Wspólne dziedzictwo

20

30 marca – 15 kwietnia 2010 * Kurier Galicyjski

muzeum ormiańskie We LWoWie

JUriJ SmirNoW

tekst i zdjęcia

Organizacja muzeum ormiańskie-

go we Lwowie była jednym z najwięk-

szych sukcesów w działalności Archi-

diecezjalnego Związku Ormian (AZO).

Niechaj Święta

Osiągnięcie tego celu stało się możliwe

Wielkiej Nocy

dziękidążeniudojegorealizacjirównież

będą pełne

kapituły ormiańskokatolickiej Towarzy-

stwa Miłośników Przeszłości Lwowa,

Boskiej mocy,

naukowców, muzealników lwowskich

aby zdrówko dopisało

oraz poparciu ze strony arcybiskupa

i jajeczko smakowało.

Józefa Teodorowicza. Przykładem

Bogdan Janusz

służyły muzea diecezjalne, organi-

planów wtedy nie doszło. B. Janusz

do tego jest Metropolitalna Kuria Or-

zowane we Lwowie dzięki staraniom

nie zostawił swojej idei i w następnym,

miańska, której autorytet moralny w

grekokatolickiego arcybiskupa Andrze-

1928 roku opracował dokładny plan po-

wysokiej mierze ułatwił zrealizowanie

ja Szeptyckiego (1905 rok – muzeum

wstania Muzeum i określił zakres jego

tej pięknej myśli...”.

cerkiewne, od 1912 roku Ukraińskie

działalności. Swoje myśli opublikował

Gorącym orędownikiem idei zało-

Muzeum Narodowe) i rzymskokatolic-

on w artykule „W sprawie Muzeum

żenia Muzeum Archidiecezjalnego był

kiego arcybiskupa Józefa Bilczewskie-

Ormiańskiego we Lwowie” w „Posłań-

abp. J. Teodorowicz. W Kurii Metropo-

go (1916 rok). Ważnym bodźcem or-

cu św. Grzegorza” (1928 r. nr 16/17).

litalnej jego dążenia popierali księża

ganizacji Muzeum Ormiańskiego było

Śmiałe plany B. Janusza przewidywały

kanonicy D. Kajetanowicz i L. Isako-

odrodzenie tożsamości Ormian lwow-

nie tylko powstanie Muzeum, lecz całej

wicz, który był historykiem sztuki z wy-

skich i, jako skutek tego, gorące zain-

instytucji naukowej, również biblioteki

kształcenia i zamiłowania. Co najmniej

teresowanie społeczności ormiańskiej

ormiańsko-polskiej, „co w całości po-

od 1927 roku zaczęto gromadzić dzieła

Lwowa własną historią, przeszłością,

winno się ułożyć w swego rodzaju Insty-

sztuki przeznaczone dla przyszłego mu-

kulturą. Przykładem mogło też służyć

tut armenistyczny, propagujący badania

zeum. Świadczy o tym list konserwatora

muzeum Stauropigii lwowskiej, zawie-

naukowe we wszelkich dziedzinach or-

wojewódzkiego dr. J. Piotrowskiego z

rające „cenne dokumenty i przedmioty,

mianoznawstwa”. Muzeum Ormiańskie

dnia 12 listopada 1927 roku do parafii

dotyczące Rusi i Rusinów lwowskich.

