23

Kurier Galicyjski * 14 – 27 maja 2010

samochodu zdążył pan Marceli prze-

W kwietniu 1943 roku Niem-

zyn, przekazał pani Janinie wiadomość

I nastąpiło milczenie. Z każdym dniem

słychać dzwonki

słać swym bliskim znak pożegnania.

cy ogłosili, po raz pierwszy, na cały

z Warszawy, że Ojciec nie żyje – został

narastała trwoga – niepokój stawał się

z wiekuistych wzgórz

Właśnie takim zapamiętała ojca mała

świat wiadomość o zbrodni NKWD w

stracony jeszcze w 1940 roku. Strasz-

coraz bardziej bolesny. Cóż się stało!?

nic nie wiem

Janeczka, z tą ręką uniesioną poże-

lesie Katyńskim. /Pierwsze krzyże na

nie bywa kiedy przestaje się czekać...

Nocami modlono się żarliwie: Od trwogi

/Miriam/

Tacy byli bohaterowie naszych

gnalnym gestem i nikły uśmiech...

dołach śmierci postawił Polak, Teofil

Rozumiesz – życie przeminęło... Po-

gorszej niż konanie, wybaw nas Panie!

czasów. Nie umierali na polu bitwy,

Co odczuła wtenczas pani Zofia,

Dolała, przymusowy robotnik Baudtzu-

został tylko ślad...W roku 1971 zmarła

O rannej godzinie świat jest ja-

okryci chwałą, tylko ginęli od skryto-

gdy na mgnienie spotkały się ich spoj-

gu, w marcu 1942 r./ W styczniu 1944

pani Zofia, pani Janina straciła i matkę.

sny i czysty, i cichy. O takiej właśnie

bójczego strzału w tył głowy – bez-

rzenia? Jakie przeczucia targały ser-

roku, swoją fałszywą wersję o mordzie

Pani Janina nie miała żadnych wątpli-

godzinie zabrano z domu panią Zofię z

bronni. Nareszcie mamy prawo jawnie

cem? Czy mogła przypuszczać, że już

oficerów – jeńców polskich – podali so-

wości, że tego okrutnego czynu w lesie

dziećmi w dniu 13 kwietnia, pamiętne-

powiedzieć prawdę i postawić krzyże

nigdy nie zobaczy swego męża?…

wieci /komisja Budrenki/. Zgodnie z tą

Katyńskim dokonało NKWD, lecz cho-

go 1940 roku. W bydlęcych wagonach,

na bezimiennych dotąd mogiłach i zło-

Nadeszły szare dni. Zgęszcza-

wersją wydarzeń odbyły się uroczysto-

wała swe przekonania głęboko w sobie

wraz z drugimi rodzinami internowa-

żyć hołd prochom, naszych bezwinnie

ły ciemne chmury nad osieroconymi

ści żałobne na straszliwym uroczysku:

– wiedziała, aż zbyt dobrze, czym grozi

nych, wieziono ich na Wschód, jakoby

pomordowanych bohaterów, naszych

domami. Jak czarne kruki krążyły

Kozie Góry. Zostały wówczas ogłoszo-

głoszenie prawdy o tej zbrodni.

do miejsca pobytu mężów, ojców...

ojców, braci...

złowróżbne słuchy... Po miesiącu, nie-

ne i pierwsze listy strat. Danych o jeń-

W 1999 roku władze sowieckie

W drodze, od konwojenta, dowie-

2 września 2000 roku został uro-

oczekiwanie, przyszedł pierwszy list od

cach z Ostaszkowa na nich nie było.

przekazały gen. Jaruzelskiemu listy

działa się pani Zofia, że dokąd jadą

czyście otwarty i poświęcony jeszcze

pana Marcelego – lakoniczna karta – z

W październiku 1944 r. rodzina pana

straconych ze wszystkich obozów inter-

nie wiadomo, a mąż jej, niestety nie

jeden cmentarz Katyński – polski woj-

Kalininskiej obłasti, z obozu w Ostasz-

Marcelego – już tylko żona i córka po-

nowania. I wówczas, w Warszawie pani

żyje. To była prawda. Żachnęła się

skowy – w Miednoje, gdzie byli cho-

kowie. Więc żyje! I już wiadomo gdzie

wróciły do Stanisławowa, do rodzinnego

Janina znalazła na liście Katyńskiej, /

wtedy – tego być nie może! Tym nie

wani także funkcjonariusze policji z

się znajduje! Można odetchnąć z ulgą.

