historie zza zbrucza

18

29 października – 15 listopada 2010 * Kurier Galicyjski

kr Tka hisToria kościoŁa W bazaLii

ALEKSANDER NiEWińSKi

Będzie grzechem nie przy-

pomnieć w roku bieżącym

chociaż krótko, historii ko-

ścioła w Bazalii. Zobowiązuje

ku temu kilka rocznic naraz

Wnętrze kościoła

przypadających. Mija prze-

Kościół w Bazalii

cież 440. rocznica jego zało-

żenia…

Miejscowość ta położona jest do-

kładnie na wschodnim krańcu granicy

Wołynia z Podolem, nad rzeką Słucz.

Była to stara osada obrońców Woły-

nia, strzegącą go od częstych najaz-

dów z południa i wschodu. Świadectw

o niej przed XVI w. brak. Dopuścić

można, że jej los był podobny do losu

innych pobliskich miejscowości, które

Wielki Książę Litewski Witold darował

słudze swemu Pawłowi (Sienickiemu)

Pustka na miejscu kościoła. W głebi – budynek dawnej ple-

w lipcu 1420 r. Świadczy o tym Archi-

banii

wum Sławuckie (t. 1), dając świadec-

two o osadnictwie rycerstwa po zwy-

mierza Nestora Sapiehy, zarząd dóbr

pamiętni tylko z nazwisk, np. Kamiń-

Książę Konstanty Bazyli Ost-

cięstwie grunwaldzkim. Natomiast

bazalijskich wyznaczył w tym celu

ski, Moczulski.

rogski

dobrze wiadomo, że nabył ją książę

plac na dom, który z pomocą parafian

Ostatnim, powszechnie znanym

Płyta nagrobna z cmentarza

na Ostrogu Konstanty Bazyli (Wasy-

diecezji łucko-żytomierskiej i przed

i proboszcza został wystawiony zo-

i szanowanym przez parafian kapła-

w Bazalii

li) Ostrogski (1526-1608), wojewoda

1917 r. liczyła około 6.000 wiernych

stał. Składał się z dwu izb… Starych

nem kościoła bazalijskiego, był biry-

kijowski 1570r., którego imieniu miej-

(pod koniec XVIII w. – około 7.000) z

rodzin w sfabrykowanej przez NKWD

już bardzo, niedołężnych i zupełnie

tualista Aleksander Bielakiewicz, ur.

scowość zawdzięcza nazwę Bazalii

filią w Tereszkach: kaplicy w Zozuliń-

„sprawie” pod tytułem „Bielakiewicz

ubogich, po parę osób przyjmowano

26.03.1872 r. w Kownie, Litwin z pocho-

(d. Bazylii, a nawet Bazylei). Ważnym

cach Wielkich, Mońkach, Łazuczynie

i inni” (teczka archiwalna P – 26265).

do tego szpitala; żywiono ich swoim

dzenia. Przysłano go do Bazalii w 1926

jest fakt, że nowy właściciel ufundo-

Wielkim, Korczówce, Mecherzyńcach

Więziono ich w łagrze opodal miasta

kosztem”.

r., gdy w tym regionie jeszcze działały

wał tam kościół rzymskokatolicki pod

i Popowcach.

Kiem nad Morzem Białym (Karelia).

Porządne probostwo bazalijskie jest

szkoły z polskim językiem nauczania,

wezwaniem Świętej Trójcy. Świadczy

Parafia obejmowała wiernych z

Ks. A. Bielakiewicz, sądzony w cza-

znane z nazwisk kapłanów: w XVII w. –

również instytut pedagogiczny w pobli-

to o tym, że ludność owej osady już

około 40. miejscowości z wyliczeniem

sach caratu rosyjskiego (1899 r. w

ks. Jakub Hebda, Marcin Domaniew-

skim Płoskirowie (obecnie Chmielnicki).

w środku XVI w. składała się z kato-

na pocz. XX w. w następnej liczbie: Ba-

Kownie) „za propagandę unicką”,

ski, w XVIII w. – Stanisław Drzewiecki,

W urzędach używano dwóch języków

lików obrządku łacińskiego, a książę

zalia – 380, Bogdanówka – 160, Wasy-

niestety nie przeżył łagru sowieckie-

Wojciech Wąsowski, Andrzej Mikołaj

– polski i ukraiński. Po Wielkim Głodzie

Ostrogski nie był im przeciwny.

