katyń 1940

22

14 – 27 maja 2010 * Kurier Galicyjski

opoWieść o ojcu

nikomu nie przekażesz wiedzy

twój tylko słuch jest

i twój dotyk

(wspomnienia)

na nowo musi każdy stworzyć

swą nieskończoność

i początek

(Z. Herbert)

do granicy. W nagłym odruchu lęku

Jezus Chrystus wypowiedział na

o swoich najbliższych zrezygnował

drzewie Krzyża największą prawdę o

z dalszej drogi i powrócił do domu.

człowieku – że nie wie, co czyni. W

Kierowała nim nie brawura, a ogrom-

tym stwierdzeniu nie zmieniło się nic

ne poczucie obowiązku wobec swojej

po dzień dzisiejszy. Wkroczyliśmy w

rodziny – żony, dzieci. Jak mógł ich

wiek XXI, lecz to nie znaczy, że może-

tak po prostu zostawić na pastwę

my zostawić poza sobą stare dzieje,

losu??? Wkrótce otrzymał wezwanie

minione życie swoje, swoich biskich...

do byłej Komendy Policji, gdzie od-

wspomnienia pozostają z nami. Wy-

służył wiernie tyle lat, by złożyć broń.

jątkowe miejsce w tych wspomnie-

Komenda mieściła się wówczas przy

niach zajmuje ostatnia wojna, w tym

ulicy Kamińskiego /obecnie I. Franki/.

i sprawa Katynia. Perspektywa czasu

Do domu nie wrócił. W tym dniu za-

raczej pomaga uzmysłowić jej po-

brano prawie wszystkich mężczyzn

tworność.

– wojskowych, policjantów... Prości

Słuchając opowiadań pani Jani-

funkcjonariusze zostali wypuszczeni,

ny, nie przestaję się dziwić, jak wiele

natomiast oficerowie – zatrzymani na

może człowiek przeżyć, przez jaką

miejscu do wyjaśnienia.

mękę może przejść i pozostać sobą

Po paru dniach znajoma sąsiadka,

O mordzie bolszewickim na oficerach polskich pisała „Gazeta Lwowska” 15 kwietnia 1943 r.

– zachować wiarę, radość życia... Nie

Żydówka – której syn służył w tym cza-

terskich powstaniach narodowych,

lat... Panna Zofia, Stanisławowianka

tracić nadziei, że zło przemija.

Cieszyły serce i oczy dorastających

sie w Komendzie – przyniosła ważną

szczególnie – styczniowym.

z „Belwederu” (dzielnica Stanisławowa –

Pani Janina to żywa legenda. To

dzieci. Syn – uczeń rządowego gimna-

wiadomość: jakoby wszyscy zatrzy-

Marceli z dzieciństwa wykazywał

red.),byłarezolutną,ślicznąniebieskooką

rdzenna Stanisławowianka, absol-

zjum, tzw. Stanisławowskiej „rządówki”

mani będą wywiezieni w głąb Rosji, do

wybitne zdolności artystyczne: śpiewał,

dziewczyną. Nie tak łatwo było zdobyć jej

wentka polskiej szkoły, „siódemki”.

– rokował wielkie nadzieje. I w nauce,

obozów internowania. Ponadto radziła

grał na różnych instrumentach, pięknie

wzajemność. Tym bardziej, te nie jeden

Dziś jest emerytowaną nauczycielką.

i w sporcie odnosił sukcesy. Niestety,

pani Zofii, solennie obiecując pomoc

malował, rysował. Interesował się bar-

ubiegał się o jej względy. Skończyła wła-

Po zakończeniu Instytutu Pedago-

los zarządził inaczej. Sytuacja politycz-

syna, by ta przekazała w dniu następ-

dzo tkaniem kilimów i ozdobnym wzor-

śnie szkołę przemysłową we Lwowie

gicznego pracowała w „swojej” szkole

na była coraz bardziej napięta. Mąciły

nym, wraz z paczką żywności, cywilne

nictwem. Jeszcze przed rozpoczęciem

i miała pełną główkę najśmielszych

do jej zamknięcia w 1958. roku. Uczy-

spokój pogłoski o wojnie. Wierzono

ubranie swego męża. Sugerowała, że w

służby wojskowej, skończył szkołę de-

pomysłów na przyszłość. Pragnęła

ła matematyki polskie dzieci.