domu, po niesamowitych wprost prze-

obóz w Ostaszkowie/ dane osobowe

mniej, ta prawda narzucała się potem

obozu w Ostaszkowie. Może tam wła-

Pisał, że zdrowie marne, że tęskni...

życiach. Biegły lata. Sowieci nadal oskar-

ojca. Tak, jakby zobaczyła nekrolog

wciąż od nowa, w zgoła niewytłuma-

śnie jest miejsce ostatniego spoczyn-

Wciąż myśli o nich i gryzie go niepokój,

żali niemieckich faszystów o dokonanie

swego ojca sprzed pół wieku! Teraz

czalny sposób, właśnie – kiedy zupeł-

ku pana Marcelego (?) i na rdzawej

jak sobie radzą sami.

zbrodni w Katyniu. Zbrodni bezprzy-

miała już prawo wiedzieć jak zginął, lecz

nie nie chciało się w nią wierzyć.

ścianie pamięci pojawi się tabliczka:

kładnej w historii ludzkości, nie mającej

nigdy nie dowie się co przeżył.

W ciągu długiego czasu na nie-

..pulsuje noc w nocy

Marceli Niemczycki – przodownik

precedensu. W kinach wyświetlano fil-

ludzkiej, obcej ziemi nic nie było wia-

każdą godziną

Polskiej Policji Państwowej

my o ekshumacji grobów oficerów pol-

domo o losie pana Marcelego. Tliła

cicho krwawi modlitwa

Czyj to świergot

przeżył lat 45

skich, jeńców z obozów internowania,

się, gasła i ożywała, wątła nadzieja,

/Miriam/

wleciał w nasza ciszę

złożył swe życie na ołtarzu Ojczyzny

zlikwidowanych w lesie Katyńskim.

że jednak żyje, że wróci kiedy wojna

smużką światła

Cześć Jego pamięci!

Całą zimę listy przychodziły regular-

Z czasem utwierdziło się przeko-

w końcu się skończy. Do wsi, w dale-

zmieszał dym kadzidła

nie, raz w miesiąc. Pani Zofia odpowia-

nanie, że nie trzeba szukać pana Mar-

kim Kustanajskim Kraju, dokąd zosta-

ścichł

dała krótko, ściśle o rodzinnych spra-

celego wśród żywych... A jednak, to

li wywiezieni, wiadomości ze świata

Zapisała i opracowała

i znów w ramionach kołysze

wach. Ostatni, chyba najbardziej smutny

był wstrząs niesamowity, kiedy w 1970

docierały opieszale i nie zawsze były

IRENA PARTYKA

ukrycia

list, otrzymali w końcu marca 1940 r.

roku pułkownik wojska polskiego, ku-

wiarygodne. Tak sądzono.

Stanisławów 2000

Ukryty

dW r Lednickich

wymordowania ok. 4 400 polskich

EUGENIUSZ NIEMIEC tekst

jeńców wojennych z Kozielska. Jak

zdjęcie „Dziennik Polski”

na ironię historii, być może, mordercy

„Zostało w moim sercu jak świe-

polskich oficerów spali w sypialniach

tlana kraina najpiękniejszej, jedynie

i jedli przy stołach, przy których daw-

prawdziwej bajki, którą człowiekowi

niej biesiadowali i bawili się Ledniccy

opowiada wdzięczna pamięć” – napi-

i ich goście. Również powołana przez

sał o Katyniu prof. Wacław Lednicki w

Niemców w 1943 roku międzynaro-

„Pamiętnikach” (tom 1-2, wydanych w

dowa komisja, z udziałem Polskiego

Londynie w 1963 roku). To niezwykłe

Czerwonego Krzyża, która ekshu-

wyznanie dotyczy ziemi i dworku, któ-

mowała część polskich mogił, była

re znajdują się prawie dokładnie tam,

podobno zakwaterowana w tymże

gdzie obecnie jest Polski Cmentarz

dworku.

