Wspólne dziedzictwo

28

15 – 28 czerwca 2010 * Kurier Galicyjski

„mons pius” – najstarszy bank LWoWski

(dok. z nr poprzedniego)

sreber kościelnych i zakładów z kasy

Tomaszewskiego, wysłano na inne

1933 dyrektorem mianowano Jana

banku na potrzeby wojny z Napole-

placówki kościelne księży M. Mojze-

Longchampsa, a od 1933 – ks. kan.

onem. W 1812 roku w Austrii nastąpił

przechadzają się po szczupłej prze-

sowicza i S. Manugiewicza. Na ich

Wiktora Kwapińskiego. Zmieniał się

powszechny krach finansowy i ban-

strzeni. Księża także pełnią tu funkcję

miejsce mianowano starszych wie-

też skład Rady Nadzorczej, do której

kructwo państwa, w rezultacie czego

urzędników, jeden z nich szczupły,

kowo, zasłużonych księży W. Woj-

arcybiskup mianował cztery osoby,

ormiański bank „Mons Pius” stracił

o pociągłej twarzy i wybitnym typie

daga i J. Maramorosza. W latach

wśród nich Bogdana Dawidowicza,

znaczną część kapitałów.

ormiańskim, stoi przy pulpicie i coś

1904-1909 w banku pracował rów-

Teofila Isakowicza, Mieczysława Teo-

Sytuacja banku ustabilizowała

oblicza, kilku zajętych jest pisaniem,

nież ks. A. Łukasiewicz. Od 1914

dorowica, Andrzeja Zarugiewicza. W

się dopiero po zakończeniu wojen

a u stołu o marmurowym blacie czło-

roku w Radzie Nadzorczej zasiadał

latach 30. w składzie osobowym za-

napoleońskich. Już w 1842 roku ka-

wiek cywilny – kasjer. Z drugiej strony

jeszcze jeden krewny arcybiskupa

rządu banku nastąpiły niektóre zmiany

pitał jego wynosił 50 000 florenów,

przed kratkami kilkanaście postaci.

Adam Teodorowicz, dyrektor lwow-

i w 1939 roku w Radzie Nadzorczej

w 1860 roku – 150 000 florenów, w

Na czołach ich bieda wyrzeźbiła swe

skiej „Gazowni” komunalnej. Nowe

zasiadali Henryk Mikuli, Andrzej Zaru-

JURiJ sMiRNoW

1881 roku – 260 000 florenów, zaś

hieroglify, ich szaty niezdecydowanej

kierownictwo nie tylko przezwycię-

giewicz i Kajetan Kajetanowicz. Syn-

tekst i zdjęcia

10 lat później – 284 000 florenów, co

barwy, szarej jak całe ich życie, ich

żyło kryzys zaufania klientów, lecz

dykiem nadal był dr Bogusław Long-

Reformy józefińskie objęły wszyst-

po zmianie waluty w Austrii stanowi-

postać korna i przestraszona… oto

do 1914 roku znacznie pomnożyło

champs, dyrektorem – ks. Wiktor Kwa-

kie dziedziny działalności kościoła or-

ło wartość 555 295 koron. Ciemne i

klientela ormiańskiego „pii montis”.

kapitał banku.

piński. W banku pracowali też księża

miańskiego i związanych z nim insty-

ciasne pomieszczenia banku nadal

W XIX wieku dyrektorami banku

Pomyślny rozwój banku „Mons

wikariusze katedralni Paweł Kirmizian

tucji kościelnych. W scentralizowanym

znajdowały się w kamienicy przy

byli księża bardzo zasłużeni dla ar-

Pius” zrujnowała I wojna światowa,

i Bogdan Agopsowicz. Ks. kan. Adam

państwie austriackim nie znalazło się

wschodnim podwórku katedralnym.

chidiecezji ormiańskiej. Niektórzy z

upadek Austro-Węgier i hiperinflacja

Bogdanowicz opiekował się zakładem

miejsca na barwne, lecz średniowiecz-

W 1911 roku lwowski historyk Franci-

nich piastowali później wysoki urząd

polskiej waluty na początku lat 20.

ze strony kapituły. Ostatnie miesiące

ne formy działalności bractw kościel-

szek Jaworski tak opisał to miejsce,

metropolitów lwowskich. Grzegorz

Bank stracił praktycznie cały swój

działalności banku „Mons Pius” pod

nych. Owszem, bractwo mogło kon-

w którym czas jakby się zatrzymał:

Michał Romaszkan kierował bankiem

kapitał i nie przestał istnieć tylko

okupacją radziecką w latach 1939-

tynuować swoją pobożną działalność,

„Przetrwał „bank ormiański pii montis”

w latach 1845-1876 r. Jego następcą

dzięki poparciu Kurii Metropolitalnej

1940 związane były z tragicznymi wy-

lecz sprawy finansowe, bankowe,

aż do dnia dzisiejszego, prawdziwy

był kanonik gremialny Julian Axento-

i osobiście abpa J. Teodorowicza. Nie

darzeniami. W lombardzie przecho-

również wszystkie kapitały przekazano

nowo organizowanej instytucji, mia-

nowicie bankowi-lombardowi „Mons

Pius”. W 1781 r. gubernium poleciło

urzędowi lwowskiego dystryktu opra-

cować projekt reorganizacji brackich

banków pobożnych. 28 grudnia 1788

r. zgodnie z rozporządzeniem władz

państwowych cztery banki brackie

przekazały swoje kapitały dwóm

wspólnie wybranym prowizorom: Ja-

nowi Nikorowiczowi i Grzegorzowi

Bogdanowiczowi. Łączna suma ka-

pitałów wynosiła 180 191 florenów.

Działalność nowego banku, czyli lom-

bardu, który otrzymał nazwę „Mons

Pius”, została potwierdzona przez

cesarski patent. Referent lwowskie-

go dystryktu Guiciardi przeprowadził

rewizję działalności każdego bractwa

i opracował referat o zasadach dzia-

łalności nowej instytucji „Mons Pius”,

wzorując jej organizację na podobnych

bankach wiedeńskich. Na podstawie

tegoż referatu królewska „Kameralna

i Prowincjalna Buchalteria we Lwowie”

opracowała w 1790 roku specjalną in-

strukcję dla prowizorów, zawierająca

104 punkty. Do kasy nowego banku

przekazano również wszystkie fundu-

sze mszalne zamkniętych lwowskich

ormiańskich kościołów św. Anny i św.

Jakuba. Banki pobożne działały rów-

nież przy kościołach ormiańskich w

Brzeżanach, Horodence, Łyścu, Śnia-

tynie i Tyśmienicy. 1 marca 1792 roku

fragment dzwonnicy katedry ormiańskiej

postanowiono przyłączyć ich kapitały

w skromnej sumie 6 409 florenów w

było mowy o pomocy finansowej dla

wywano tzw. „skarb poznański”, czyli

gotówce do lwowskiego „Mons Pius”.

ormiańskich szkół i biednych prze-

kosztowności kasy Poznańskiego

W 1803 r. dobiegł finału proces likwi-

widywanej w „Instrukcjach” regulują-

Banku Pobożnego ewakuowane do

dacji pobożnego banku przy kościele

cych działalność banku. W 1930 roku

Lwowa w pierwszych dniach sierpnia

w Stanisławowie. 22 grudnia tegoż

Dawne wejście do banku „Mons Pius”

roczny bilans banku stanowił 289 844

1939 roku. Skarb składał się z pięciu

roku do lwowskiego „Mons Pius”

zabytek XVIII wieku, wtłoczony w

wicz (1876-1890). Po śmierci w roku

złotych. Jednak operacje finansowe

skrzyń złota i brylantów i był podzie-

przekazano jego aktywy na ogólną

zakątek kompleksu budynków, okala-

1890 ks. kan. J. Axentowicza, arcybi-

instytucji opierały się przeważnie na

lony na dwie części, które złożono w

sumę 69 808 złotych

jących katedrę ormiańską, zakonser-

skup Izaak Isakowicz mianował na to

kapitale pożyczonym w dolarach.

banku „Mons Pius” i w klasztorze oo.

W 1792 roku banku „Mons Pius”

wowany w swej starości doskonale

stanowisko ks. Jana Mardyrosiewicza,

Własnymi funduszami bank prawie nie

Dominikanów. Już w 1939 roku ks.

nadano nowy, nieco zmieniony statut,

i stylowo. Spieszy doń przeważnie

którego darzył dużym zaufaniem. Lecz

dysponował. W tymże 1930 roku fun-

A. Bogdanowicz wstąpił do Związku

który obwiązywał do 1918 r. Procent

tylko proletariat ze szczupłymi swy-

nowy dyrektor dopuścił się znacznych

dusz zapasowy wynosił tylko 1 152,

Walki Zbrojnej (ZWZ) i na polecenie

pobierany od zastawców dorównywał

mi kosztownościami i ciśnie się do

nadużyć i w 1901 r. trafił do więzienia.