lówka – 190, Małe Żerebki – 90, Małe

go. Umarł 10.08.1938 r. Pozostał on

Broniszewski, Józef Eustachy Ozdebe-

(1932-1933) i sprzeciwie miejscowych

Zupełnie inaczej odnosił się on

Zozulińce – 270, Kołki – 50, Mały Ła-

w pamięci parafian bazalijskich jako

cha Dziegciowski (1747-1814), Michał

Polaków na wprowadzenie kołchozów,

do unii brzeskiej, o czym głośno za-

zuczyn – 1.130, Wielki Łazuczyn – 60,

kapłan mądry, doświadczony, posia-

Aleksander Lissowski (1773-1833),

„tolerancja” władzy sowieckiej skoń-

pisano w historii. Pozostawał bowiem

Mecherzyńcy – 40, Popowce – 76, Ja-

dający talent negocjatorski. Dalsze

Paweł Bogacki (1801-1865), Ignacy

czyła się, a dotychczasowe represje

twardym wyznawcą wiary prawosław-

nówka – 84, Barszczówka – 55, Wielkie

losy jego pomocników nie są znane.

N. (1811-1894), którego przysłano z

przeszły do masowych wysiedleń. Z

nej. Natomiast zapotrzebowanie na

Żerebki – 75, Wielkie Zozulińce – 280,

Cześć ich pamięci!

Krupca, gdzie właśnie zabrano kościół

początkiem 1935 r. masowo wysie-

budowę cerkwi w Bazalii pojawiło się

Klitna – 210, Koszelówka – 50, Czu-

Żona ks. A. Bielakiewicza Petronelia

na rzecz rosyjskiej cerkwi prawosław-

dlano Polaków do północnej części

znacznie później (w 1719 r. i 1765 r.).

cheli – 750, Lutarówka – 70, Ordyncy

Polakowska (c. Jerzego) wraz z dziećmi

nej (KG n. 4 za rb.), Teodor Czarnecki,

Rosji (Karelia) i na Syberię, w następ-

Z czasów założenia kościoła baza-

– 40, Szmyrki – 100, Elizabetpole -22,

Józefą (ur. około 1921 r.), Władysławem

Józef Ptaszyński (ur. 1867 r.) – dziekan

nym 1936 r. – do Kazachstanu. W taki

lijskiego pozostało wiele dokumentów

Tereszki – 200, Mońki – 20, Czenelów-

(ur. około 1926 r.), Antonim (ur. około

starokonstantynowski.

sposób liczba ludności w przyległych

księgowych, jak również testament fun-

ka – 24, Sorokoduby – 57. Wolica Wą-

1930 r.) po osądzeniu męża prawdopo-

Mury kościoła w Bazalii pamię-

do Bazalii miejscowościach bardzo

dacji z 5 września 1586 r. o treści nastę-

sowiczów – 56, Klitenka – 86, Wolica

dobnie dobrowolnie wyjechała do m.

tały wiele wybitnych osób, długo

zmniejszyła się; doprowadzono do

pującej: „Konstanty, Xiąże Ostrogski,

Polowa Książęca – 216, Korczówka –

Kerm. Dalsze ich losy nie są znane.

służyły za ostoję chrześcijaństwa na

pełnej zagłady np. Kajetanówkę,

wojewoda kijowski, marszałek ziemi

116, Tryski – 610 (cała wieś katolicka

Parafianie bazalijscy pamiętają o nich.

obszernym terytorium, gdyż cerkwie

przysiołek W. Łazuczyna. W podobny

wołyńskiej, rewizorowi imion Na-

), Wolica Jodków – 40, Sewruki – 150,

Mowa oczywiście o nielicznych

zbudowano znacznie później. Było

sposób karano również rodziny za-

szych podolskich Ur. JMP. Mikołajowi

Hrycenki – 14, Hrycki – 75…

parafianach, którym udało się prze-

to miejsce utożsamienia narodowego

możniejszych Ukraińców (np. rodzinę

Komorowskiemu, staroście Naszemu

Liczba parafian, mieszkańców

trwać te ciężkie czasy i dożyć do dnia

miejscowych katolików, szczególnie

Marczuk z Bazalii).

wołyńskiemu… Oznajmujemy Wam, iż

Bazalii wskazuje na typowy skład

dzisiejszego.

