postać nieznana

18

15 – 28 czerwca 2010 * Kurier Galicyjski

symon petLura a poLska i poLacy

(dok. z poprzedniego nr)

no na ośrodek formowania oddziałów

zdobycie Kijowa

dy, wyglądający na lat czterdzieści, wy-

ukraińskich. Ze strony polskiej opiekę

przez wojsko Petlury

golony, ubrany w bluzę szarą, zapiętą

W przeddzień ofensywy przeciwko

Ponieważ już 17 kwietnia Piłsudski

nad nim sprawował z polecenia Józe-

pod szyję i kaszkiet kroju rosyjskiego.

bolszewikom Ataman Petlura dyspo-

rozpoczął na Wołyniu i Podolu działania

fa Piłsudskiego kpt. Juliusz Ulrych, a

Wysiadł z powozu i rozpoczął przegląd

nował jedynie 12 tys. piechoty, 900 ka-

militarne przeciwko Armii Czerwonej,

szkoleniowcami byli polscy oficerowie.

wojska. Wojsko to, ubrane w mundury

walerzystami i 28 działami. W stadium

starano się jak najszybciej doprowadzić,

W polskim ministerstwie spraw wojsko-

koloru khaki i metalowe hełmy angiel-

organizacji była 6. Dywizja Siczowa, li-

w oparciu o podpisaną umowę politycz-

wych utworzono Ekspozyturę do Spraw

skie, z namalowanym na nich herbem

sTANisŁAW sTęPiEń

cząca tylko 1500 żołnierzy piechoty i 80

ną, do zawarcia tajnej polsko-ukraiń-

Ukraińskich, której podlegały wszystkie

demokratycznej Ukrainy, prezentowało

jazdy. Ponadto na tyłach Armii Czerwo-

skiej konwencji wojskowej. Ze strony

sprawy, związane z organizacją wojska

się bardzo dobrze.

„Nocne rozmowy”

nej operowała grupą operacyjną gen.

polskiej główną rolę w jej przygotowaniu

ukraińskiego na terytorium państwa pol-

Po zajęciu terenu Ukrainy, Petlura

Piłsudskiego z Petlurą

Omelanowycza-Pawłenki w sile ok. 6

odegrali mjr Walery Sławek i kpt. Wa-

skiego. Po sformułowaniu 6. Dywizji z

starał się maksymalnie mobilizować

Pod koniec 1919 r., pozostające w

tys. żołnierzy. Stan wojsk ukraińskich

cław Jędrzejewicz. W imieniu rządu

nadwyżek osobowych, przystąpiono do

społeczeństwo do organizacji admini-

dyspozycji Głównego Atamana, wojska

daleki był więc od oczekiwań Atamana.

URL konwencja została podpisana 24

tworzenia kolejnego oddziału – samo-

stracji terenowej oraz wstępowania w

ukraińskie były jednak całkowicie zdzie-

Naród ukraiński był już bardzo zmęczo-

kwietnia przez gen. Wołodymyra Sin-

dzielnej brygady strzelców, początkowo

szeregi armii. Ze strony polskiej dobrym

siątkowane. Brakowało broni, amunicji,

ny trwającą 6 lat wojną, gospodarka

klera i ppłk. Maksyma Ditkowskiego.

funkcjonującej jako oddział zapasowy

posunięciem był wydany 12 maja przez

odzieży, prawie nie funkcjonowała apro-

kraju była niemal doszczętnie zrujno-

Konsekwencją zawartego porozumie-

dywizji. Na jej czele stanął płk Ołek-

Piłsudskiego zakaz wpuszczania Pola-

wizacja. W tej sytuacji pozostawała jedy-

wana, a przede wszystkim brakowało

nia było podjęcie przez Polskę działań

sander Udowiczenko, a dowództwo 6.

ków, byłych właścicieli ziemskich, do

nie nadzieja na urzeczywistnienie polsko-

czasu na rozwinięcie akcji wyjaśniają-

militarnych, mających na celu wyparcie

dywizji objął płk Marko Bezruczko. W

ich dawnych majątków, zresztą często

ukraińskiego porozumienia Nie mogąc

co-mobilizacyjnej, mogącej odwrócić

Armii Czerwonej z ziem ukraińskich,

kwietniu dywizja została skierowana do

już rozparcelowanych. Z niepokojem

dłużej utrzymać instytucji państwowych

bałamutną propagandę bolszewików.