miało nie tylko pokazać znaczenie wkła-

kościoła garnizonowego w Rzeszowie

Wśród dokumentów znajdowały się

du Ormian w historię, kulturę, rozwój

o następującej treści: „Proszę zwrócić

dyplomy Kazimierza Wielkiego i jego

Główne wejście do Katedry ormiańskiej

Lwowa, lecz stworzyć placówkę na-

Kurii Metropolitalnej ormiańskiej 4 zło-

następców, zabytki cerkiewnej sztuki,

cone figury ołtarzowe zabrane swego

wstania odrębnej placówki nauko-

rzadkie druki, medale, portrety”. Było

czasu przez pomyłkę z tutejszej Kate-

wej i muzealnej, która miała zebrać,

to muzeum raczej niewielkie, kame-

dry Ormiańskiej wraz z ofiarowanym

opracować i pokazać wkład Ormian w

ralne, lecz każdy zabytek był bardzo

kościołowi poreformackiemu ołtarzem

historię i kulturę Lwowa. Pytanie „wi-

wartościowy i charakterystyczny dla

bocznym. Figury pochodzące z ołtarza

siało w powietrzu”. Jeszcze w 1891

swego czasu i epoki, dla historii Ru-

głównego będą umieszczone w Mu-

roku dr. A. Czołowski, wieloletni dy-

sinów-Ukraińców lwowskich. Właśnie

zeum Archidiecezjalnym”.

rektor archiwów i muzeów lwowskich,

podobne muzeum zamierzał organizo-

Poszukiwaniem i zabezpieczeniem

zabiegał o utworzenie działu ormiań-

wać AZO. Znamiennym faktem epoki

zabytkowych rzeczy, obrazów, książek,

skiego w nowo założonym Muzeum

było dążenie w tym samym czasie Ży-

rękopisów zajmowali się również księża

Historycznym m. Lwowa. On później

dów lwowskich do założenia muzeum

proboszczowie parafii ormiańskich. Pro-

wspominał, że „myśl bliższego pozna-

własnej gminy wyznaniowej. Takie

boszcz Stanisławowski i administrator

nia, zachowanych dotąd ruchomych

muzeum powstało prawie równolegle

w Tyśmienicy ks. kan. Franciszek Ko-

zabytków ormiańskich i zrobienia z

z Muzeum Ormiańskim w maju 1934

musiewicz od 1919 roku ratował i gro-

nich odrębnej wystawy, kiełkowała we

roku i „otwarte zostało w obszernych

madził u siebie w domu najcenniejsze

Lwowie już od wielu dziesiątków lat,

salach gmachu gminy Wyznaniowej

zabytki dotyczące historii Ormian stani-

zawsze jednak różnorodne trudności

przy ul. Bersteina 12”. Muzeum zawie-

sławowskich i ich kościoła parafialnego.

uniemożliwiały jej realizację”.

rało przedmioty żydowskiej sztuki zabyt-

W ten sposób zebrał on wartościowy

Po I wojnie światowej orędowni-

kowej i okazy przemysłu artystycznego.

zbiór obrazów, portretów, starych szat

kiem idei organizacji Muzeum Ormiań-

Gromadzono w Muzeum zarówno

liturgicznych, rzeźb, rękopisów i staro-

skiego wystąpił Bogdan Janusz (1889-

przedmioty przeznaczone dla kultu, tak

druków ormiańskich i polskich, książek

1930), Ukrainiec, historyk sztuki i kra-

i wyroby ogólnego użytku. Kustoszem

i fotografii cennych szczegółów archi-

joznawca, wielki entuzjasta, doskonały

Muzeum Żydowskiego był znany lwow-

tektury miejscowej świątyni ormiańskiej,

znawca historii i kultury Ormian lwow-

ski artysta-malarz Ludwik Lille.

niemal wszystkich rzeźb, portretów,

skich. Był on również autorem cennych

Na bogate i oryginalne dziedzictwo

obrazów, tkanin, starych naczyń litur-

publikacji w tej dziedzinie, mianowicie

Ormian lwowskich składały się z wyro-

gicznych znajdujących się w niej. Tylko

„Mons Pius Ormian lwowskich” (1928

by przemysłu artystycznego, dzieła

księgozbiór jego liczył z góry 500 cen-

rok), artykułów o średniowiecznych

sztuki, piśmiennictwa, iluminowane

nych dzieł. Stare ormiańskie druki,

freskach w Katedrze Ormiańskiej, o re-

rękopisy, zabytki kultu religijnego. Jak

a szczególnie ormiańskie rękopisy były

stauracji katedry, o dzwonach katedral-

pisał Aleksander Czołowski: „Tego ro-

rzadkością nie tylko w Polsce, ale i Eu-

nych, etc. Nauczył się języka ormiań-

dzaju wyroby zapełniały skarbce świą-

ropie Środkowej.

