Lwowskie spotkania

14

29 października – 15 listopada 2010 * Kurier Galicyjski

z proF. WaNdą koNoNoWicz

żynierii, rektor Politechniki Lwowskiej

sor Szewalski oświadczył, że nie pod-

w latach 1928-1929 i 1932-1933”.

pisze, bo równałoby się to przyjęciu

Trzeba w tym miejscu udać się do

odpowiedzialności za treść niezna-

dygresji i przypomnieć czytelnikom

nej i nieodczytanej rezolucji. Wobec

Kuriera Galicyjskiego pełne tragizmu

obelżywego epitetu o hitlerowcach,

wydarzenia, związane z ekspatriacją

uderzając pięścią w pulpit ławki za-

JURiJ SMiRNOW

lwowskich profesorów i naukowców

wołał, że jeśli nie ma się do niego

tekst i zdjęcia

do PRL w latach 1944-1945 i orga-

zaufania, to rezygnuje ze stanowiska

nizacją powojennych polskich poli-

profesorskiego i jako polski żołnierz

Profesor Wandę Konono-

technik. Tak opisuje te wydarzenia

pójdzie walczyć z Niemcami. Gdy

wicz spotkałem w kawiarni

Zbysław Popławski w jubileuszowym

rektor zwrócił się z kolei do prof. Zip-

„Premiera Lwowska” przy ul.

wydaniu  „Politechnika  Lwowska.

sera, jako seniora, otrzymał tę samą

Ruskiej. Poznałem ją dzięki

1844-1945” (Wrocław, 1993):

odpowiedź, więc zamknął zebranie

uprzejmości starego przyja-

„W sierpniu 1944 r. przybył do

bez uchwalenia rezolucji. W ten spo-

ciela „Kuriera Galicyjskiego”

Lwowa, jako organizator ponownie

sób, odwaga cywilna i bystrość umy-

pana Wojciecha Marszałka,

Lwowskiego Instytutu Politechniczne-

słu uchyliły podstęp prowokatora, bo

wrocławianina, urodzonego

go – tym razem docent analogiczne-

podpisać tej rezolucji nie można było

we Lwowie. Okazało się, że

go w Odessie – I. N. Jampolski, któ-

w żadnym wypadku, sprzeciw zaś

Wojciech Marszałek kiedyś

Profesor Wanda Kononowicz (druga od lewej) z Wojciechem

remu prof. Burzyński przekazał wła-

niósł za sobą groźbę uwięzienia i w

był wykładowcą pani profe-

Marszałkiem (piewszy od prawej) i grupą przyjaciół

dzę. Jego zastępcą został Rosjanin,

najlepszym wypadku – deportację w

sor, kiedy była jeszcze stu-

okrutnych warunkach, czasem z całą

dentką na Politechnice Wro-

rodziną.

cławskiej.

Okazało się też, że prof. Wanda

W styczniu 1945 r., przebywają-

Kononowicz odwiedziła Lwów po raz

cy w Częstochowie prof. Stanisław

pierwszy, uważa jednak siebie (nie

Łukasiewicz udał się do Lublina; od

bez powodu) za wychowankę lwow-

ministra WRiOP otrzymał nominację

skiej szkoły architektury. Do Lwowa

na organizatora i rektora przyszłej

zawitała z całą grupą architektów

polskiej politechniki w Gdańsku (który

polskich, z okazji zjazdu koleżeńskie-

był jeszcze oblężony), co upoważnia-

go absolwentów z lat 60. XX w. Po-

ło go do zabezpieczenia miejscowej

litechniki Wrocławskiej. Prof. dr hab.

uczelni przed grabieżą, dewastacją,

Wanda Kononowicz jest kierownikiem

zniszczeniem. Profesor Łukasiewicz

Zakładu Historii i Teorii Architektury

zawiadomił o tym profesorów Poli-

i Urbanistyki Wydziału Architektury

techniki Lwowskiej i zaprosił do współ-

Politechniki Wrocławskiej, znanym

pracy. 13 lutego 1945 r., miejscowy

we Wrocławiu konserwatorem. „Spo-

dziennik „Czerwony Sztandar” podał

tykamy się co roku, – W. Kononowicz

pierwsze wiadomości o postanowie-

– za każdym razem w innym miejscu.

niach konferencji w Jałcie, z przybli-

W tym roku widzimy się w Zamościu –

żonym określeniem granicy wschod-

perle renesansu polskiego. Grzechem

niej. Po kapitulacji Niemiec 9 maja

byłoby też nie odwiedzić Lwowa. Tym

1945 r. władze radzieckie otworzyły

bardziej, że większość naszych ab-

tzw. biura repatriacyjne, zwolniły wie-

solwentów z lat 60. urodziła się we

lu polskich obywateli z łagrów i wię-

Lwowie lub na Kresach Wschodnich.