a także akcji politycznej na arenie mię-

Berdyczowa. Jeszcze przed jej chrztem

na to posunięcie patrzyli bolszewicy,

i szczątków struktur sił zbrojnych, zde-

bojowym odbyła się tam w kwietniu

słusznie obawiając się, że wymyka się

cydowano się na przekroczenie polskiej

1920 r. podniosła uroczystość, w której

im z ręki poważny atut propagandowy.

linii frontu. Petlura wraz z cywilnymi wła-

wziął udział Ataman Petlura, który wrę-

Niestety, wskutek wielkiego zmęczenia

dzami republiki i wiernymi mu oddzia-

czył dywizji sztandar w kolorze malino-

ludności ukraińskiej wieloletnią wojną,

łami wojskowymi znalazł się 5 grudnia

wym (barwa kozacka) z wyhaftowanym

silnie odciskającą swe piętno zarówno

na linii wojska polskiego, które na mocy

na błękitnym polu złotym tryzubem i ha-

na psychice społecznej, jak i przede

wspomnianego zawieszenia broni, ob-

słem „Ku wyzwoleniu Ukrainy”. Dywizja

wszystkim na gospodarce kraju, Pe-

sadziło rejony koncentracji wojsk URL

walczyła później w składzie 3. armii gen.

tlura nie zdołał wykrzesać entuzjazmu

i posunęło się do linii Uszyca – Płoski-

Edwarda Rydza-Śmigłego.

społeczeństwa z odzyskiwanej niepod-

rów – Szepietówka – Olesk, zajmując

Kolejnym osiągnięciem ukraińskiej

ległości.

8 grudnia 1919 r. Kamieniec Podolski.

misji wojskowej w Warszawie było uzy-

Miasto to na kilka miesięcy stało się sie-

skanie pomocy w formowaniu na tere-

dzibą władz URL, które przebywały tam

Do Kijowa

nie Kamieńca Podolskiego na początku

do kwietnia 1920 r., a następnie wobec

wkracza Armia Czerwona

marca 1920 r. 2. Dywizji Strzeleckiej

To wszystko oraz niewątpliwe

ofensywy bolszewickiej musiały wycofać

(później przemianowano ją na 3. Żela-

błędy militarne polskiego dowództwa

się dalej na zachód, do Stanisławowa.

zną Dywizję Strzelecką). Niestety, pol-

spowodowały, że wojska sojusznicze

Petlura urzędował wówczas w prowizo-

skie dostawy sprzętu i amunicji dalekie

zmuszone zostały do opuszczenia Ki-

rycznych warunkach, głównie w stoją-

były od oczekiwań ukraińskich. Główna

jowa i odwrotu. Do stolicy 11 czerwca

cym na bocznicy kolejowej wagonie.

przyczyna tkwiła w tym, że możliwości

1920 r. wkroczyła Armia Czerwona.

Początkowo wkraczające na polskie

odradzającego się państwa polskie-

Sytuacja na froncie momentami sta-

terytorium wojska ukraińskie, choć wią-

go były nadzwyczaj skromne i niemal

wała się tragiczna. Wojska ukraińskie

zano z nimi duże nadzieje, były rozbra-

Józef Piłsudski i symon Petlura podczas spotkania 5 września

całkowicie uzależnione od dostaw

dochowały jednak wierności sojusz-

jane i internowane. Petlura i urzędnicy

1920 r. w stanisławowie

francuskich i angielskich, a ponadto

niczej Polsce do końca, bohatersko

państwowi, oficjalnie uchodzili za osoby

Piłsudski, jak już wspomniano, napo-

osłaniając odwrót wojsk polskich przed

prywatne, ale byli pod specjalną opieką

Niemniej jednak, początkowo ofen-

dzynarodowej, w celu doprowadzenia

tykał na poważną opozycję, otwarcie

nacierającą Armią Czerwoną. Przez

polskich władz politycznych i wojskowych.

sywa przebiegała bardzo pomyślnie.

do uznania URL.

krytykującą zarówno w Sejmie, jak

miesiąc broniły one, staczając ciężkie

Ataman Główny przybył do Warszawy

8 maja 1920 r. Kijów zostaje zdobyty.