Wojenny, będący miejscem wieczne-

Położony przy szosie do Smo-

go spoczynku polskich jeńców wojen-

leńska, między Dnieprem a linią ko-

nych, zamordowanych w 1940 roku.

lejową, teraz opuszczony, stary dwór

Kim był Autor wspomnianych „Pa-

Lednickich nadal trwa, jako niemy

miętników”? Był synem właściciela dóbr

świadek tragicznej historii. Niegdyś

katyńskich, wykształconym w zakresie

piękny park wokół dworu, to teraz po-

historii literatur słowiańskich, nauczycie-

łać zielska i nie pielęgnowanych krze-

lem akademickim i profesorem na Uni-

wów. Natomiast w aktualnie działają-

wersytecie Jagiellońskim (1928-1939)

cym przy Memoriale Katyń muzeum,

oraz członkiem PAU, który w 1939 roku

nie ma najmniejszej wzmianki, że

powrócił do Krakowa dopiero 13 listo-

właścicielami tej ziemi i dworu przez

pada i w ten sposób uniknął sławnej

20 lat (1897-1917) byli Polacy.

„Sonderaktion Krakau”, podczas której

W 2002 roku wnuczka Aleksan-

Archiwalne zdjęcie dworu w posiadłości Katyń-Borek

6 listopada 1939 Niemcy uwięzili i ze-

dra (a córka Wacława) Lednickiego,

położonym nad brzegiem Dniepru.

ich możliwości – bronić polskich intere-

nie przyniosła mu sukcesu. W II RP

słali do Sachsenhausen 181 pracowni-

Maria Lednicka-Jaworowska, aktual-

Dworek był dość zaniedbany, lecz

sów. Był zwolennikiem współdziałania

był ostro zwalczany przez endecję,

ków naukowych krakowskich uczelni.

nie mieszkająca w Krakowie, odwie-

nowy właściciel pięknie go odrestau-

polskich i rosyjskich liberałów, założy-

oskarżany o współudział w aferach

W 1940 roku, przez Belgię, Francję,

dziła dawny dwór Lednickich i Polski

rował, upiększył nie tylko dwór,

cielem Stronnictwa Postępowo-Demo-

gospodarczych, jakiś czas prezesował

Hiszpanię, Portugalię dotarł do Stanów

Cmentarz Wojenny w Katyniu, ktoś

ale i jego otoczenie. W ten sposób,

kratycznego, propagatorem idei pa-

Bankowi Amerykańskiemu w Polsce,

Zjednoczonych, gdzie objął wykłady na

z miejscowych zaprosił ją na herbatę

posiadłość wkrótce stała się najpięk-

neuropeizmu. Z powodu zaangażowa-

redagował „Tydzień Polski”. Nie znaj-

uniwersytecie Harvarda w Cambrid-

i dane jej było odnowić wspomnienia,

niejszą w okolicy, chętnie odwiedzaną

nia społeczno-politycznego, większość

dując zrozumienia wśród ówczesnych

ge (1940-1944), a potem w Berkeley

znane z opowieści dziadka i ojca oraz

przez wielu liczących się ówczesnych

roku (do 1918 r.) mieszkał w Moskwie,

elit, popadł w długi i depresję, w rezul-

(1944-1962). Jego zainteresowa-

zestawić te wspomnienia z straszliwą

działaczy gospodarczych i politycz-

gdzie też w 1891 roku przyszedł na

tacie czego w 1934 r. (mając 68 lat)

nia i prace naukowe dotyczyły głównie

historią tego miejsca na ziemi, w którą

nych, Polaków i Rosjan. Sam właści-

świat jego syn Wacław. W wyniku jego

popełnił samobójstwo.

