bo-

koncerty fortepianowe).

Warto zwrócić uwagę, że ówczesny

mieścia Warszawy) zginął polski gen.

Ferenc Liszt (1811-1886). W czasopi-

wiem setki wykonawców w roli chóru i

Paryż przyciągał wybitnych artystów

Józef Sowiński, a Julian Konstanty

śmie „Revue Musicale” pisano „P. Cho-

statystów, wymagał wielu zmian sce-

z całej Europy, wśród nich plejadę

Ordon (spoczywający dziś na Cmen-

pin wykonał […] koncert, który zdumiał i

Nauczyciel muzyki,

nograficznych (z obowiązkową sceną

kompozytorów operowych jak Rossi-

tarzu Łyczakowskim) zmuszony był

przyjemnie zaskoczył audytorium, za-

wirtuoz, polski patriota

w katedrze), a do tego samo długie

Wyjazd Chopina za granicę nie

ni, Cherubini, Meyerbeer. W Paryżu

wysadzić swoją legendarną redutę,

równo świeżością melodii i rodzajem

libretto (obejmujące obowiązkowo 5

osłabił kontaktu z jego dawnym na-

Chopin zagrał Koncert fortepianowy

co doskonale zobrazował w swoim

pasażów, jak i modulacjami, i ogólnym

aktów) odznaczało się spektakular-

uczycielem Józefem Elsnerem, któ-

e-moll, którego wykonanie wzbudziło

wierszu Adam Mickiewicz. Polskie

układem części. Jest dusza w tych me-

ną treścią. Opery Meyerbeera dość

ry w dalszym ciągu udzielał swemu

zainteresowanie Kalkbrennera. Od

dowództwo, nie widząc dalszych

lodiach, jest fantazja w tych pasażach,

często w późniejszym czasie grywa-

uczniowi cennych porad. Ludwika

tamtej pory zacieśniała się znajomość

szans na ocalenie powstania, zmu-

a wszędzie jest oryginalność”.

ne były także we Lwowie, na scenie

Chopin, siostra Fryderyka przekazała

pomiędzy  obydwoma  pianistami.

szone było do poddania Warszawy

Koncerty publiczne odbywały się

teatru skarbkowskiego.

bratu słowne uwagi Elsnera „Fryderyk

Chopin myślał o podjęciu trzyletnich

wojskom rosyjskim. Polski Rząd Na-

jednak rzadko, dlatego Chopin w Paryżu

21 listopada 1831 r. Chopin w ope-

ma tę oryginalność i ten rytm, czy jak

studiów pianistycznych pod jego kie-

rodowy uległ rozwiązaniu, a znaczna

musiał utrzymywać się przede wszyst-

rze paryskiej oglądał premierę „Rober-

tam, z ziemi rodzinnej, który go tym

runkiem, jednak ostatecznie odradził

część jego członków wraz z wieloma

kim z prywatnych lekcji fortepianu, które

ta Diabła” („Robert le Diable”) Mey-

oryginalniejszym przy wzniosłych my-

mu tego jego ojciec, zapewniając

wojskowymi przekroczyła granice za-

jednak nie przynosiły zadowalającego

erbeera. W liście do Tytusa Wojcie-

ślach czyni i charakteryzuje; [Elsner]

Fryderyka, że jest on już dojrzałym

boru rosyjskiego, udając się do Prus

dochodu, o czym pisał do przyjaciela:

chowskiego pisał „Jeżeli kiedy był jaki

chciałby, żeby ci to pozostało”. Chopin

pianistą, a Kalkbrenner tylko zaha-

lub Galicji.

„Pięć lekcji mam dzisiaj dać, myślisz, że

przepych na teatrze, to nie wiem, czy

w liście do Elsnera pisał „Mam tyle

muje jego indywidualność i sprowa-

W Stuttgarcie w swoim dzienniku

majątek zrobię: kabriolet więcej kosz-

dochodził stopnia przepychu Robert

pojęcia, że nie będę kopią Kalkbren-

dzi do artystycznego stereotypu. W

Chopin pisał bluźnierczo „O Boże, je-

tuje i białe rękawiczki, bez których nie

le Diable, nowiutkiej 5-aktowej opery

nera: nic nie zdoła zatrzeć może zbyt

listopadzie Chopin podejmowany był

steś Ty! Jesteś i nie mścisz się! Czy

miałbyś dobrego tonu”.

