Flota kozacka

22

29 października – 15 listopada 2010 * Kurier Galicyjski

czajki Na morzu

czajek, zatopiono nim zdołała wyjść w

pełne morze. Tu pogoda okazała się

po stronie Turków. Mieli oni sprzyja-

jący wiatr, który pozwolił im wykonać

coraz większe. W wariancie morskim

manewr bojowy i zniszczyć flotyllę

były to już statki do 25 m długości, 4

Kozaków. Klęska była na tyle dotkli-

m szerokości. Budowano taką czajkę

wa, że następnego roku Zaporożcy

dla 40-70 osób (oddziału kozackiego)

wybudowali zaledwie 30 czajek.

przeważnie z wierzby i lipy. Budową kie-

O powodzeniu wyprawy Kozacy

rował doświadczony szkutnik. Szkielet

mogli dopiero mówić po ominięciu

KRZySZTOF SZyMAńSKi

obijano deskami, owijano linami, smo-

twierdz tatarskich w Oczakowie i licz-

tekst

łowano. Dla zwiększenia stateczności

nych zasadzek oddziałów tatarskich

zdjęcie archiwum

na wzburzonym morzu, otaczano je pę-

wzdłuż brzegu Dniepru na terenach

kami trzcin. Po 2-3 tygodniach budowy

przez nich kontrolowanych. Uczestni-

Przed flotą kozacką w XVi-

łódź była gotowa do wypłynięcia. Żagiel

cy „chadzek” na Morze Czarne ginęli

XVii wieku drżeli mieszkańcy

i dwa stery na burtach czyniły te łodzie

nie tylko w wyniku walk na morzu,

wybrzeży Morza Czarnego.

godnymi swej nazwy.

ale również i w walkach przy zdoby-

Raz do roku wyprawiali się

Wielkości czajek wahały się: łódka

waniu miast, z oddziałami na lądzie.

Kozacy na Krym czy na brzeg

na 25-30 osób miała długość do 15 m,

Jak pisał w swoich pamiętnikach

turecki po łupy. Przeciw nim

szerokość – 2,5 m, wysokość – 1,4 m,

Guillaume le Vassuer de Beauplan:

sowywali taktykę napadu znienacka.

Turcy wysyłali flotylle galer,

zanurzenie – 0,7 m, 6 par wioseł i wy-

„…zazwyczaj bywa, że dwie trzecie

Odbijali od flotylli tureckiej jak najdalej

ale i one nie mogły powstrzy-

porność do 10 ton. Większe statki do-

załogi Kozackiej ginie od dział i tyl-

za dnia, aby nocą podpłynąć niepo-

mać groźnych wilków mor-

chodziły do 25 m długości, szerokości

ko rzadko się zdarza, by wróciła ich

strzeżenie pod burty galery i zdobyć

skich. Drogo jednak płacili

do 4 m, wysokości – 2,7 m, zanurzenia

połowa…”. Schwytani Zaporożcy nie

ją w walce wręcz. Po złupieniu galery

za łupy. Z wypraw nie zawsze

– 1,7 m, 10-15 par wioseł, żagiel. Zało-

mogli liczyć na litość. Turcy oddawali

zatapiano ją.

wracała połowa czajek.

Kozacy Zaporoscy przeważnie

ga takiej łodzi składała się nawet z 70.

ich ludności złupionego miasta, gdzie

Jeżeli natomiast przeciwnik za-

są kojarzeni z bitwami na lądzie, ze

osób. Wyporność do 40 ton. Na wypra-

poddawano ich okrutnym torturom lub

atakował czajki w ciągu dnia – kozacy

wspaniałym opanowaniem różnorod-

wę każdy kozak zabierał jedną lub dwie

czasie wyprawy, zdobyli jednocześnie

palono żywcem na oblanych smołą

wykorzystywali zwinność swoich łodzi

nej broni, z taktyką walki niewielkimi

rusznice, pistolety, zapas prochu, ołów,

Kiliję, Akerman i Warnę – uchodzącą

czajkach. Liczba wypadów czajek

żeby odskoczyć od przeciwnika poza

oddziałami przeciw większym siłom

żywność, suchary, suszone mięso, ryby

za miasto nie do zdobycia od strony

na Morze Czarne zaczęła spadać w

zasięg ognia. Lub też podpływano

przeciwnika, ale najbardziej znana jest

i zapas słodkiej wody. Początkowo czaj-

morza. W 1608 roku złupili Perekop

latach 30-40 XVII wieku. A wtedy król

pod burty i zdobywano galerę. Ale

taktyka obrony spoza wozów taboro-

ki nie posiadały artylerii, ale z czasem

na Krymie, a w 1609 znów padła Ki-

Władysław IV starał się wykorzystać

walka na otwartym morzu była dla

wych. Związane łańcuchami wozy, za-

na większych łodziach montowano 4-6

lija, Akerman oraz Izmail. Najbardziej

ich umiejętności na… Bałtyku, w woj-

czajek i ich załóg dużym ryzykiem

bezpieczone grubymi burtami, dawały

falkonetów (małe działka, montowane

spektakularna była wyprawa 1613-14

nie przeciw Szwecji.