problematyki stosunku kultury rosyjskiej

wsiąkło tyle polskiej krwi w roku 1940

ciel wykorzystywał dworek i posiadłość

starań – po obaleniu caratu – Rząd

Po Rewolucji Październikowej i po-

do kultury polskiej i zachodniej, a w

oraz niestety po raz drugi, podczas

głównie jako letnisko, gdzie rodzina,

Tymczasowy Rosji, w marcu 1917

wstaniu Rosji Sowieckiej majątek katyń-

sposób szczególny twórczości Pusz-

pokoju, w katastrofie prezydenckiego

przyjaciele i zapraszani goście zjeż-

roku, wydał proklamację o przyzna-

ski przejęło państwo, natomiast dworek

kina i Mickiewicza. W wyżej wspomnia-

samolotu 10 kwietnia 2010 roku. Aż

dżali na letnie wakacje i miło spędzali

niu Polsce prawa do niepodległości.

Lednickich został oddany NKWD, które

nych „Pamiętnikach” barwnie opisał

prosi się sparafrazować w tym miejscu

czas, oddając się m.in. wspaniale or-

Przewodniczył Komisji Likwidacyjnej

dobudowało pensjonatowe budyneczki

życie ziemiaństwa polskiego na tere-

epitafium z nagrobka Amelii Gołębskiej

ganizowanym polowaniom (podobno

Królestwa Polskiego (1917) oraz był

i urządzono tam sanatorium. Podczas

nach białorusko-litewskich oraz kolonii

(1797-1825) na cmentarzu Łyczakow-

głównie na zające) w tamtejszych la-

przedstawicielem Rady Regencyjnej

czystek stalinowskich w latach 30-tych

polskiej w Moskwie. Po przejściu na

skim we Lwowie: „Przechodniu, stań

sach sosnowych na Kozich Górkach

Królestwa Polskiego przy rządzie Rosji

XX wieku, w sosnowych lasach w po-

emeryturę, jego stanowisko na uniwer-

na chwilę, uczcij te ostatki... Co mieli

i delektując się piękną przyrodą,

Sowieckiej (1918). Wobec rozwoju wy-

bliżu sanatorium, tam gdzie poprzed-

sytecie kalifornijskim (Berkeley) objął

najdroższego w tych grobach się mie-

ciszą i urokliwym widokiem leniwie

darzeń politycznych, przed wybuchem

nio polowali Ledniccy i ich goście,

Czesław Miłosz.

ści, śmierć im wszystko zabrała, nie

płynącego Dniepru.

Rewolucji Październikowej w Rosji,

NKWD mordowało i grzebało ofiary

Na przełomie XIX/XX wieku (w

wzięła boleści”.

Właściciel majątku był bardzo ak-

dworek katyński i majątek w 1917 roku

czystek spośród Rosjan, Białorusinów

1897 r.), pochodzący z szanowanej

tywnym polskim działaczem społecz-

został sprzedany, a Ledniccy w 1918

i Ukraińców. Dworek Lednickich był też

rodziny ziemiańskiej, polski prawnik

W opracowaniu tego wspomnienia

no-politycznym, cenionym adwokatem,

r. przenieśli się do Polski, na letnisko

miejscem odpoczynku i noclegu (hote-

(adwokat) Aleksander Lednicki nabył

częściowo korzystałem z artykułu Elż-

redaktorem pism polskich i rosyjskich,

wyjeżdżając odtąd do Bortkuszek na

lem) dla 23-osobowego, specjalnego

od Marii Fiodorownej Ustromskiej wieś

biety Borek pt: „Najpiękniejszy dwór w

a nawet posłem do I Dumy Państwowej

Wileńszczyźnie. Kariera polityczna, w

oddziału egzekucyjnego NKWD, przy-

i majątek ziemski Katyń-Borek, liczący

okolicy”, opublikowanym w „Dzienni-

(1906), gdzie starał się – w miarę swo-

którą zainwestował spore pieniądze,

słanego w kwietniu 1940 roku w celu

ponad 1000 hektarów, z dworkiem,

ku Polskim” z dnia 23.04.2010 r.