powszechnie, że jeśli wojna wybuch-

taki sposób uda się uwolnić go spod

koracyjnego rzemiosła w Bielsku-Białej.

wyjechać do Warszawy, tam też czekał

Pani Janina Zbigniewa Grabow-

nie, nie potrwa długo i zakończy się

straży, a możliwie oswobodzić zupeł-

Czy mógł przypuszczać wtenczas, że

niecierpliwy wielbiciel. Lecz cóż... Pan

ska jest córką Marcelego Niemczyc-

zwycięstwem. Przecież mamy takich

nie. W każdym bądź razie będzie miał

nie dane mu będzie kiedykolwiek zaj-

Marceli umiał dopiąć swego! I po wielu

kiego, syna Wojciecha i Katarzyny

sojuszników!!!

ułatwioną ucieczkę, uniknie wywóz-

mować się ulubioną sprawą?

perypetiach – rycerz z dziewczęcych

– oficera Polskiej Policji Państwowej

Dla rodziny pani Janiny, jak i dla

ki... Od tych nowin zawirowało w gło-

Nie było to jego przeznaczeniem.

snów, na bułanym koniu z szablą u

– więźnia Ostaszkowa, jaki został roz-

tysięcy rodzin polskich na Kresowej zie-

wie... Było i radośnie, i strasznie. Pani

Wybuchła pierwsza wojna światowa

boku – zdobył serce i rękę ukochanej.

strzelany 15 kwietnia 1940 r. /Dane z

mi, czarny dzień 17 września 1939 roku

Zofia, z tajoną w głębi serca nadzieją,

i Marceli, jak i jego starsi bracia, za-

A listy i fotografie wiernego kawalera,

listy straconych/. Gdzie jest jego mo-

stał się tragicznym początkiem długiego

przyjęła tą fantastyczną propozycję,

ciągnął się ochotniczo do Legionów

związane różową wstążeczką, pozo-

giła nie wiadomo.

ciągu nieszczęść: represji, aresztowań,

zdawać się mogło, zupełnie niereal-

polskich, jakie wówczas wchodziły w

stały pamiątką z dziewczęcych lat.

„...Klękamy przy ich nieznanych

wywózek... Stał się końcem normalnego

ną, jako Dar Boży.

skład armii austriackiej. Przeszedł z

Pobrali się latem 1922 roku. Ślub

mogiłach z tą świadomością, że za-

rodzinnego życia, końcem beztroskiego

Nazajutrz, jak było umówione,

Legionami cały trudny szlak wojen-

wzięli w kościele farnym, potocznie

płacili oni szczególną cenę naszej

dzieciństwa. Pani Janina była wówczas

udała się na ulicę Kamińskiego, do

ny aż do Listopada. W uciążliwych,

zwanym kolegiatą. Ceremonia była

wolności” – /Jan Paweł II/

dzieckiem. Jednak zachowała w pamię-

Komendy, z pakunkiem i z małą Ja-

krwawych marszach krzepiły serca,

niezwykle uroczysta. Barokowe wnę-

Panią Janinę – pięcioletnią dziew-

ci obrazy, niby nie zatarte czasem. Wie-

ninką. Wszystko układało się pomyśl-

podnosiły na duchu pieśni powstań-

trze kościoła, rzęsiście oświetlone,

czynkę – wraz z Matką i starszym

le zapamiętała z opowiadań matki...