skiego i „przygotował niemal kompletnie

tyń i komnaty domów ormiańskich. Ze

Wystawę zabytków ormiańskich

do druku prace „Z dziejów armenistyki

wszystkich tych bogactw i zabytków

we Lwowie planowano już na 1928

w Polsce” i „Bibliografia armenistyki”,

dziś pozostały niestety tylko resztki.

rok, lecz różne okoliczności i problemy

które pozostały w rękopisie”. Opracował

Ząb czasu, katastrofy wszelkiego ro-

organizacyjne nie pozwoliły na reali-

też dwutomowe dzieło „O Katedrze Or-

dzaju, ruiny majątkowe większości

zację tego zamiaru. Tym czasem w

miańskiej we Lwowie”, które niestety nie

rodzin, brak szacunku, dziwna obojęt-

figura Chystusa na dziedzińcu Katedry ormiańskiej

Stanisławowie organizowano „Wysta-

zostało wydane.

ność dla starej kultury – zrobiły swoje.

wę Historyczną miasta Stanisławowa”,

ukową, zgromadzić bibliotekę, orga-

Diecezjalnego Muzeum zabytków i pa-

W 1927 roku na II zjeździe kon-

To nam tłumaczy, dlaczego te zabytki,

otwartą dnia 2 grudnia 1928 roku w

nizować archiwum, które zgromadzi-

miątek ormiańskich, tudzież uporządko-

serwatorów i muzeologów polskich

zwłaszcza typowo ormiańskie, a więc,

salach Kasy Oszczędności. Wystawa

łoby bezcenne dokumenty i materiały.

wania istniejącego przy kurii archiwum

w Warszawie Bogdan Janusz wniósł

z dawniejszych wieków pochodzące,

dokumentowała wiekowe współżycie

W tymże artykule B. Janusz po raz

i biblioteki”.

pytanie organizacji Muzeum Ormiań-

są dziś tak rzadkie”. Od połowy XIX

czterech najbardziej liczebnych na-

pierwszy zaproponował zorganizować

Dla urzeczywistnienia tego zamiaru

skiego we Lwowie do dyskusji zebra-

wieku powstała obszerna literatura

rodowości (Polaków, Ukraińców, Or-

wystawę zabytków ormiańskich. Miał

Zjazd zwrócił się do abpa J. Teodorowi-

nych i zaproponował wniosek, który 9

opisująca historię i zabytki ormiańskie.

mian, Żydów), które zostawiły liczne

to być pierwszy krok do powołania

cza z prośbą, by „łącznie z przeprowa-

listopada został przez Zjazd przyjęty.

Od 1902 roku arcybiskup J. Teodoro-

ślady swojej działalności w rozwoju

muzeum. Lwowscy naukowcy wsparli

dzaną restauracją Katedry Lwowskiej,

W uchwale Zjazdu m.in. zapisano:

wicz rozpoczął remont i restaurację

miasta. Udzielał się w organizacji wy-

jego myśl, że muzeum powinno być

raczył powagą swego dostojeństwa

„II Zjazd konserwatorów i muzeologów

prastarej katedry ormiańskiej. W mu-

stawy ks. F. Komusiewicz, który prze-

archidiecezjalne, czyli funkcjonować

i wpływów w społeczeństwie ormiań-

polskich mając na uwadze znakomite

zeach i bibliotekach lwowskich zostały

kazał dla pokazania znaczną część

przy Kurii Metropolitalnej, pod patro-

skim umożliwić im najrychlejsze zreali-

zasługi Ormian w dziejach Polski, uwa-

usystematyzowane i opisane zbiory

swoich zbiorów. Z przedstawionych na

natem arcybiskupa J. Teodorowicza.

zowanie takiego Muzeum we Lwowie”.

ża koniecznym założenie przy Kurii

dotyczące kultury i sztuki ormiańskiej.

wystawie 147 pamiątek – 45 (30,6%)

B. Janusz pisał: „Bardziej powołana

Niestety, do realizacji jak pięknych

Metropolitalnej Ormian we Lwowie

Wszystko to razem wymagało po-