Meyerbeera, co Crociato [recenzent]

śmiałej, ale szlachetnej chęci i myśli

na obiedzie w domu hrabiny Delfiny

jeszcze Ci nie dość zbrodni moskiew-

Latem 1832 r. do Paryża napły-

pisał. «To arcydzieło nowej szkoły –

utworzenia sobie nowego świata”. Po-

Potockiej, z którą odtąd (lub jeszcze

skich – alboś sam Moskal! […] A ja tu

wało coraz więcej emigrantów z ziem

gdzie diabły (chóry ogromne) przez

mimo szacunku, jakim darzył Elsnera,

z czasów pobytu w Dreźnie) łączyła

bezczynny, a ja tu z gołymi rękami,

polskich, wśród nich Adam Mickie-

tuby śpiewają, gdzie dusze z grobów

nie dał się jednak namówić swojemu

kompozytora zażyła znajomość. Od-

czasem tylko stękam, boleję na for-

wicz, Bogdan Zaleski oraz Juliusz

powstają [...], gdzie na końcu interieur

nauczycielowi do napisania opery, a

tąd przez kolejne lata Chopin udzielał

tepianie – rozpaczam – i cóż nadal?

Słowacki. Polscy emigranci stworzyli

[wnętrza] kościoła widać i cały kościół

jak wiadomo, to właśnie ten gatunek

jej lekcji gry na fortepianie.

Boże, Boże, wzrusz ziemię, niech

własny krąg towarzyski, gdzie mogli

na Boże Narodzenie czy Wielkanoc

muzyczny uchodził wówczas za jak

W operze paryskiej (Théâtre de l A-

pochłonie ludzi tego wieku – Niech

w pełni dać upust swojej artystycznej

w świetle, z mnichami i wszystką pu-

najbardziej prestiżowy.

cadémie Royale de Musique) Chopin

najsroższe męczarnie dręczą Fran-

inwencji. Juliusz Słowacki w liście do

blicznością w ławkach, z kadzidłami,

Tymczasem od jesieni 1831 r. do

oglądał najnowsze dzieła czołowego

cuzów, co nam na pomoc nie przy-

matki zdał relację z dwu wieczorów

co większe: z organami, których głos

Paryża z ziem polskich napływało co-

wówczas kompozytora, działającego w

szli”. Najprawdopodobniej to właśnie

polskich, na których Mickiewicz im-

na scenie czaruje i zadziwia i całą or-

raz więcej emigrantów, uchodzących

stolicy Francji – Giacoma Meyerbeera

w Stuttgarcie pod wpływem nastroju

prowizował, a Chopin grał. Podczas

kiestrę nieledwie pokrywaČ nic takie-

po kapitulacji powstania. Chopin spo-

(ur. 1791, zm. 1864), niemieckiego ar-

dogorywającego powstania Chopin

drugiego „długiego i śmiertelni nud-

go nigdzie nie będą mogli wystawić”.

tkał się wówczas m.in. z Joachimem

tysty pochodzenia żydowskiego. Jego

stworzył Etiudę c-moll op. 10 nr 12

nego” wieczoru, jak relacjonował Sło-

Efektem fascynacji nad grand opéra

Lelewelem. Emocje w stolicy Francji

opery wzbudzały emocje w całej ów-

nazywaną „rewolucyjną” oraz pełne

wacki – „pod koniec jednak Szopen

wielu kompozytorów, jak było wówczas

potęgowały się coraz bardziej. W ko-

czesnej Europie. Warto przypomnieć,

równie burzliwego nastroju Preludium

upił się i prześliczne rzeczy improwi-

w zwyczaju, opracowywało fragmenty

lejnym liście do Wojciechowskiego,

że opera była wówczas najważniej-

d-moll op. 28 nr 24.

zował na fortepianie”.