75 zł. Fundusz kościołów ormiańskich

dowództwa ZWZ brał udział w prze-

8%. W ten sposób powstała bardzo

kratek, za którymi znikają wprawdzie

Nowy arcybiskup Józef Teodoro-

zdeponowany w „Mons Pius” stanowił

kazaniu części kosztowności na rzecz

ważna dla kościoła ormiańskokato-

pamiątki rodzinne, ślubne pierścienie

wicz uważał za jedno ze swych naj-

26 237, 96 zł., a pożyczki – 22 346 zł.

podziemia polskiego. NKWD dość

lickiego instytucja finansowa, która

itd. Wejdźmy na chwilę do wnętrz „pii

ważniejszych zadań stabilizację sy-

i 23 581 dolarów, czyli razem 209 399,

szybko wpadło na trop ZWZ i poznań-

stale pomagała klerowi, ormiańskim

montis” ormiańskiego. Zaraz na wstę-

tuacji w banku, odrodzenie jego wia-

28 zł. W kasie banku w gotówce znaj-

skiego złota. W marcu-kwietniu 1940

organizacjom charytatywnym, zajmo-

pie uderza przybyłego jakiś stary, śre-

rygodności i odrobienie straconych

dowało się tylko 9 161, 71 zł. Świato-

roku aresztowano dowództwo obsza-

wała się dofinansowaniem remontów

dniowieczny więcej charakter miej-

kapitałów. Nowym dyrektorem miano-

wy kryzys ekonomiczny i dewaluacja

ru nr 3 ZWZ-1, również księży A. Bog-

świątyń ormiańskich. W końcu XVIII

sca… Sam zakład to wielka, ciemna

wano zasłużonego księdza-kanonika

dolara jeszcze raz poważnie pode-

danowicza i dyrektora „Mons Pius” W.

wieku zbudowano pomieszczenie dla

izba przedzielona kratkami drewnia-

Wiktora Piotrowicza (1901-1905), zaś

rwały rozwój banku. Nic dziwnego, iż

Kwapińskiego. Bank zlikwidowano,

banku, w części parterowej nowej ka-

nymi na dwie połowy. U sufitu jeden

w latach 1905-1912 tę funkcję pełnił

został on instytucją (lombardem), do

wszystkie jego aktywy nacjonalizowa-

mienicy obok katedry od strony ulicy

wielki belek poprzeczny, przechodzą-

ks. kan. Bogdan Dawidowicz, a w la-

której zwracali się przeważnie ludzie

no. Ks. kan. A. Bogdanowicz zginął

Skarbkowskiej. W tych pomieszcze-

cy ni stąd, ni z owąd w filar pionowy.

tach 1912-1920 – krewny arcybiskupa

biedni. Dla Ormian prowadzących

we lwowskim więzieniu „Brygidki” w

niach bank urzędował aż do likwidacji

Przez kilka malutkich okratowanych

Michał Teodorowicz, osoba świecka.

wielkie interesy „Mons Pius” był po

czerwcu 1941 roku. Dyrektor ks. W.

w 1940 roku. Dla kontroli działalności

okien upada nieco światła słonecz-

Było to odejście od wiekowych tradycji

prostu za mały, by udzielić odpowied-

Kwapiński przeżył masakrę w więzie-

banku powołano Radę Nadzorczą na

nego, trochę poważnego szmeru li-

banku. Zmiany miały miejsce i w Ra-

nich kredytów. W latach 1920-1925

niu i wrócił do wykonania obowiązków

czele z urzędującym arcybiskupem.

ści i drzew z arcybiskupiego ogrodu,

dzie Nadzorczej, do której arcybiskup

funkcję dyrektora banku znów pełnił ks.

kanclerza Kurii Metropolitalnej. Został

Funkcje dyrektorskie, również kasje-

czasem doleci przeciągły śpiew z ko-

przeznaczył  Antyma  Nikorowicza

kan. B. Dawidowicz, zaś od roku 1926

aresztowany w 1945 roku i zesłany na

ra, taksatora, etc. wykonywali księża

ścioła lub słaba woń kadzidła. W sali

dyrektora Galicyjskiej Kasy Oszczęd-

osoba świecka, Krzysztof Krzysztofo-

10 lat do łagrów sowieckich.

katedralni. Bank „Mons Pius” rozwijał

bankowej kilka czarnych postaci, nie-

nościowej i Andrzeja Romaszkana.

wicz. Wprowadzono też nową funkcję

Tak tragicznie dobiegły końca

się pomyślnie do 1810 roku, kiedy na-

które w sutannach czarnych, siedzą

Ze starych członków został tylko An-

syndyka, którym mianowano dr Bogu-

300-letnie dzieje najstarszego lwow-

stąpiła pierwsza, a w 1811 roku druga

przy prostych biurkach lub zwolna

toni Bohdanowicz. Zwolniono ks. E.

sława Longchampsa. W latych 1928-

skiego banku.

rekwizycja przez władze austriackie