Wkrótce też rząd polski podjął,

i w Senacie jego „ukraińską politykę”.

boje, linii Zbrucza, następnie Dniestru;

7 grudnia i pozostał do wiosny 1920 r.,

Piłsudski, pragnąc zamanifesto-

uwieńczoną powodzeniem, akcję dy-

Zdecydowanie przeciwny był porozu-

szczególnie zasłużyła się wspomniana

nadzorując trwające tam polsko-ukra-

wać niezależność państwa ukraińskie-

plomatyczną na rzecz uznania Ukrainy

mieniu polsko-ukraińskiemu przywódca

6. Dywizja dowodzona przez płk. Mar-

ińskie pertraktacje. W nocy z 9 na 10

go, nie pojechał na defiladę do stolicy

przez Finlandię (w komunikacie urzę-

polskiej Narodowej Demokracji Roman

ka Bezruczkę.

grudnia 1919 r. spotkał się z marszałkiem

Ukrainy, lecz spotkał się z Petlurą 17

dowym podkreślono, że rząd fiński

Dmowski, który obawiał się, że jeśli

Jednakże niepomyślny przebieg

Piłsudskim. Obaj mężowie wymienili

maja w tzw. „białej sali” Rady Miejskiej

robi to na prośbę Naczelnika Państwa

nawet pod wpływem trudnej sytuacji

początkowej fazy wojny polsko-bolsze-

poglądy na temat sytuacji międzyna-

w Winnicy. Wydawało się wówczas, że

Polskiego). Podobne działania podjęto

politycznej, Symon Petlura zgodzi się

wickiej powodował, iż Piłsudski zdawał

rodowej oraz omówili wstępne warunki

sojusz polsko-ukraiński ma pełne szan-

na forum innych państw europejskich,

na przyłączenie Galicji Wschodniej do

sobie sprawę, że nawet po odniesieniu

przyszłejwspółpracypolsko-ukraińskiej.

se urzeczywistnienia, z ust Naczelnika

a nawet Stanów Zjednoczonych. Pol-

Polski, to za pewien czas, po stabiliza-

przez Polskę zwycięstwa, w co nie wąt-

To pierwsze spotkanie zapoczątkowało

Państwa padają więc znamienne sło-

ski poseł w Waszyngtonie oświadczył

cji państwa ukraińskiego, upomni się

pił, bardzo trudno będzie, ze względu na

całą serię, przeważnie nocnych, spo-

wa: „Polska i Ukraina przeżyły ciężką

w Departamencie Stanu, że Polska

o ten region. Borykająca się z dużymi

bardzo krytyczny stosunek Ententy do

tkań obu polityków. Piłsudski bowiem,

niewolę. [...]. Wolna Polska nie może

uznaje niepodległość Ukrainy, licząc na

trudnościami w zaopatrzeniu własnej

polskiego zaangażowania na Ukrainie, a

mimo iż był zdecydowanym zwolenni-

być istotnie swobodna, dopóki naokoło

moralne poparcie Ameryki.

armii w sprzęt wojskowy i amunicję

także niekorzystny układ sił politycznych

kiem budowy niezależnego państwa

panuje wciąż hasło poddawania woli

Rozpoczynając 25 kwietnia 1920 r.

odradzająca się Polska nie była w sta-

w polskim parlamencie oraz zmęczenie

ukraińskiego, wyrażał jednak pogląd,

narodowej przy pomocy terroru. [...]

wspólną polsko-ukraińską ofensywę,

nie w dostatecznym stopniu wywiązać

społeczeństwa wieloletnimi działaniami

że państwo takie może się utrzymać

Szczęśliwym będę, kiedy nie ja – mały

zarówno Petlura, jak i Piłsudski wy-

się z zobowiązań wobec ukraińskiego

wojennymi na ziemiach polskich, prowa-

jedynie wówczas, jeśli podjęty zostanie

sługa swego narodu – ale przedstawi-

dają odezwy do narodu ukraińskiego.