nie. Paczkę przyjął znajomy wartow-

cze. „Hej strzelcy wraz nad nami Orzeł

rozbłyskiwało złotem... Odurzająco pach-

bratem wywieziono do Kustanajskie-

Słuchałam słów pani Janiny i oży-

nik i po krótkim czasie pan Marceli,

Biały...” – śpiewali legioniści. Tak, pieśni

niały białe lilie... Organy huczały sre-

go Kraju 15 kwietnia tegoż roku. W

wały minione czasy. Nabierały nowej

już jako cywil, z uśmiechem gorąco

Powstania Styczniowego stały się pie-

brzystym śpiewem… Grała wojskowa

1942 roku brat Władysław wstąpił do

treści. Czas poniekąd cofnął się wstecz,

witał żonę i córeczkę. Jakie wielkie

śniami Legionów. Te cztery lata /1914-

orkiestra 46 pułku Ułanów... Brzmiały,

wojska gen. Andersa – zginął na stor-

szczęście! Znów są razem!

w mroczne dni pierwszej wojennej Je-

1918/ to był okres dramatycznych wy-

dźwięczały pieśni weselne...

pedowanym okręcie. Obecnie pani

Ojciec cieszył się niezmiernie,

sieni... Jak we śnie pojawiały się mary

darzeń, zmiennych jak w kalejdoskopie,

...Piękna młoda para szła od ołta-

Janina jest członkiem wielkiej Rodzi-

tyle miał jeszcze do powiedzenia... do

takie młode, takie piękne...

które jednakże doprowadziły do odzy-

rza przez zwarty szpaler wojskowych

ny Katyńskiej.

załatwienia... Lecz od próby ucieczki

W ówczesnym Stanisławowie po-

skania wyśnionej niepodległości. W tak

w pełnej gali, pod wyciągniętymi błysz-

O tragedii katyńskiej napisano

odmówił się stanowczo, bezwarun-

czątek września mijał dość spokojnie.

ważnym momencie przełomu dziejo-

czącymi szablami, jak pod srebrzy-

tak dużo i jednocześnie tak mało,

kowo – opowiada pani Janina, wspo-

O wojnie przypominały dwie rzeczy:

wego młodzież sprawdziła się; z całym

stym baldachimem. Ten ślub na długo

bowiem każda osobista tragedia jest

minając ostatnie spotkanie z ojcem.

ogromny przypływ nieznanych ludzi –

młodzieńczym zapałem zaciągała się

zapamiętali i mieszkańcy miasta. Teraz

jedyna i niepowtarzalna, jak ta o któ-

Rozgoryczoną, boleśnie zawiedzioną

wojskowych i cywilów, którzy starali się

do Wojska Polskiego, stanęła gremial-

życie młodej pary nabrało nowego

rej pragnę opowiedzieć.

żonę uspakajał łagodnie, że nie trze-

przedostać do Rumunii, lub na Węgry,

nie do walki za zdobytą wolność.

znaczenia. Było napełnione radosnym

Słuchając wspomnień córki, oglą-

ba łez – rozłąka istotnie nie potrwa

no i zaciemnione nocą miasto.

Marceli, już jako żołnierz polski,

trudem budowania własnej rodziny,

dając stare fotografie starałam się jed-

długo, on wkrótce i tak powróci do

Wojska sowieckie weszły do Stani-

brał czynny udział w ciężkich bojach

własnego domu. Po roku przyszedł na

nocześnie przedstawić sobie sylwetkę

rodziny. Istniała przecież taka ewen-

sławowa 18. września. Tak od razu zu-

o Lwów, jaki, ceną ogromnych ofiar, był

świat syn Władysław, a kiedy mieli już

pana Marcelego, jej ojca, takim jakim

tualność. Pan Marceli, odrzucając

pełnie nie orientowano się, czym to gro-

zdobyty 22 listopada 1918 r. Ponadto

piękny dom – córka Janina.

był, kiedy żył – w rozkwicie męskich

obiecującą wolność, okazję i przyjmu-

zi. Nawet nieliczne, niby przypadkowe,

walczył do ostatka o wschodnie rubieże

Pana Marcelego nie omijały awan-

sił... dla jakiego do końca najważniej-

jąc srogą decyzję w odniesieniu do

aresztowania nie budziły wielkich obaw.