zieni zachęcając ludność polską do

Jestem właściwie z tzw. „kongresów-

wyjazdu. Pracownicy Politechniki, jak

ki”, z Łodzi. We Wrocławiu znalazłam

i inni, stanęli wobec trudnej i gorzkiej

się natomiast dzięki miastu Lwów.

decyzji. Ułatwił ją przybyły do Lwowa

Zdałam maturę w rodzinnym mieście

wybitny polityk, profesor ekonomii na

i zdecydowałam się na studia wyż-

UJK Stanisław Grabski, współtwórca

Polscy architekci – absolwenci Politechniki Wrocławskiej przed Operą Lwowską

sze. Kierunek architektury wybrałam

traktatu ryskiego w 1921 r., w 1944 r.

dość wcześnie, jeszcze w siódmej

uczestnik trudnych rozmów na Krem-

klasie. Studia architektoniczne były

głąb Związku Radzieckiego (według

gauera z Wydziału Chemicznego,

lu (m.in. o przyznaniu Polsce Lwo-

prof. N. B. Charkiewicz, potem także

w tym okresie tylko w takich polskich

szacunku AK, około 17 000 osób, w

w okresie przedwojennym, członka

wa), od 1945 r. wiceprzewodniczący

Rosjanin W. N. Głogowskij. Sam N.

miastach, jak: Warszawa, Gdańsk,

tym – 31 osób z personelu Uniwersy-

jaczejki komunistycznej na uczelni.

Krajowej Rady Narodowej w Lublinie.

Jampolski otrzymał wnet tytuł rektora.

Kraków i Wrocław. Najpierw złożyłam

tetu i Politechniki oraz 38 inżynierów

Po 10 miesiącach większość deporto-

Na zebraniu pracowników wszystkich

Nowa dyrekcja zaczęła swą działal-

papiery na Politechnikę Warszawską.

i techników, w tym – dwóch odnawia-

wanych, która przeżyła, została zwol-

wyższych uczelni Lwowa w auli na

ność od udzielania talonów na obiady

Nauczycielka z języka polskiego po-

jących uszkodzoną bombardowaniem

niona i wróciła do Lwowa, zwolniono

Politechnice, przedstawił on problem

w restauracjach, wydawania zaliczek

lecała mi natomiast studia na Poli-

Panoramę Racławicką). Wśród wy-

także z więzienia prof. Burzyńskiego.

granic wschodnich w skali międzyna-

w gotówce i naturze. Zarazem, N. Jam-

technice Wrocławskiej, gdzie prężnie

wiezionych znaleźli się profesorowie

4 stycznia 1945 r., w trakcie wy-

rodowej twierdząc, że układ jałtański

polski starał się zorientować w planach

działało grono profesorów lwowskich.

Edwin Płazek, Aleksander Kozikowski

wozów, przybyła do Lwowa delegacja

ma charakter ostateczny, że alianci

życiowych kadry nauczającej. Wnet,

Zachowano tam najlepsze tradycje

z synem Kazimierzem z Wydziału Rol-

Polskiego Komitetu Wyzwolenia Naro-

podjęli tę decyzję bez uwzględnienia

wrócił ze Związku Radzieckiego, wraz

Lwowskiej Politechniki – najlepszej

niczo-Lasowego, Witold Minkiewicz

dowego z Lublina, z pisarzem Janem

racji polskich i bez naszego udziału

z grupą 6 profesorów oraz asysten-

przedwojennej politechniki na terenie

i Emil Łazoryk Wydziału Architekto-

Brzozą, autorem wydanego w 1933 r.

w tych rokowaniach, że przeszli do

tów, w celu obsadzenia stanowisk na

Polski. Zdecydowałam się zostawić

nicznego, Stanisław Fryze z Wydziału

„Pamiętnika bezrobotnego”. Na zebra-

porządku nad złamaniem traktatu

uczelni. Pod koniec listopada 1944 r.