partnera odnośnie dostarczenia wypo-

dzić dalszą walkę o niepodległość Ukra-

zbiorowy wysiłek narodu w walce o nie-

ciele sejmu polskiego i ukraińskiego

Naczelnik Państwa informował w niej,

sażenia wojskowego.

iny. Toteż starał się przekonać stronę

podległość. Dlatego był zwolennikiem

ustanowią wspólną platformę poro-

że wojska polskie wkraczają na ziemie

ukraińską do podjęcia takich działań,

rzucenia Petlury „na głębokie wody”.

zumienia. W imieniu Polski wznoszę

ukraińskie nie w celach aneksyjnych,

które ułatwiłyby mu przekonanie opinii

Czas naglił, bo Armia Czerwona

Podpisanie umowy

okrzyk: Niech żyje wolna Ukraina”!

lecz po to, aby uwolnić naród ukraiń-

międzynarodowej i polskich polityków,

z pełnym powodzeniem rozgromiła woj-

polsko-ukraińskiej

Jeden z uczestników walk o Ki-

ski od „obcych najeźdźców”. Informo-

W końcową fazę pertraktacje polsko-

zwłaszcza endeckich, o konieczności

ska Denikina, zajmując kolejno główne

jów, późniejszy adiutant Piłsudskiego,

wał przy tym, że: „Razem z wojskami

ukraińskie weszły 3 kwietnia 1920 r.,

podjęcia dalszego wysiłku w obronie

miasta Ukrainy: Charków (11 XII 1919

Mieczysław Lepecki pozostawił relację

polskimi wracają na Ukrainę szeregi

kiedy to Polacy przedstawili swój osta-

niepodległości państwa ukraińskiego.

r.), Kijów (16 XII 1919 r.), Odessę (7 II

o przyjeździe do stolicy Atamana Pe-

walczących jej synów pod wodzą Ata-

teczny projekt umowy. Przewidywał on

W celu omówienia zaistniałej sytuacji,

1920 r.). Na podległym terenie bolsze-

mana Głównego, Semena Petlury, które

uznanie przez Polskę Ukraińskiej Repu-

16 lipca 1920 r., doszło w Zamościu

wicy tworzyli radzieckie państwo ukra-

tlury. Pewnego dnia – napisał po la-

w Rzeczypospolitej Polskiej znalazły

bliki Ludowej, ustalenie granicy między

do spotkania Piłsudskiego z Atamanem

ińskie. Sojusz z Polską stał się więc

tach w swych wspomnieniach: „Jedna

schron i pomoc w najcięższych dniach

obu państwami, której przebieg miał

Głównym. Bliski współpracownik Piłsud-

jedyną szansą przetrwania młodego

z kompanii naszego pułku otrzymała

próby dla ludu ukraińskiego”.

wyglądać następująco: od granicy z Ru-

skiego Kazimierz Świtalski zanotował w

państwa, choć trzeba było za niego za-

rozkaz udania się na stację kolejową,

Szczególnie wymowna była ode-

munią wzdłuż rzeki Zbrucz, dalej od Wy-

swym „Diariuszu”: „Petlurze Komendant

płacić cenę bardzo dużą w postaci utra-

jako kompania honorowa, na powita-

zwa Atamana Głównego, który usiłował

żgródka na pograniczu galicyjsko-wołyń-

tłumaczył, że [...] opinia Europy przeszła

ty Galicji Wschodniej, uważanej przez

nie przyjeżdżającego Atamana. Wia-

maksymalnie zmobilizować naród ukra-

skim, na północ – wzdłuż Prypeci, do jej

do porządku dziennego nad Ukrainą.