Polski. Jeszcze będąc w wojsku przyjął

se, wyróżnienia – ceniono go za rze-

szymi, najwyższymi wartościami były:

samego siebie i do rodziny, nie wahał

Ogólnie sądzono, że taki stan rzecze

poważną, nader odpowiedzialną de-

telną, sumienną pracę. Dosłużył się w

BÓG, HONOR, OJCZYZNA!

się ani chwili. Chociaż, nie było to tak

jaki zaistniał, nie potrwa długo. Wystar-

cyzję – postanowił wstąpić do szkoły

krótkim czasie do rangi przodownika,

Marceli Niemczycki urodził się na

zupełnie łatwe i proste. Lecz był nie-

czy przeczekać do wiosny i przyjdzie

policyjnej. Tak zareagował Marceli na

wykładał w szkole policyjnej – miał wie-

przełomie wieków, w roku 1995, w pro-

wątpliwie zbyt szlachetny i nieustępli-

wyzwolenie. Bolszewicy wydawali się

ten niezwykły fakt, że oto jest niepodle-

le odznaczeń… Przy tym był delegowa-

stej polskiej rodzinie, we wsi Rokitnicy

wy w kwestiach oficerskiego honoru.

tacy źle zorganizowani, nieporadni i

głość nie w marzeniach a w rzeczywi-

ny, z ramienia Policji Stanisławowskiej,

powiatu jarosławsklego, będącej w

Twarde prawo honoru nie pozwalało

biedni. Tacy sobie prostaczkowie, przy

stości. Trzeba jej bronić i stanąć twardo

do Warszawy na uroczystości żałob-

tym czasie pod zaborem austriackim.

postąpić inaczej.

tym źle uzbrojeni... A całe to wielkie

na straży porządku. Jego starsi bracia

ne, związane z pogrzebem Marszałka

Miał liczne rodzeństwo: trzech braci i

Odwróciła się karta w jego życiu.

sowieckie państwo – to kolos na glinia-

zostali kadrowymi oficerami, natomiast

Polski, Józefa Piłsudskiego.

aż pięć sióstr. Byli wychowywani w at-

Wtedy jeszcze nic o tym nie mógł wie-

nych nogach. Czyżby nie tak!?...

najmłodszy – kapelanem.

Przed samą wojną myślał już o

mosferze głęboko religijnej i patriotycz-

dzieć. Wywieziono wszystkich następ-

Pan Marceli, jak i inni policjanci,

Po ukończeniu nauki z bardzo do-

tym, by przejść do rezerwy, /miał już

nej. Marceli należał do pokolenia, jakie-

nego dnia. Już od świtu pani Zofia z

w pierwszych dniach „wyzwolenia”

brymi ocenami kwalifikacyjnymi, pan

potrzebną wysługę lat/. Marzył mu się

mu Bóg przeznaczył ostateczny bój o

dziećmi stała pod murami Komendy w

został usunięty ze swego stanowiska.

Marceli otrzymał skierowanie do pełnie-

wyjazd do Krakowa, spokojne życie

niepodległość zniewolonej Ojczyzny.

milczącym tłumie. Było mglisto i wietrz-

Poczęło gnębić go głuche, niejasne

nia służby zawodowej w Stanisławowie,

w gronie rodziny, możność zajmowa-

Z rodzinnego domu wyniósł wiarę,

nie. Zimno przeszywało na wskroś. Za-

jeszcze, poczucie zagrożenia, nie-

w Państwowej Policji Konnej. I tu wła-

nia się ulubioną sprawą – tkactwem,

że Polska będzie, że być musi, no

stygli, zamarli w oczekiwaniu...

pewności. Po długiej rodzinnej nara-

śnie spotkał dziewczynę, jaka z miejsca

wzornictwem. Marzyła się swoja wła-

i chłopięce dumy o walkach z czar-

Podjechały wojskowe ciężarów-

dzie pan Marceli, wraz z kolegą, po-

zawładnęła jego umysłem i sercem

sna pracownia projektowania ozdob-

nymi orłami – zaborcami, nawiane

ki – pospiesznie, Jakby w popłochu,

stanowił opuścić miasto. Zamierzali

– taką wyśnioną, wymarzoną sprzed

nych kilimów.

opowiadaniami dziadków o boha-

ładowano więźniów. Już z podnóżka

udać się na zachód. Nie dotarł nawet