Warszawę dla Wrocławia i w ten oto

Mechanicznego, Tadeusz Kuczyński z

niu ogólnym profesorów Politechniki,

ryskiego, zaś tajny układ Ribbentrop-

prof. Sucharda został aresztowany

sposób zaliczam się obecnie do gro-

Wydziału Chemicznego, kilku asysten-

zwołanym tego dnia przez rektora

Mołotow został Rosjanom niemal wy-

przez NKWD i zwolniony dopiero w

na wychowanków profesorów lwow-

tów – inż. Kazimierz Pfützner, oraz ab-

I. Jampolskiego, przedstawiono ostro

baczony za ogromny i niezaprzeczal-

marcu 1945 r. Jesienią 1944 r. zno-

skich. Wśród nich był prof. Tadeusz

solwenci – N. Rembowski i techniczny

sformułowaną rezolucję z potępieniem

ny wkład krwi żołnierza radzieckiego.

wu został zaproszony do współpracy

Wróbel, który prowadził wykłady z

dyrektor lwowskiej gazowni inż. N.

działalności rządu emigracyjnego oraz

Nie ma więc żadnych szans na zmia-

prof. Burzyński, ale nagle znalazł się

historii budowy miast. Teraz to mój

Napadiewicz. Po skazaniu na 5, 10 i

AK, tym zaś, którzy nie chcieli podpisać

nę uchwał międzynarodowych, trzeba

w konflikcie z nowymi władzami, bo

przedmiot. Kiedy otworzyła się Poli-

15 lat, aresztowani zostali skierowani

rezolucji, Brzoza zagroził potraktowa-

się połączyć z narodem i we Lwowie

wobec nacisków na zmobilizowanie

technika Wrocławska, prof. T. Wróbel

do wyniszczającej pracy przy wyrębie

niem jako hitlerowców i zniszczeniem.

nie pozostawać. Następnego dnia,

Polaków do Armii Czerwonej i dalsze-

był pierwszym dziekanem Wydziału

lasów lub w kopalniach antracytu w

Wśród zgromadzonych 17 profesorów

zebranie na Politechnice pod prze-

go ich udziału w toczącej się wojnie,

Budownictwa i Architektury. Prowadzi-

Zagłębiu Donieckim. Tych warunków

(m.in. Zipser, Brzozowski, Kamieński,

wodnictwem prof. Zipsera uchwaliło,

wystąpił ostro w obronie polskiej mło-

li u nas wykłady też inni lwowscy pro-

nie wytrzymali profesorowie Emil Ła-

Kuryłło, Wierdak, Bagieński, Aulich,

że personel naukowy uczelni przeno-

dzieży, która poniosła wielkie straty

fesorowie – Zygmunt Ciechanowski,

zoryk, zmarły w obozie sprawdzająco-

Geisler, Mozer, Ochęduszko, Pilato-

si się do Gdańska, dokąd zaprasza

podczas tej właśnie wojny, potrzebna

Tadeusz Broniewski, znany architekt

filtrującym nr 037 pod Krasnodonem.

wa, Jan Nikliborc) zapanowała cisza

prof. Łukasiewicz. Na wniosek zaś

zaś będzie do odbudowy państwa.

Andrzej Frydecki. Do wykładowców

25 czerwca 1945 r. Tadeusz Kuczyński

i przygnębienie. Groźnie przemawia-

prof. Szewalskiego, że przeniesienie

Aresztowano go 3 stycznia 1945 r.

z młodszego pokolenia lwowian na-

zmarł na serce w szpitalu więziennym

jącego Brzozę uciszał rektor.

następuje in corpore i konstytuuje się

i osadzono na 10 miesięcy w wię-

leżał Wojciech Marszałek, wtedy asy-

w Woroszyłowgradzie (dziś Ługiańsk).

Ponieważ nikt nie chciał podpisać

tam uczelnia jako Politechnika Morska.

zieniu przy ulicy Łąckiego, z którego

stent prof. Oskara Muchy na katedrze

Ten sam los spotkał inż. N. Napadiewi-

pierwszy, więc rektor wezwał najmłod-

Postanowiono, że z władzami będzie

wyszedł z nadłamanym zdrowiem. W

konstrukcji. Wykłady z „budowy kolei”

cza. W 1945 r., za sporządzenie listy

szego wiekiem, prof. Roberta Szewal-

się kontaktował prof. Zipser, wyjazd

tym samym czasie, od 2 do 4 stycz-

prowadził u nas znany lwowski prof.

wywozowej z Polski, sąd AK skazał

skiego, do podpisu – Wy, professor

zorganizuje prof. Szewalski. Po sze-

nia 1945 r. trwały we Lwowie areszty

Kazimierz Zipser, dziekan wydziału In-

na rozstrzelanie doc. dr Donata Lan-

Szewalski budiete pierwym. Ale profe-

ściu dniach, wiceminister WRiOP

i deportacje mieszkańców miasta w