i przeważnie ponosili oni duże straty

możliwość skutecznej obrony. W nie-

na dziobie i burtach, na widłowej pod-

roku, w czasie której zdobyli Trapezunt

W lecie 1635 roku została stwo-

w wyniku ostrzału artylerii tureckiej.

których wypadkach takie fortyfikacje

stawie, kaliber 55-70 mm). W czasie

i Synopę. W czasie zdobywania tego

rzona flotylla czajek pod dowództwem

Największym sukcesem Kozaków

przemieszczały się i była to ruchoma

wyprawy panowała żelazna dyscyplina

miasta, spalili w porcie kilkadziesiąt tu-

pułkownika Konstantego Wowka. Ło-

było zniszczenie całej floty sułtana

forteca. Ale był to lud, który zamiesz-

– za nieposłuszeństwo lub upicie się

reckich galer. A w 1615 roku 80 czajek

dzie były budowane na Litwie i osa-

Achmeda I pod Oczakowem i wzię-

kiwał brzegi olbrzymiej rzeki, jaką był

wyrzucano za burtę.

dzone Kozakami rejestrowymi. Załoga

Dniepr ze swymi dorzeczami, więc

Gdy taka flotylla z 80. czajek była

liczyła do 1000 osób. Zbudowano tylko

często przychodziło się im przemiesz-

gotowa do spływu Dnieprem, nie

15 z 30 zamówionych łodzi i wysłano

czać i po drogach wodnych.

przychodziło to łatwo. Tatarzy bronili

ich Niemnem na Bałtyk, w okolice

Z czasem wykształcili Kozacy

dolnego biegu Dniepru kilkoma for-

Królewca. Jako akcję bojową, Kozacy

umiejętność wykorzystywania rzek

tecami, aby nie dopuścić do wyjścia

przeprowadzili próbę odbicia polskie-

nie tylko do przemieszczania się, ale

czajek w morze. Tawań, Islam-kerem

go okrętu flagowego „Czarny Orzeł”,

i do walki. Szczególnie przydawało się

i Oczaków skutecznie kontrolowały

wzięty do niewoli w Pillau. Kozakom

to, gdy stolica Siczy była na Hortycy –

rzekę.  Zazwyczaj  bezksiężycową

udało się niepostrzeżenie podpłynąć

wyspie na Dnieprze. Do wędrówek po

nocą, w absolutnej ciszy niewielkimi

pod szwedzki okręt z amunicją i sprzę-

wodzie używali łodzi płaskodennych,

grupami flotylla przedzierała się pod

tem wojskowym i wziąć do niewoli cał-

budowanych na tych terenach od stu-

murami twierdz. Do zgrupowania

kowicie zaskoczoną załogę. Później

leci. Ale te niezbyt zwrotne, ciężkie łód-

dochodziło już na wodach niedostęp-

statek ten wymieniono na polski okręt

ki mogły służyć najwyżej do przepraw

nych dla Tatarów. Wtedy zaczynano

flagowy. Flotylla kozacka na Bałtyku

przez rzekę, lub do połowu ryb. Więc

wyprawę. Grabiono wybrzeża Krymu,

działała od lipca do września 1635

udoskonalili te konstrukcje i stworzyli

a nawet Turcji.

roku. Kozacy wrócili na Zadnieprze,

nowy typ łodzi, które zaczęto nazy-

Napastnicy nie gardzili żadnymi łu-

a czajki pozostawiono na przecho-

wać czajkami. Śmigały one nad wodą

pami. Rabowano kosztowności, dywa-

zapędziło się pod Stambuł i spaliło miej-

wanie w Kownie, z możliwością ich

cie w dożywotnia niewolę tureckiego

jak te rzeczne ptaki, zwrotne, łatwe

ny, odzież, broń. Uprowadzano w jasyr

scowości Mizewna i Archioka. Po takich

ponownego wykorzystania. Ale wię-

admirała.

do manewrowania i lekkie, co pozwa-

kobiety i dzieci. Brańców sprzedawano

akcjach kozacy starali się ujść czym

cej akcji bojowych na Bałtyku Koza-

Ale wyprawy nie zawsze kończy-

lało załodze przenosić je po lądzie.

na Ukrainie lub brano okup. Ale by-

prędzej w otwarte morze, aby nie spo-

cy Zaporożcy nie mieli. Był to jedyny

ły się sukcesami. Największą klęskę

Początkowo na rzekach wystarczały

wało, że tracili swych niewolników w

tkać się z flotą turecką, idącą zniszczyć

wypadek akcji czajek zaporoskich

Zaporożcy ponieśli w 1632 roku w oko-

niewielkie – na 10-12 osób załogi.

czasie powrotu z wyprawy. Najwięk-

flotyllę Zaporożców i odbić jasyr.

poza Dnieprem i Morzem Czarnym w

licach Karakarmanu, w pobliżu ujścia

Ale, gdy zaczęto wyprawiać się dalej,

sze sukcesy odnosili Zaporożcy na

nie unikali też starcia z tureckimi

służbie króla polskiego.