Polskę nie tylko w oparciu o argumenty

domość o przyjeździe człowieka, na

iński wokół idei państwowej. Pisał więc:

ujścia. Strona ukraińska miała się zrzec

[...] Wobec tego, Ukraińcy sami muszą

historyczne, ale także ze względu na

którym pokładano ostatnie nadzieje

„Zniszczone sioła, ruina gospodarcza,

wszelkich pretensji do Galicji Wschod-

stworzyć fakty dokonane, które by do-

znaczny odsetek ludności polskiej na

uratowania z bolszewickiej toni, roze-

krew niewinnych, łzy, wylane po zabi-

niej, części Wołynia i Polesia, Polska

wiodły, że Ukraina istnieje. Takim fak-

tamtym terenie, zwłaszcza w miastach,

szła się po mieście błyskawicznie. Na

tych i zamęczonych przez bolszewików

zaś – terenów ukraińskich, należących

tem byłoby powstanie, które powinna

za obszar niewątpliwie polski. Mimo, że

wielkim placu, przy wspaniałej cerkwi

ojcach, matkach i siostrach, niezliczone

do Rzeczypospolitej przed rokiem 1772.

zrobić Ukraina. Petlura w pełni podzielał

rozmowy polsko-ukraińskie miały wiele

[sobór św. Sofii – przyp. S. S.] zebra-

szeregi samotnych mogił na całym ob-

Mniejszościom w obu państwach mia-

pogląd Naczelnika Państwa, wierząc iż

trudnych momentów, to ich początkowe

ły się tłumy ludzi. Wszystkie okna,

szarze Ukrainy – oto wyniki walki najlep-

no przyznać pełnię praw, gwarantują-

takie powstanie jest możliwe”.

efekty, zwłaszcza w kwestii wojskowej,

balkony i dachy przepełnione były

szych twoich synów o najświętsze ide-

cych rozwój narodowy. Były to warunki

Zwycięstwo w bitwie warszawskiej

były widoczne już w pierwszych mie-

ciekawymi. Poszedłem również oglą-

ały ludzkości. Umierając, błagali cię oni,

dla Petlury, jak już wspomniano, ze

rozbudziło na nowo nadzieję Petlury.

siącach 1920 r. W tym czasie zaczęto

dać „bohatera narodowego”. Ponieważ

żebyś prowadził dalej tę ciężką walkę

względu na polityków zachodnioukra-

Tym bardziej, że strona polska nadal

bowiem potajemnie czynić w obozach

na placu stał wielki tłum, udałem się

o wolność, aby dowieść światu całemu,

ińskich, jak i opozycję we własnym

poważnie traktowała swego sojuszni-

internowanych przygotowania do wer-

do jednego z prywatnych mieszkań

że i naród ukraiński zdolny jest do ży-

rządzie, bardzo trudne do akceptacji.

ka. Dawna Ekspozytura Ministerstwa

bunku i szkolenia ukraińskich oddziałów

i poprosiłem o pozwolenie obserwo-

cia samodzielnego i sam potrafi rządzić

Niemniej jednak, coraz tragiczniejsza

Spraw Wojskowych do Spraw Ukraiń-

wojskowych. W lutym, na mocy rozkazu

wania uroczystości z balkonu. Petlura

własną ziemią i kierować swoją wolą

sytuacja na froncie nie pozostawiała

skich została przekształcona w Polską

Piłsudskiego, rozpoczęto w obozie, w Łań-

nadjechał powozem, zaprzężonym w

państwową. [...] Wzywam wszystkich

mu zbyt wielkich możliwości manew-

Ekspozyturę Wojskową przy Rządzie

cucie formowanie 6. Siczowej Dywizji

parę ładnych koni i zatrzymał się tuż

obywateli do pracy dla dobra naszej oj-

ru. Po krótkich konsultacjach, polecił

Ukraińskiej Republiki Ludowej i przy-

Strzeleckiej, na czele której stanął płk

pod moim balkonem, przed którym

czyzny, albowiem w pracy tej jest rękoj-

więc ministrowi Liwickiemu podpisanie

stąpiła do formowania nowych oddzia-

Ołeksander Udowiczenko. W marcu

ustawione były oddziały wojska ukra-

mia zwycięstwa i ziszczenia naszych

umowy, co nastąpiło w nocy z 21 na 22

łów ukraińskich. Na ich koncentrację

dywizję tę przerzucono do twierdzy w

ińskiego, zorganizowane poprzednio w

ideałów państwowych”.

kwietnia 1920 r.

wyznaczono Krzemieniec. O powadze

Brześciu nad Bugiem, którą wyznaczo-

Polsce. Był to mężczyzna jeszcze mło-