po rozbiorach Rzeczypospolitej, gdy

Kościół bazalijski, obłożony wiel-

My, fundując kościół rzymski w mieście

narodowościowy tego miasteczka (w

W czasie II wojny światowej, gdy

Bazalia znalazła się pod zaborem

kim podatkiem przetrwał do końca

Naszym Bazalii… nadajemy tym listem

1860 r. z 2.363 mieszkańców wymie-

niszczono kościoły i mordowano lud-

rosyjskim „od granicy austriackiej o

1935 r. W 1936 r. gmach tego kościoła

Naszym na wychowanie X. plebanowi

nia się 925 Żydów).

ność polską na terenie sąsiedniej Zie-

wiorst 12”.

komuniści zburzyli, nie oszczędzając

w tym kościele służącemu teraz i napo-

Szkoła parafialna w Bazalii istniała

mi Tarnopolskiej, w Bazalii nic takiego

znakomitych organów i wyposażenia.

tym będącemu myta Nasze bazalijskie

już w XVII w. „…Osobnego funduszu

nie miało miejsca. Nie było „potrze-

Jednocześnie zdewastowano zabyt-

„SPRAWA” P-26265

w każdy rok...”

na nią nie było, proboszczowie jed-

by”. Przecież przed wojną komuniści

Los miejscowych Polaków prze-

kowy cmentarz katolicki.

Ten drewniany kościół spłonął

nak musieli się o nią starać i wspierać

skutecznie dokonali depolonizacji tej

sądzono traktatem ryskim, gdyż ten

Ks. A. Bielakiewicza aresztowano

podczas pożaru w 1759 r. i został od-

swoimi środkami, nawet osobny dom

miejscowości i jej okolicy.

odcinek granicy przetworzono na

20.08.1935 r. i osądzono 12.01.1936 r.

budowany w 1760 r. przez proboszcza

w tym celu wybudowali”. Czasowo

granicę polsko-sowiecką, a Bazalia

w Płoskirowie na 7 lat łagrów i 3 lata

A.M.P. Broniszewskiego, dziekana

szkoła mieściła się w plebani, aż

nadal pozostała po stronie Rosji, tym

pozbawienia praw obywatelskich.

Z notatek podróżnika

zbaraskiego, konsekrowany dopiero

do czasów, gdy Bazalia przeszła na

razem – Rosji sowieckiej.

Razem z nim osądzono i skazano

i pielgrzyma

w 1840 r. przez Franciszka Mackiewi-

własność Sapiehów „…zyskawszy w

Żeby zwiedzić Bazalię nieko-

Ks. Józefowi Ptaszyńskiemu udało

na pobyt w łagrach jego pomocni-

cza, biskupa kamienieckiego (1817-

1781 r. prezent na plebanię bazalijską

niecznie trzeba szukać dróg polnych,

się wyemigrować po 1920 roku do Polski,

ków: ks. Józefa Romaniuka (4 lata),

1842), który tu się urodził w rodzinie

od Elżbiety z Branickich Sapieżyny

prowadzących na wschód z terenu by-

gdzie pożegnał ten świat 19.06.1938 roku

oraz osoby świeckie – Kazimierza

organisty.

i jej syna Nestora Kazimierza, później

łego woj. tarnopolskiego. W tym celu

i został pochowany w krypcie zasłużo-

Filipowskiego, Stefanię Jankowską,

W byłym powiecie starokonstan-

słynnego współtwórcę jednej z pierw-

można podróżować od Dubna przez

nych obok kościoła w Ostrogu. W pamięci

Stanisława Krotewicza (po 4 lata),

tynowskim (przed 1794 r. – pow.

szych w Europie Konstytucji, jej i Oj-

Ostróg – drugą „stolicę” Ostrogskich,

żyjących parafian bazalijskich pozosta-

Marcelinę Niewińską i Anastazego Za-

krzemieniecki) był to najstarszy ko-

czyzny bohaterskiego obrońcy”.

a następnie kierować się na południe,

je on jako utalentowany kaznodzieja.

wadzkiego (po 3 lata). Oskarżono ich

ściół łaciński. Parafia należała do de-

Szpital w Bazalii był już w daw-

zwiedzając kolejnie, niegdyś obszer-

W czasach sowieckich, w para-

o pomoc materialną dla uwięzionych

kanatu starokonstantynowskiego w

nych wiekach. „Po śmierci już Kazi-

ne posiadłości tej zamożnej rodziny

fii w Bazalii pracowali krótko kapłani,

księży i katolików świeckich oraz ich