Dniepru do morza. Największa w

modernizowano łodzie i budowano

początku XVII wieku. W 1606 roku, w

galerami. I tu, ma morzu, też zasto-

dziejach flotyllę Zaporoską – 300-350

kG

bLiska zaGraNica

pytanie do konsula

List do redakcji

Generalnego rp

we Lwowie

rozmawiali i rozmawiają na tamtych

ją rozpoznać nazwiska przodków

czasem minionym, czasem zabaw

Raz w tygodniu – we wtorki

Dzień dobry! Mam na imię Tade-

ziemiach.

spoczywających na nich.

dziecinnych w Łanowcach, Dawi-

o 18.00 włączane są odbiorniki

usz. Moj ojciec, jako dziesięcioletnie

Nie tylko my, mieszkający w Polsce

Programy te poszerzają wie-

dowie, Hanczarkach, Mikołajowie,

telewizyjne na Ośrodek Telewizji

dziecko, został razem z rodzicami wy-

utrwalamy wiedzę o Kresach. Coraz

dzę o ludziach –„skąd nasz ród”.

Jampolu, Żytomierzu, Podhajcach

Wrocław. W tym czasie emitowane

siedlony z terytorium Rzeczpospolitej.

śmielej i donośniej, bez obawy, przyzna-

To stamtąd Mickiewicz, Słowacki,

czy Helenówce, Rożyszczach i w

jest „Studio Wschód” red. Grażyny

Była to tak zwana „repatriacja” roku.

ją się mieszkający tam Polacy do swych

Kościuszko, Piłsudski. Coraz mniej

Łucku na Wołyniu oraz Wilnie, Lwo-

Orłowskiej-Sondej. Pani Redaktor,

Jestem  obywatelem  Ukrainy.

polskich korzeni. Powstające zespoły

dziwi ten wschodni zaśpiew mowy

wie, Krzemieńcu, Nadwórnej…

mimo że nie posiada kresowych

Mam żonę Polkę. Prowadzimy dom

po polsku. Czuję się Polakiem. Dzie-

artystyczne kultywują polską kulturę.

kresowej. Znamy tylko jeden frag-

Powstają stowarzyszenia miło-

korzeni, czuje całym sercem, po-

ci wychowujemy w duchu polskim:

Cieszy fakt, że coraz więcej młodych

ment monologu Józefa Piłsudskie-

śników ziem, z których zmuszono

dobnie jak wszyscy Kresowiacy, te

chodzą do kościoła, uczęszczają do

ludzi garnie się do nauki języka swych

go, utrwalony na płycie gramofono-

Polaków do ich opuszczenia. Sto-

wschodnie klimaty.

polskiej szkoły.

przodków, a w repertuarze zespołów

wej, właśnie z tą charakterystyczną

warzyszenia te kultywują wiedzę

W tym czasie wszyscy przeno-

Jakie są moje szanse na uzy-

są pieśni „Polak nie sługa”, śpiewane

śpiewnością. Nie mamy i nie znamy

o Kresach, odbudowują świątynie,

szą się myślami według słów pieśni:

skanie obywatelstwa Polskiego (czy

w Polsce w czasach rozbiorów.

utrwalonych głosów innych wymie-

doprowadzają do należytego –

„za Bugiem…, gdzie kraj rodzinny

ewentualnie karty Polaka)?

Wszystko to zbliża Polaków

nionych i nie wymienionych wyżej

pierwotnego wyglądu nekropolie

matki mej…”, czy wędrują myślami

Serdecznie dziękuję za odpo-

mieszkających w kraju i na tere-

znanych Polaków. Jednakże śmia-

zniszczone przez ludzi rządzących

„za Niemen”.

wiedź. Jest to dla mnie naprawdę

nach, z których Polska odeszła.

ło można stwierdzić, że i oni tak

w poprzednim ustroju. Częstokroć

Należy podkreślić, że w ostat-

ważne pytanie.

samo mówili; tak bowiem wszyscy

pokazywane cmentarze pozwala-

nim okresie nasiliła się nostalgia za

Zbigniew Maliński

Tadeusz N.